t! E ffi øp ffi E WIEI] Erry M rc Innhald Føreord....... 5 Ein vital hundreåring-IL Hødd feirar 100 år i2019.. .6 fubeldag trass tap... 10 Vorane i Ulstein..... 20 Postbonden Peter Elias Pedersen Botnen...... 28 Marit Høyvik Ulstein - Til kamp for dei svakaste.. 34 Mi speiartid ................. 48 |ul og juletradisjonar 52 |ohan von Cappelen .............. 58 Då krigen kom til Garnes - 23.mars 1943............. ,..,,..67 Inge Dragsund ............ ......74 Lastebilar i Ulstein .......90 Ulstein samfunnshus A/L. ....104 Prestegardsskogen - Lerkeskogen på Dimnøya. .... t28 Arthur Osnes i krig og kjærleik..... .... t4l Bygdesongar i Ulstein .... t49 |ulegryta i Ulstein.... r62 Vi støttar Ulstein Historielag .... t64 3 Vorane i Ulstein Av Frode Pilskog Brandalnor O Hareid vorQ Ulsteinvik vor o Båtvik Yor --\- Y) Botnen vor O Iæikangervor Kart over landgangsvorane. På Hareidlandet vart det bygtfre offenllege landgangsvorar, Seinare vart Ulsteinvik og Hareid vorar erstatta medferjesamband. På byrjinga av 1 800-talet kom posten Skeide gjekk posten vidare til prost sjøvegen frå Borgund til Brandal. Buschmann i Dimnasund, eller frå Hjå futen Landmark vart posten 1815 via sorenskrivar Staboe på sortert og rodd til Hareid. Postbodet Håkonsholmen. Sørgåande post gjekk eller reid frå Hareid til Skeide glekk sjøvegen frå Osnes til Ekset i på ein veg som knappast kunne Volda. kallast ein gang- eller rideveg. Frå 20 Utover 1800-talet kom store tinglag skulle bere kostnadene til endringar i samferdsla og postgangen bygdevegar. For amtet var det viktig i Ulstein. Det vart bygt betre vegar. å sikre gode vegar for poststellet. Mange av hovudvegane giekk ned På 1820{alet vart vegen mellom til sjøen, der reisa kunne fortsette Ulsteinvik og Hareid (Gamlevegen til sjøs. Ved sjøen vart det bygt over Eidet) bygt ut. Vegstandarden landgangsvorar for å gje ei tryggare skulle vere så god at ein ikkje berre samferdsle og ein raskare postgang. skulle ferdast med hest, (men ogsaa I Ulstein vart det bygt tre med en Reisekjærre>>. I 1828 byrja offentlege vorar. Artikkelen vil ein på vegen mellom Brandal og fortelje om desse. Hareid. Vegen var viktig for både futen og postføringa på øya. Landgangsvorar Under sommartinget i Ulsteinvik IvarAasen omtalar ein vor som ((en i 1828 drog futen og postopnaren liden Brygge, en Række af oplagte Andreas Landmark på synfaring til Stene ved et Landingssted>. Ein den <paabegynte Bygdevei mellem vor kan likne på ein molje, men Ulfstenvig og Hasund>. I byrjinga av voren skråar og er lågare i ytre del. august søkte <<Hareids Sognealmue> Ved flo sjø kan ytre del liggje under amtet om at vegen mellom Ulsteinvik vassovetflata, medan ein ved f1øre sjø og Hasund varl klassifisert som så vidt kan ro opp ein færing. Ytre hovudveg. Vegen var viktig for del av voren kunne enten vere forma postføringa. Dersom posten kunne som eit triangel eller det var bygt ei sendast frå Hareid til Dimnasund, steintrapp i enden. Begge løysingane ville sørgåande post til Ekset/Volda gjorde det enklare for ein skyssmann ikkje bere unngå omvegen via eller postførar å kunne legge til og Skeide, men og spare ei halv mil frå. sjøveg. Vi kan sjå på ein landgangsvor som Samtidig søkte Landmark om ein forlaupar for dagens ferjekai. flytting av postopneriet frå Skeide til Dimnasund. I1829 bestemte amtet Samferdsle og vegbygging å dekke kostnadene ved bygging I byrjinga av 1800-talet var det ffi av hovudveg mellom Ulsteinvik og vegar i Ulstein. Veglova av 28juli Hasund. Året etter vart postopneriet 1824 førte til viktige endringar i flytta til Botnen. finansieringa av vegbygginga. Lova Hovudvegen gjekk til Garshol, delte vegane inn i hovudvegar og der han enda ved sjøen i Båtvika. bygdevegar. Kostnadene ved bygging Mellom Garshol og Botnen gjekk av hovudvegane skulle dekkast det ein ridesti som vart nytta av av amtet, medan kvar bygd eller postboda. 2l Restane etter Båtvik vor bygt i 1845. Enkelte av topphellene ligg att. Båtvik vor Amtet skipa eit nytt skysskifte på Båtvik vor ligg i Botnavika, Garshol. I 1838 varl vorbyggiaren ikkje så langt frå innløpet til Sjur Knutsson Gardshol tilsett Sundgotstraumen. Landgangsvoren som skysskaffar. Garshol var ein stod ferdig i 1834. Arbeidet vart <Tilsigelsesstation>, det vil seie at sannsynlegvis leia av Sjur Knutsson dei kunne skaffe skyss både til lands Gardshol, som fekk betaling av og til sjøs. amtet. Ei synfaring i 1844 synte I 1835 var vegen mellom Hareid omfattande skadar på voren i og Garshol av så god standard at Båtvika. Storm og sjøgang førle til ein kunne drive landskyss over så store skadar at det måtte byggast heile strekninga. Utfordringa var ein ny. Den nye voren skulle vere 26 mangel ph køyretøy på Hareidlandet. alen lang (om lag 16,3 m) fram til ein Lensmannen fekk ein mann spiss som var forma som ein triangel. på Hareid til å lage kjener til I grunnen skulle voren vere 6 alner skysstasjonane. I 1838 vart seks (3,8 m) brei og i toppen 4 alner stolkjerer levert. Eit vendepunkt i (2,5 m). Den nye voren stod ferdig vegtrafikken påøya. sommaren 1845. 22 ,a,-W Botnen vor, bygt 1848, ligg godt synleg blant Botna-nausta Då den nye voren i Båtvika stod varl det skote ut stein, som varl frakta ferdig, hadde ein allereie eit ønskje og murt. Det varl bygt klopper (lita om å byggje enda ein ny. I 1841 bru) på strekninga. I dag kan ein hadde postopnar Peder Botnen skimte vegen ned mot sjøen, der ein kontakta veginspektøren for å høyre mellom ein del eldre naust, Botna- om hovudvegen kunne forlengast nausta, ser restar etter Botnen vor. til postopnarstaden Botnen. I 1846 Botnen vor var 30 alner lang (om godkjente amtmannen eit veganlegg lag 18,8 m) fram til enden der det som skulle gå inn til postopneriet var bygt ei steintrapp. Ved grunnen Botnen, og ende ved ein ny var voren 7 brei (4,4 m) og i toppen landgangsvor der. Dette anlegget 5 alner brei (3,1 m). I toppen var stod ferdig i 1848 og Båtvika giekk dekket av heller og dekkstein. Store ut av bruk i samband med post- og delar av dekksteinane er synlege i vegstellet. dug. Hovudruta til i postførsla ved Botnen vor Botnen var til og frå Ekset i I 1847-48 vart Garsholvegen forlenga Volda. Ein av postbøndene, <Post- inn til postopneriet Botnen og ned Jens>, hadde sideruta til Herøy. til sjøen. I samband med vegarbeidet <Post-Jens> rodde frå Botnen til 23 IrirrF Midt på bilde ser ein delar av Ulsteinvik vor bygt i 1867. Flyfoto fi'å l4/iderøe 20.august 1961. Stokksund, deretter Herøy gard og Bygda hadde også ein eldre vor. til slutt Skotholmen. På Skotholmen Under veginspektøren si synfaring overnatta han før han retumerte. i juli I 840 var voren i så dårleg Ved etablering av dampskipsruter stand at han tilrådde å bygge ein ny. mot slutten av 1850-talet vart Ulsteinvik vor vart bygt i 1843 og var Brandal og Botnen omvegar i 83 alner (52 m) lang. Voren skulle samferdsla. I 187 2 varl postopneria vere 6 alner (3,8 m) brei i grunnen her flytta til Hareid og Ulsteinvik. og 4 alner (2,5 m) i toppen. Enden på Nokre fa år før hadde ein også bygt voren var triangelforma. ein ny veg forbi Botnen, ut til Garnes I 1866 var Ulsteinvik vor i dårleg og Dragsundbrua. Botnen fekk stand, og veginspektøren tilrådde at mindre betyding både i forhold til voren måtte byggast opp att. Amtet veg og sjøsamband. løyvde ll0 spesidalaq og voren stod Botnen vor vart lagt ned som rute i ferdig i 1867. Den nye Ulsteinvik vor postføringa i 1870. var 83 alner (52) lang, 5 alner (3,1 m) brei i grunnen og 4 alner (2,5 m) brei Ulsteinvik vor i toppen. I enden på voren var det I Ulsteinvik låg det ein skysstasjon bygd ei steintrapp. 24 t=r l::l E ffi n til å ru ! T I ft i E aæ n ff ru Ved voren kunne båtane legge til både vedfo ogfjøre. Området kring voren utvikla seg til eit bygdesentrttm nted skysstasjon, kyrkje og handelsnnnn. I flkestingssak nr. lll i 1920 dekt av parkeringsplassen mellom vedtok fylkestinget at Ulstein kjøpesenteret Blåhuset og vegen kommune fekk full eigedomsrett Vikemyra. Landgangsvoren er synleg <til den offentlege landgangsvor i på Widerøe sine flyfotografi frå 1965. Ulsteinvik, såleis som fylket til denne tid har ått han, mot at kommunen til Avslutning kvar tid held voren ved like, og med I 1868 var det totalt bygt 40 det vilkår at voren jamt skal vere landgangsvorar til hovudvegane i open for ålmen ferdsle>. fylket. På den tida hadde ytre søre I 1955-56 drøfta Ulstein Sunnmøre sju oflentlege vorar. I hamnestyre tolkinga av I 889 var følgande vorar i bruk i eigedomsretten. Ulstein hamnestyre vegsambandet: Brandal, Hareid, meinte at her også var ein bruksrett. Ulsteinvik, Leikanger I Leikong, Ulstein kommunestyre vedtok at eit Eidså, Fiskå og Åheim. område som omfatta 6 meter til båe Landgangsvorane spela ei viktig sider langs voren <<skal vere til bruk rolle for postførsla og for det for den ålmenne trafikk som går over ordinære hovudvegnettet. Ofte heldt landgangsvoren>. skysstasjonen og postopneria til i Landgangsvoren, som lokalt nærleiken. Dette kunne bety mykje vart kalla Vikebryggla, er i dag for tettstadutviklinga. Då Skeide 25 L postopneri vart flytta til Botnen, som skulle inngå i bygginga av vart Skeide meir usentralt. Den ei nytt ferjeleie, Eidså vor som auka trafikken over eidet mellom vart innlemma i eit kommunalt Brandal-Hareid og Garshol førte kaianlegg. I 1899 fall Brandal ut av til at amtet i 1848 foreslo å legge hovudpostruta. Vedlikehald av voren ned Ulsteinvik som skysstasjon. varl difor ikkje lenger finansieft av Ulstein kommunestyre sette seg amtskassa.