RASIM MURATOVIĆ OLOVO 1992-1995. STRADANJE I RAZARANJE HEROJSKOG OLOVA Sarajevo, 2017. IZDAVAČ: Univerzitet u Sarajevu Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava ZA IZDAVAČA: Dr. sc. Rasim Muratović, naučni savjetnik UREDNIK: Dr. sc. Ermin Kuka, naučni saradnik RECENZENTI: Akademik prof. dr. Ejup Ganić Akademik prof. dr. Mirko Pejanović Akademik prof. dr. Smail Čekić LEKTURA: Mr. sc. Sadžida Džuvić DTP I KORICE: Mr. dipl. ing. Sead Muhić REGISTAR: Jasmina Zagorica ŠTAMPA: Štamparija Fojnica d.o.o. Fojnica TIRAŽ: 500 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 355.1-058.65(497.6 Olovo)”1992/1995” 355.012(497.6 Olovo)”1992/1995” MURATOVIĆ, Rasim Olovo 1992-1995. : stradanje i razaranje herojskog Olova / Rasim Muratović ; [registar Jasmina Zagorica]. - Sarajevo : Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, 2017. - 507 str. : ilustr. ; 30 cm Bibliografija: str. 467-471 ; bibliografske i druge bilješke uz tekst. - Registar. ISBN 978-9958-028-23-6 COBISS.BH-ID 23999750 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- UNIVERZITET U SARAJEVU Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava RASIM MURATOVIĆ OLOVO 1992-1995. STRADANJE I RAZARANJE HEROJSKOG OLOVA Sarajevo, 2017. SADRŽAJ PREDGOVOR ................................................................................................................................ 13 I. DIO OLOVO – PRILIKE DO AGRESIJE .............................................................................................. 17 1. Osnovne karakteristike razvoja ................................................................................................... 19 2. Olovo između dva svjetska rata ................................................................................................... 22 3. Olovo u Drugom svjetskom ratu i zločini četnika ....................................................................... 25 4. Žrtve zločina na području općine Olovo u Drugom svjetskom ratu 1941-1945. ........................ 30 5. Žrtve zločina u Drugom svjetskom ratu 1941-1945. u općini Olovo (po naseljenim mjestima) prema spiskovima Muzeja žrtava genocida u Beogradu .................... 45 6. Olovo u Socijalističkoj republici Bosni i Hercegovini ................................................................ 55 7. Prvi višestranački izbori u Socijalističkoj republici Bosni i Hercegovini .................................. 62 7.1. Prvi višestranački izbori na području općine Olovo .................................................... 67 II. DIO UČEŠĆE SRBIJE I CRNE GORE U ZLOČINIMA ....................................................................... 71 1. Srpska nacionalistička ideologija ................................................................................................ 73 2. Velikosrpska ideologija i politika: buđenje, jačanje i realizacija ................................................. 73 3. Politička i ekonomska kriza i raspad Jugoslavije ........................................................................ 77 Rasim Muratović, OLOVO 1992-1995. STRADANJE I RAZARANJE HEROJSKOG OLOVA 7 III. DIO DOGAĐAJI KOJI SU PRETHODILI ZLOČINIMA ...................................................................... 81 1. Republika Bosna i Hercegovina pred agresiju ............................................................................. 83 2. Politička borba za osamostaljenje i međunarodno priznanje Republike Bosne i Hercegovine .................................................................................................. 86 3. Stradanje mladih vojnika – regruta u JNA ................................................................................... 88 4. Policijska stanica općine Olovo pred agresiju ............................................................................. 95 5. Teritorijalna odbrana općine Olovo pred agresiju ........................................................................ 97 6. Civilna zaštita općine Olovo pred agresiju .................................................................................. 99 IV. DIO IZVRŠENJE ZLOČINA NA PODRUČJU OPĆINE OLOVO ...................................................... 101 1. Pripreme za odbranu Olova od nadolazeće agresije .................................................................. 103 2. Privremeno zaposjednuta teritorija od nelegalne Srpske opštine Olovo ................................... 107 3. Agresija na Olovo ...................................................................................................................... 110 4. Počeli su zločini protiv čovječnosti i međunarodnog prava ....................................................... 115 5. Zločini nad civilnim stanovništvom ........................................................................................... 116 6. Materijalne štete na društvenim civilnim i objektima ............................................................... 131 7. Stradanje obrazovnog sistema u Olovu u vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu ................................................................................................ 139 8. Uništavanje vjerskih objekata na području općine Olovo ......................................................... 143 9. Slomljene su ofanzive agresora na Olovo .................................................................................. 147 8 Rasim Muratović, OLOVO 1992-1995. STRADANJE I RAZARANJE HEROJSKOG OLOVA V. DIO ŽRTVE GENOCIDA -UBIJENI- .................................................................................................. 161 VI. ODGOVORNOST ZA ZLOČINE U OLOVU .............................................................................. 385 1. Odgovornost za zločine u Olovu .............................................................................................. 387 PRILOZI ....................................................................................................................................... 397 A. DOKUMENTI ......................................................................................................................... 399 B. FAKSIMILI NOVINSKIH ČLANAKA .................................................................................. 445 ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ................................................................................................. 451 ZAKLJUČAK AUTORA PROJEKTA I RUKOVODIOCA ISTRAŽIVANJA SJEĆANJA NA POSJETU OLOVU: Akademik prof. dr. Ejup Ganić ......................................................................................... 459 Akademik prof. dr. Mirko Pejanović ................................................................................ 463 IZVORI I LITERATURA ............................................................................................................ 467 REGISTAR IMENA .................................................................................................................... 473 REGISTAR GEOGRAFSKIH POJMOVA .................................................................................... 497 Rasim Muratović, OLOVO 1992-1995. STRADANJE I RAZARANJE HEROJSKOG OLOVA 9 „Samo bi Dostojevski mogao likove branitelja Olova dostojno opisati.“ Akademik prof. dr. Ejup Ganić, nakon povratka iz Olova, maj 1993. godine PREDGOVOR U kontinuitetu svog naučnog i istraživačkog rada, s ciljem da se dođe do saznanja o historij- skim činjenicama o događajima u Republici Bosni i Hercegovini na kraju XX stoljeća, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu realizuje naučnoistraživački projekt “Olovo 1992-1995. Stradanje i razaranje herojskog Olova“. Cilj ovog projekta je da se naučno istraži i objasni stradanje, razaranje i odbrana Olova 1992-1995, koja svakako spada u dio fenomena odbrane Bosne od daleko nadmoćnijeg i naoružanijeg neprijatelja, s kratkom historijom Olova i zločinima počinjenim u Drugom svjetskom ratu. Ne ulazeći u različite vojne i vojnoorganizacijske doktrine, odbrana Olova bila je jedan historijski fenomen i u svakom slučaju specifikum. Činjenica je da se Olovljani i olovske vlasti nisu dovoljno pripremali za rat. Na- protiv, svjesni svoje nepripremljenosti, nastojali su ga po svaku cijenu izbjeći ili makar odgoditi, što su i uspjeli, prolongirajući borbene aktivnosti, kako bi ih, koliko-toliko, spremno dočekali. Kao što su nekada bili dobri fudbaleri, vrijedni akcijaši, savjesni i disciplinovani radnici, Olovljani su, kada drugog izbora nije bilo, pokazali da su sjajni i neustrašivi ratnici. Olovljani su znali da je to njihovo biti ili ne biti. Povezali su jedinstvo naroda, organizovanu političku vlast i uspostavljenu subordina- ciju vojne vlasti i stali u odbranu svoga naroda, svoga grada, svojih sela i svoje domovine Republike Bosne i Hercegovine. Olovo je prva općina od Drine prema Zapadu na čijoj je teritoriji zaustavljen srpski agresor i koja nije nikada pala u ruke agresora. Gotovo cijela teritorija općine Olovo branjena je i odbranjena. Kroz općinu Olovo prošlo je više desetina hiljada prognanika iz istočne Bosne i Podrinja, uz kraća ili duža zadržavanja. Olovo je imalo relativno mali broj ubijenih, uprkos žestokim atacima i granatiranjima od strane agresora i njegovih pomagača, kao i hroničnog nedostatka naoružanja,