J.H. Popping. Ooststellingwerf verzameling, oudheidkundige aantekeningen. Inleidend woord, Voorwoord. Inhoud: Stellingwerf. Stellingwerf Oosteinde. Oosterwolde. Oldeberkoop. Donkerbroek. Haule. ElsIoo. Makkinga. Appelscha. Fochteloo. Nijeberkoop. Langedijke. H a u le rwij k. Iets uit de XVIe eeuw. Van de godsdienst voor de hervorming. Naamlijst van de predikanten. Groetmannen, burgemeesters en secretarissen. Leden van de raad, assessoren en wethouders. Een en ander uit de XIXe eeuw. Allerlei in het Ooststellingwerfse dialect, door ouderen naverteld. ooststellingwerf. VERZAMELING V,\ Oudheidkundige Aanteekeningen DOOR IT. J. POPPING. J. H. POPPING - 00STERWOLDF. INLEIDEND WOORD. De schrijver vraagt mij om een inleidend woord in zijn werkje. Ik wil hieraan gaarne voldoen, dewijl ik er mij in verheug, dat hiermede een poging wordt gedaan een plattelands gemeente te beschrijven en de belang.' rijkste historische gegevens dienaangaande bij elkander Le brengen. Steden-geschiedenissen kent ons land vele, plattelands-geschiedenissen weinig. En toch heeft het platteland ook zijne eigenaardige ontwikkeling gehad, die eveneens dient gekend te worden, om de historie van ons volk te begrijpen. Vele der gegevens in dit boekje hebben enkel een oca1e beteekenis; die zullen echter voor de bewoners der streek zelve een eigenaardige bekoring hebben. Doch van algemeen belang is het, dat mannen, plaat- selijk bekend, opdiepen en verzamelen, wat er in de verschillende dorpen is overgebleven van zeden en gewoonten uit het verleden, wat er rest in sporen van vroegere toestanden; dat zij de opkomst van de cultuur des lands en de ontwikkeling der nederzettingen, die zij niet zelden hebben zien worden, te boek stellen, en een blik doen wel-pen op de eigenaardigheden der economische en sociale toestanden ten plattelande. Ook in die richting werkt dit boekje iets mede, en ik hoop, dat er meer monographieën volgens genoemde opvatting zullen verschijnen, om de bouwstoffen te leveren voor een betere kennis en algemeene geschie- denis van het landleven in Nederland. DR. H. BLINK. DJN HAAG, 29 MAART 1903. VOORWOORD. Vele jaren heb ik, wanneer de tijd en de gelegenheid dit aanboden, mij bezig gehouden met het bijeenbrengen van een en ander, wat vanouds op deze gemeente betrek- king heeft. Deze verzameling is verkregen: a. door het nagaan van tal van oude geschriften, van verschillenden aard; b. door het gedurig aanteekenen van overleveringen, en c. door een herhaald plaatselijk onderzoek. Bij de vermelding van de namen der eerste pre- dikanten en grietmannen, heb ik de naamlijsten vah .Ds. Romein, Dr. S. D. van Veen, Jhr. Mr. 11. Baerdt van S?ninia en Mr. A. J. Andreae er naast geraad- pleegd. Waar ik gebruik maakte van andere bronnen, zijn de schrijvers hier eg M den tekst vermeld. Veel heb ik mogen verkrijgen door den steun van ingezetenen' dezer gemeente. Aan allen breng ik daar- voor mijn dank! De aanleiding tot deze uitgave is mede een gevolg van de aanzoeken, die ik van vrienden en kennissen, beminnaars van de geschiedenis van Ooststellingwerf, mocht ontvangen. Enkel als eenvoudige aanteekeningen geef ik dan ook deze verzameling, overtuigd als ik ben, dat dit mijn werk voor aanvulling en verbetering zeer vatbaar is. Onçjetwijfc1d zal in menig familie-archief nog wel iets te ,,inden zijn. Waar het moeilijk was de losse gegevens in een behoorljken vorm te brengen en waar een kleine mis- stelling mocht zijn ingeslopen, wordt de toegevendheid ingeroepen door DEN SCHRIJVER. OOSTER WOLDE, 1903. INHOUD. STELLING WERF Bladz. 7 STELLINGWERF -OOSTEINDE ....... ,, 8 Oosterwolde............ 10 Oldeberkoop ........... ,, 30 Don kerbroek .......... 37 Haule ............. " 45 Elsloo ............ ,, 48 Ma4kinga ........... ,, 50 Appelscha........... " 55 Fochteloo ..... ... ..... " 66 Nijeberkoop .......... " 70 Langedijke........... ,, 71 Haulerwijk .......... " 73 IETS UIT DE XVIe EEUW....... ,, 77 VAN DEN GODSDIENST Vö5R DE HERVORMING ,, 84 NAAMLIJST DER PREDIKANTEN . ,, 87 GRIETMANNEN, BURGEMEESTERS EN SECRETA- RISSEN ............ " 195 LEDEN VAN DEN RAAD, ASSESSOREN EN WET- HOUDERS ........... 105 EEN EN ANDER UIT DE XIXe EEUW . ,, 107 ALLERLEI IN HET OOSTSTELLINGWERPSOHE DIALECT, VAN OLDEN NOAVERTELD . ,, 115 Stellingwerf. Voor eeuwen werd Friesland verdeeld in zeven zeelanden. Stellingwerf Schoterwe], Kuinderziji, Giet- hoorn, Vollenhove en Steenwijk maakten het vierde der zeelanden uit. Sommige schrijvers voegen ook Drenthe daarbij. In den loop der jaren is die toe- stand gewijzigd. Tal van moeilijkheden, twisten en oorlogen, hebben daarover plaats gehad. Schoterwerf, maar bijzonder Stellingwerf, hebben de vrijheid met alle macht voorgestaan, en die vrijheid tegen her- haalde aanrandingen met kracht verdedigd. De bewoners van Stellingwerf worden in de geschie- denis der Friezen om hun dapperheid en vrijheidszin bijzonder geiioemd.. Daar Stellingwerf aan de grens lag was hier herhaaldelijk het oorlogsterrein. Tot in de Bourgondische tijden (l,e eeuw) bleef de / naam Stellingwerf behouden. Toen is dit grondgebied verdeeld in twee grietenyeri, Stellingwerf Westeynde en Stellingwerf Oosteynde. Men vindt vermeldt, dat deze landstreek den naam Stellingwerf kreeg, omdat men hier door stellingen (de naam der rechtbanken maar ook de naam van hen die rechtspraken) recht sprak. Die stellingéri of recht- banken, drie in getal, gelijk blijkt uit de bulle van Keizer Frederik III gegeven aan Douwe Sjaerdema, werden niet altijd op dezelfde plaatsen gehouden, 111 vond men gelegenheid om langs de Tjonger en '4jn Iïl:wI' wisselden van het eene naar het andere dorp. bijstroompjes iets te kunnen vervoeren. )ze toestand werd veranderd door den hertog van Het hoofdbedrijf van de bewoners is vanouds ge- Saxen; hij stelde een vasten rechtstoel in voor griet- weest landbouw, veeteelt en ijmkerij. Duizenden hei- man en mederechters. Die mederechters waren zeker deschapen werden gehouden. Eerst in de 18e eeuw de stellingen of dorprechters; want tot in de 18de begon de vervening eenige uitbreiding en beteekenis eeuw blijven die oude namen in eere. te krijgen. Het wapen van Stellingwerf is tot op heden het- Neringdoenden waren er maar weinig. Het was een zelfde gebleven. Door de verdeeling in twee grietenijen smid, molenaar-bakker, vulmolenaar, wever, schoen- kreeg Weststellingwerf het zeldzaam gevleugeld maker, huisverver, stoffenverver, kleermaker en mis- iervoetig dier naar den linker- en Ooststellingwerf schien een enkele meer, doch zeker kan men wel het naar den rechterkant uitziende. aannemen dat de hier genoemd nog niet in alle Op den ring onder den voet stond vroeger: Juste buurten aanwezig waren. Deze vakmannen bleven juclicate fihii hominumi Vertaald: Oordeelt recht- ook niet altijd bij hun bedrijf, allen waren tevens vaardig, gij kinderen der menschen! En:. Sigillurn klein landbouwer, veehouder of ijmker. Het spinnen universitatis' terr-ae Stellingewarf. Vertaald : Zegel van der wol, hennep en vlas geschiedde op de boerderijen den grond van Stellingwerf. algemeen. De bosschen en velden waren oudtijds zeer gezocht voor, de jacht. In de kronijken vindt men vermeld, dat er zich hier in de 17de eeuw nog wolven ophiel- Stellingwerf-0 ostei ad e. den en. dat men daar toen nog 'jacht op maakte. Men kan nagaan dat de gronden in Ooststellingwerf in hoofdzaak voor eeuwen aan enkele eigenaren be- hoorden. De waarde was gering. Weinig was toen Uitgenomen het midden van deze gemeente is de in cultuur gebracht. Dit wordt eénigszins verduidelijkt oude kaart van Ooststellingwerf bont geteekend met wanneer men weet, 'dat de in- en uitvoer zoo goed veen- en heidevelden. Langs de stroompjes is niets, als' niets beteekende en de bevolking gering bleek te zijn. zoodat dit als hooiland moet worden aangemerkt. Ooststellingwerf had in 1748 2040 inwoners. Böscb en, boomen vond men veel langs de wegen en 1815 2791 bij de buurten. Het getal zandwegen, veldsporen en 1852 '6817 paden was groot. Dit was een gevolg van de zeer 1875 9176 verspreid, wonende bevolking. Vidr de vervening was ,, 1901 9612 ,, er geen enkele vaart of wijk. Op enkele plaatsen 10 11 In. 186' telde deze gemeente 31 Israëlieten, 75 binnen opgevuld met stukken steen, zelfs keisteenen. Ka liolieken, 49 Doopsgezinden, 651 Chr. Afgeschei- Boven . de glaskozijnen waren steenen ingemetseld van Ienii en 8566 Ned. Hervormden. een andere kleur voor versiering; op die wijze was Omtrent 't begin der 18e eeuw werden de grenzen der ook het jaartal 1601 er in gebracht. grietenij beter geregeld. Dit geschiedde mede, omdat Oudtijds was in dien muur een deur, boogsgewijze, er somstijds geschillen over eigendoms-recht voor- gelijk als men dit ziet in oude kerken; die muur kwamen. Zoo werd in 1724 een .scheidsgreppel bleek duidelijk later te zijn toegemetseld. Op de gegraven tusschen de provincie Groningen en Fries- balken stond A. D. 1579. Bij een vroegere vertim- land. In 1733 begon men een scheiding te maken mering vond men er een kelder met beenderen. tusschen Drenthe en Friesland. - Even als elders had Weper eertijds grachten om Hierna volgen de aanteekeningen van de verschillende de hierningen. In den Franschen tijd bivouakeerde dorpen in rangorde naar de eertijds meest bevolkte. een leger bij dit buurtschap, wat niet voordeelig was Dit wordt afgeleid uit het bedrag der verschuldigde voor de bewoners. Haule, stond pacht die de ingezetenen in 1408 •aan den bisschop Even buiten Weper, aan den weg naar, van Utrecht moesten betalen. vroeger een boerenhuizinge, genaamd Loohuis. In 1698 was daarvan eigenaar Sijbrant van Echten, bij- zitter; de plaats