Cymraeg Iaith Gyntaf - Uned 5 Branwen Ferch Llyr Thema Cynnen THEMÂU’R CHWEDL? SARHAD • Cynnen • Llid Efnysien Diffiniad o sarhad yw gwneud yn fach o rywun yn fwriadol, achosi • Sarhad gwarth neu gywilyddio rhywun. • Talu iawn • Dial • Efnysien yn teimlo ei fod wedi derbyn sarhad – Bendigeidfran wedi ei • Rhyfel / Anghydfod anwybyddu a rhoi Branwen i Matholwch heb ei ganiatâd – ‘tremic’ yw’r union • Heddwch air a ddefnyddir am y gwarth hwn. • Arwriaeth • Efnysien wedyn yn sarhau Matholwch am briodi Branwen heb ei ganiatâd drwy • Llwfrdra anffurfio ei geffylau. Fe ddewisodd ei ddull o sarhau yn ofalus. Cofiwch am • Arweinyddiaeth bwysigrwydd/symboliaeth y march yn y cyfnod hwn. • Perthynas • Fe sylweddola Matholwch ddyfnder y gwarth: ‘Cwbyl waradwyd a geueis’. Dyma • Hen hudoliaeth warth o’r radd flaenaf. • Y ferch ddioddefus / y diniwed yn dioddef • Ar ôl i Efnysien ddifrodi’r meirch, mae negeswyr Bendigeidfran yn apelio ar Matholwch, gan ddefnyddio’r ddadl bod y sarhad ar Bendigeidfran o ganlyniad i weithred Efnysien yn fwy na’r sarhad ar Matholwch. • Matholwch wedi derbyn iawn am y sarhad a wnaethpwyd iddo, ond dyw hynny ddim yn ddigon i’w gynghorwyr – maent hwy yn mynnu dial am y sarhad. A’r un y dialwyd arni yw Branwen sydd yn gwbl ddiniwed yn yr holl helynt. • Ni ellid peri sarhad gwaeth ar frenhines na’i gyrru hi o ystafell ei gŵr, a pheri iddi weithio fel morwyn yn y gegin – yr oedd hyn yn warth eithafol i un o’i THEMÂU’R CHWEDL statws hi. CYNNEN SARHAD DIAL TALU IAWN LLID EFNYSIEN Cymraeg Iaith Gyntaf - Uned 5 Branwen Ferch Llyr Thema Cynnen DIAL LLID EFNYSIEN • Efnysien yn dial ar feirch Matholwch – gweithred erchyll, afresymol a • Efnysien yn dial ar feirch Matholwch – gweithred erchyll, afresymol a sadistaidd. sadistaidd. • Matholwch yn dial ar Branwen am y sarhad a ddioddefodd er mwyn tawelu’i • Ei lid yn deillio o’r ffaith iddo deimlo’i fod wedi’i sarhau gan ei deulu am nad gynghorwyr. Gorfodir Branwen i adael ystafell ei gŵr a symud i weithio yn y oeddent wedi ymgynghori ag ef ynghylch priodas Matholwch a Branwen. gegin – mae hynny ynddo’i hun yn sen ar ei safle o fewn y llys. Y pen cogydd • Y weithred hon yn sarhad eithafol ar Matholwch – arwyddocâd meirch yn yr yn taro bonclust ar ei hwyneb, unwaith y dydd, a hynny ar ôl iddo fod yn torri Oesoedd Canol. Sarhad hefyd ar Bendigeidfran am nad oedd yn ymddangos yn cig. Y mae cysgod yma o’r malurio a’r torri cnawd a fu ar y meirch yn stablau ddigon cryf i ddiogelu Matholwch tra oedd yn westai yn Ynys Y Kedyrn. Aberffraw. • Y weithred hon yw’r catalydd ar gyfer yr holl ddinistr sydd i ddilyn – effeithiau • Sylwer mai’r diniwed sy’n dioddef – Branwen – yr un na leisiodd farn y naill pellgyrhaeddol. ffordd neu’r llall yn y stori drist hon o gamymddwyn rhwng pobloedd a’i gilydd. • Llid Efnysiein yn amlygu’i hun eto wrth iddo ddial am dwyll y Gwyddelod drwy • Bendigeidfran yn dial am sarhad Branwen drwy gyhoeddi rhyfel ar Iwerddon ac ladd y milwyr yn y sachau blawd. er bod Matholwch yn cynnig cymodi, nid dyma ddiwedd ar y tywallt gwaed. • Yn ogystal – ei lid yn ymddangos eto wrth iddo daflu Gwern i’r tân. Teimla • Efnysien yn dial am dwyll y Gwyddelod drwy ladd y milwyr yn y sachau blawd. unwaith eto fan hyn ei fod ar y cyrion, hyd yn oed gyda’i deulu ei hun. • Dial di-ben-draw yn hynod ddinistriol. Rhaid talu am sarhad, ond talu unwaith • Yn annisgwyl efallai – ymddengys ei fod yn edifarhau am ei weithredoedd ar ac am byth. Efnysien yw catalydd yr holl ddinistr, ond nid yw’r Gwyddelod ddiwedd y chwedl – awydd i wneud iawn drwy ddinistrio’r pair – ac yn colli’i damaid yn well yn eu hymddygiad yn ddiweddarach – hynny yw, mae drygioni fywyd ei hun yn y broses. yn esgor ar ddrygioni. • Dial di-ben-draw yn hynod ddinistriol. Efnysien yw catalydd yr holl ddinistr, ond nid yw’r Gwyddelod damaid yn well yn eu hymddygiad yn ddiweddarach – hynny yw, mae drygioni yn esgor ar ddrygioni. TALU IAWN • Y cam cyntaf – talu iawn i Matholwch yn sgil gweithred Efnysien. Telir gwerth y meirch, pris y farchnad, drwy roi meirch o Gymru yn anrheg i Matholwch. • Ond rhaid talu’n ychwanegol am bris ei anrhydedd, sef y cywilydd a achoswyd i Matholwch oherwydd yr ymdeimlad o warth. Hyn yn bwysig yng Nghyfreithiau’r cyfnod. Rhoddir gwialen arian a phlât aur iddo hefyd. • Bendigeidfran yn synhwyro nad yw Matholwch yn hapus gyda’r tâl a roddwyd – cynnig y Pair iddo fel tâl ychwanegol. • Er mwyn gwneud iawn am y sarhad ar Branwen, mae Matholwch yn rhoi brenhiniaeth Iwerddon i Gwern ac yn adeiladu tŷ anferth i anrhydeddu Bendigeidfran. Apelia at eu clymau teuluol er mwyn creu heddwch rhyngddynt. • Y mae rhodd Bendigeidfran i Matholwch yn troi’n anfantais fawr i’r Cymry yn eu brwydr, ond y mae’n fodd i Efnysien wneud rhyw fath o iawn am ei ddrygioni. Ar ddiwedd y chwedl mae’n gwneud iawn mewn ffordd am ei holl weithredoedd erchyll drwy ddinistrio’r Pair ac ennill y frwydr. .