T.C. Maliye Bakanlýðý Strateji Geliþtirme Baþkanlýðý Yayýn No: 2009/398 Doç. Dr. Erdoðan ÖNER 1945 yýlýnda Kastamonu'nun Araç ilçesinde doðmuþtur. Öðretmen Hasan ÖNER'in oðludur. 1962'de Ýstanbul Eyüp Lisesini, 1966 yýlýnda Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye ve Ýktisat Þubesini, 1978 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi Hukuk OSMANLI DEVLETÝ Fakültesini bitirmiþtir. 1997 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi Ýktisat Fakültesinde doktorasýný tamamlamýþ, 2006 yýlýnda doçent olmuþtur. 29.7.1966 tarihinde stajyer milli emlak memuru olarak Maliye Bakanlýðýnda göreve baþlamýþ, 28.9.1966 tarihinde Maliye Müfettiþ 1912 YILI HAZÝNE GENEL HESABI Muavini olarak Maliye Bakanlýðý Teftiþ Kuruluna girmiþ, 25.10.1969 tarihinde Maliye Müfettiþi olmuþ, 1972-1973 yýllarýnda bir yýl süre ile staj için Ýngiltere'ye gönderilmiþtir. VE 1977 yýlýnda Gelirler Genel Müdür Yardýmcýlýðýna, 1979 yýlýnda Gelirler Genel Müdür Baþyardýmcýlýðýna atanmýþtýr. Ekim 1981 - Temmuz 1982 döneminde 10 ay süre ile Gelirler Genel Müdürlüðüne vekâlet etmiþ, 1982 yýlýnda Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluðu Daimi Temsilciliðinde (Brüksel) Maliye Müþavirliðine getirilmiþtir. 1985 yýlýnda KESÝN HESAP KANUNU TASARISI Belçika'dan yurda dönüþünde önce Bakanlýk Müþavirliðine, daha sonra Þubat 1987'de Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüðü'ne atanmýþ, 10 yýlý aþan süre bu görevde bulunduktan sonra Temmuz 1997'de Maliye Bakanlýðý Müsteþarlýðýna getirilmiþtir. 3.5 yýla yakýn süre Müsteþarlýk görevinde bulunduktan sonra Kasým 2000 - Eylül 2003 döneminde Washington Büyükelçiliði Maliye Müþaviri olarak görev yapmýþ, 30 Eylül 2003 tarihinde emekli olmuþtur. Maliye Bakanlýðýnda geçen 37 yýlý aþkýn görevi sýrasýnda Yüksek Öðretim Kurulu Üyeliði (1988-1995), Ziraat Bankasý Yönetim Kurulu Üyeliði (1991-1992), KOSGEB Ýcra Kurulu ve Manas Üniversitesi Mütevelli Heyeti Üyeliði (1997-2000) ve Basýn Ýlan Kurumu Yönetim Kurulu Üyeliði ve Baþkanlýðý (1997-2000) ile çeþitli kuruluþlarda Kamu'yu temsil görevlerini de ifa etmiþ yine bu dönem zarfýnda çeþitli yüksek öðretim kurumlarýnýn lisans ve lisansüstü programlarýnda öðretim görevlisi olarak ders vermiþtir. Yeminli mali müþavirlik ve avukatlýk mesleðine sahiptir. Halen Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi öðretim üyesi ve Maliye Bakanlýðý Vergi Konseyi üyesidir. Evli, l çocuk babasý olup. Ýngilizce ve Fransýzca bilmektedir. Basýlmýþ Eserleri: 1) Vergi Açýsýndan Türk Kamu Hukuku, Maliye Tetkik Kurulu Yayýný, 1981 ve 1983. 2) Kamu Maliyesi, Maliye ve Gümrük Bakanlýðý Yayýný, 1986. 3) Osmanlý Ýmparatorluðu ve Cumhuriyet Döneminde Mali Ýdare, Maliye Bakanlýðý Yayýný, 2001 ve 2005. 4) ABD Federal Vergi Ýdaresi. Maliye Bakanlýðý Yayýný, 2005 5) Bütçe Hukuku, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýný, 2005 ve 2007. 6) Osmanlý Bütçeleri (1864, 1869, 1877, 1880, 1897), Osmanlý Muvazene Defterleri, Maliye Bakanlýðý Yayýný, 2007 7) Teoride ve Uygulamada Kamu Maliyesi, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýný, 2007 8) Ýstanbul Þehremâneti (Belediyesi)'Nin Kuruluþu ve 1917 Yýlý Bütçesi, Maliye Bakanlýðý Yayýný, 2008 9) Mahalli Ýdareler Maliyesi, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýný, 2009 10) Mali ve iktisadi konularda yayýnlanmýþ çeþitli makale ve tebliðler. ISBN: 978-975-8195-39-8 Ankara, Ekim 2009 T.C. Maliye Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl Yayn No: 2009/398 OSMANLI DEVLET 1912 YILI HAZNE GENEL HESABI VE KESN HESAP KANUNU TASARISI Doç. Dr. Erdoan ÖNER Ankara, Ekim 2009 T. C . MALİYE BAKANLIĞI Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No:2009/398 www.sgb.gov.tr e-mail: [email protected] Her hakkı Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı’na aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. ISBN: 978-975-8195-39-8 1000 Adet Ankara, 2009 Tasarım: İvme Tel: 0312 230 67 01 Baskı: Ümit Ofset Matbaacılık Tel: 0312 384 26 27 1912 Yılında Balkan Savaşında şehit olan dedem Hasan oğlu Yusuf ’un aziz hatırasına... ÖNSÖZ Ülkemizde batl anlamda bütçenin 150 yllk bir geçmii bulunmaktadr. 1859 ylnda dördü Türk, üçü yabanc yedi üye ile göreve balayan Islahat- Maliye Komisyonunun çalmalar ve 1861 ylnda stanbul’a gelen ngiliz Hobart ve Forster’in Osmanl maliyesi ile ilgili olarak hazrladklar raporda öngörülen tavsiyeler sonucunda Osmanl devletinin ilk bütçesi olarak kabul edilen 1279 (1863 -1864) mali y l bütçesi hazrlanm tr. Bu bütçenin hazrlanmas Osmanl maliye tarihinde önemli bir dönüm noktas olmutur. Ancak bir bütçenin hazrlanmas tek bana, ülkede gerçek anlamda bir bütçe yapld, uyguland ve kamu mali yönetiminin yerletii anlamna gelmemektedir. Bilindii gibi, bir bütçenin sahip olmas gereken genel kabul görmü baz ilkeleri vardr: Bütçenin genellii, birlii, denklii, doru ve samimi olmas gibi. Bu ilkelere uygun bir bütçe ise tüm gelirlerin devlet Hazinesinde toplanmas , giderlerin bütçede öngörülen ödeneklere dayal olarak Hazineden ödenmesi ve mali idarenin buna uygun olarak tekilatlanm olmasnn yansra devlet muhasebesinin de gelir, gider, borçlanma ve dier tüm Hazine ilemlerinin kaydn yapmaya ve bütçe uygulama sonuçlarn göstermeye hazr olmasn gerektirir. 1863–1864 mali yl bütçesi yapldnda bu hususlarn bir çou henüz gerçekletirilebilmi deildi. Bir bütçe hazrlanm t, ancak bu bütçe samimi olmad gibi uygulama sonuçlar ve kesin hesab da alnamamt. 0te bu nedenle, ilk bütçe 1863 ylnda hazrlanm olmakla birlikte klasik bütçe ilkelerine uygun bir bütçenin haz rlanmas ve devlet muhasebesinin kesin hesab almaya müsait bir hale gelmesi adm adm ilerleyen uzun çabalar gerektirmi ve ancak yaklak 50 yl sonra kinci Merutiyet döneminde çada bir bütçenin hazrlanabilmesi ve kesin hesabnn alnabilmesi mümkün olmutur. lk çada bütçe olan 1909 yl bütçesi ile getirilen esaslarn 1911 tarihli Usul-i Muhasebe-i Umumiye Kanun- Muvakkat ile devaml klnmas salanm , bu esaslar birtakm iyiletirmeler ile 1927 ylnda kabul edilen 1050 sayl Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile de benimsenmi ve 5018 sayl Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanununun uygulanmaya balad 2006 ylna kadar önemli bir deiiklik olmadan yürürlükte kalm tr. 1909 ve sonraki yllar bütçeleri, ilk bakta dayand esaslar, ihtiva ettii hükümler ve cetveller itibariyle temel bütçe ilkelerine uygun görünmekte ise de, kinci Merutiyet dönemi bütçe uygulamalarnn nasl gerçekletii ve sonuçland günümüzde pek bilinmemektedir. Bu konu bugüne kadar ayrntl olarak ele alnmam , bu yllar bütçe gerçeklemeleri ile Hazinenin bütçe d ilemlerini gösteren herhangibir yayn yaplmam, sadece kamu maliyesi kitaplarnda konu ile ilgili ksa ve genel deerlendirmeler yapmakla yetinilmitir. Bu durum kinci Merutiyet öncesi bütçeler için de geçerlidir. Bu dönem bütçe uygulamalar ve sonuçlar da ele alnmay ve aratrlmay beklemektedir. Bütçe kesin hesaplarna gösterilen bu ilgisizlik bir ölçüde Cumhuriyet döneminde de devam etmi2tir. Cumhuriyet döneminde bütçe uygulama sonuçlarn gösteren kesin hesap kanunlar yaymlanm olmakla birlikte bu dönemle ilgili çalmalar da son derecede snrl ve kanaatimce yetersiz kalm tr. Bu çalmada, Cumhuriyet dönemine de temel tekil eden ilk çada bütçelerin yapld 0kinci Merutiyet dönemi bütçelerinin uygulama sonuçlar aratrlmak istenmitir. Bu amaçla 1328 Hazine Hesab- Umumisi (1912 Yl Hazine Genel Hesab) ve Kesin Hesap Kanun Tasars ele alnm tr. Bu açdan bu çalma, Cumhuriyet öncesi dönem Hazine genel hesab ve kesin hesaplarn ele alan ilk çalma olmaktadr. Ülkemizde ilk Hazine genel hesab ve kesin hesap çalmalar 1911 tarihli Usul-i Muhasebe-i Umumiye Kanun- Muvakkat hükümleri uyarnca balam ve sadece üç yln, 1910, 1911 ve 1912 yllarnn kesin hesaplar çkarlabilmitir. Gerçi, kinci Merutiyet öncesi dönemde de devletin genel gelir ve giderlerinin hesabn çkarabilmek için çalmalar yaplm 2 ve 1887–1902 yllar için sal muhasebeleri ad altnda yaynlanm sa da daha sonra devam ettirilememitir. Sözkonusu dönem (1887-1902) genel sal muhasebelerinin ayr bir çalma ile ele alnmas devletin bu dönem gelir, gider, borçlanma ve mali idaresi ile muhasebe sistemi hakknda deerli bilgiler salayacaktr. 1990’l yllarda Maliye Bakanlnda balayan çalmalar sonucunda 1864 – 1908 dönemi genel bütçe kanunlar örnekleme olarak, 1909 ve sonraki yllar genel bütçe kanunlar iki yl eksii ile, Cumhuriyet dönemi genel ve katma bütçeli idareler bütçe kanunlarnn tamam Maliye Bakanlnca derlenmi ve kitap halinde yaynlanm tr. Bunun yan sra, genel ve katma bütçeli idarelerin 1924- 1991 y llar kesin hesap kanunlar da be cilt halinde yaynlanarak aratrmaclarn hizmetine sunulmutur. Cumhuriyet öncesi döneme ilikin daha önceki çalmalarda da olduu gibi, 1912 yl Hazine Genel Hesabnn eski harflerle olan orijinal metni ile yeni harflere aktarlm metni gerektiinde okurlarn mukayeseli olarak inceleyebilmeleri için kitaba dahil edilmi2tir. 1912 Hazine Genel Hesabnn kitabn ikinci bölümünde yer alan metni ile yine ayn bölümde yer alan 1912 bütçe ve ek ödenek kanunlarnn metinleri eski harflerden yeni harflere Maliye Bakanlnn deerli mütercimi Fehmi TÜMER taraf ndan aktarlm tr. Fehmi TÜMER mütercim olarak göreve balad 1998 ylndan itibaren; çalmalar tarafmzdan yürütülmü2 olan Tarih-i Mali, hsaiyat- Maliye, Osmanl Bütçeleri (1909- 1918), 1917 Y l Osmanl Bütçesi, Osmanl Bütçeleri (1864, 1869, 1877, 1880, 1897 Osmanl Muvazene Defterleri), stanbul ehremaneti (Belediyesi)’nin 1917 Yl Bütçesi ve Osmanl’da Memuriyet ve Maliye Memurlar Tercüme-i Hal Varakalar (Sicil Kaytlar) gibi çok sayda kitap ve belgenin eski harflerden yeni harflere aktarlmasnda yllarca büyük emek sarfetmi ve maliye tarihi ile ilgili bu belgelerin Maliye Bakanl aracl ile günümüz aratrmaclarna sunulmasnda deerli katklarda bulunmutur. Kendisine katklar ve hizmetleri için teekkür ediyorum. Her zaman olduu gibi bu kitabn hazrlanmas srasnda da deerli üstadm Prof.Dr. M. Kâmil MUTLUER görü ve deerlendirmeleri