Faculteit van de Wetenschappen Vakgroep Computerwetenschappen Laboratorium voor Programmeerkunde Modularising Context Dependency and Group Behaviour in Ambient-oriented Programming Proefschrift ingediend met het oog op het behalen van de graad van Doctor in de Wetenschappen Jorge Vallejos Promotoren: Prof. Dr. Theo D’Hondt, Prof. Dr. Wolfgang De Meuter, Dr. Pascal Costanza Jul 2011 This work has been supported by the ICT Impulse Programme of the Institute for the encouragement of Scientific Research and Innovation of Brussels (INNOVIRIS), and by the Interuniversity Attraction Poles (IAP) Programme of the Belgian State, Belgian Science Policy. “Wie niet waagt, blijft maagd.” – Popular Belgian saying. iv Samenvatting In de visie van pervasive computing zijn computers ingebed in alledaagse apparaten. Zulke apparaten vormen onderling dynamische communicatienetwerken waarvan de topologie verandert naarmate de gebruikers zich verplaatsen. Van software services wordt verwacht dat ze maximaal gebruik maken van de beschikbare apparaten en dat de vereiste coör- dinatie transparant verloopt. Deze services moeten ook kunnen reageren op dynamische veranderingen in de omgeving zodat ze hun gedrag automatisch kunnen aanpassen. Een populaire aanpak om aan deze vereisten te voldoen bestaat erin om veranderingen in de omgeving voor te stellen als events, zodat pervasive computing applicaties gemodelleerd worden als event-gedreven systemen. Deze strategie heeft echter wel een impact op de on- derhoudbaarheid van pervasive computing programma’s. Hoe meer verschillende events een applicatie moet ondersteunen, hoe complexer het wordt om de control flow van het programma te beheren. Door een gebrek aan geschikte taalconstructies om events te ma- nipuleren, is het in het algemeen moeilijk om zulke programma’s te onderhouden en uit te breiden. In deze verhandeling bestuderen we de impact van event-gedreven distributie op de modulaire structuur van programma’s. We bestuderen twee bekommernissen in detail: Enerzijds bestuderen we de mogelijkheid van programma’s om zich aan te passen aan veranderingen in de omgeving—een eigenschap die bekend staat als contextafhankelijk gedrag—en anderzijds bestuderen we de capaciteit van programma’s om met elkaar te coördineren—een eigenschap die bekend staat als groepsafhankelijk gedrag. We baseren ons onderzoek op het ambient-georiënteerde programmeerparadigma (AmOP). Dit para- digma definieert een event-gedreven programmeermodel dat specifiek ontworpen is voor het pervasive computing domein. We identificeren een aantal vereisten voor het unifi- ceren van event-gestuurde distributie, contextafhankelijk gedrag, en groepsafhankelijk gedrag. In ons overzicht van de literatuur tonen we aan dat geen van de bestaande pro- grammeermodellen aan al deze vereisten voldoet. Dit leidde ons ertoe een experimentele programmeertaal te ontwikkelen voor pervasive computing, genaamd Lambic. Lambic is een uitbreiding van het op generische functies gebaseerde objectmodel van de programmeertaal Common Lisp. Ons model breidt de multiple dispatch semantiek van generische functies uit om een modulaire programmastructuur mogelijk te maken voor pervasive computing applicaties. Ter ondersteuning van event-gestuurde distributie, vervult Lambic de eigenschappen van het AmOP paradigma via een mechanisme dat we futurised generic functions noemen. Daarbovenop bieden we een nieuw mechanisme aan om de flexibele selectie en samenstelling van gedrag toe te laten. Dit mechanisme v vi noemen we predicated generic functions. Het laat ons toe om taalconstructies te definiëren zodat method dispatch de dynamische context van het programma in acht neemt. Ter ondersteuning van groepsafhankelijk gedrag, stellen we een derde uitbreiding voor, met name group generic functions. Het idee achter dit mechanisme is om de coördinatie van interacties tussen groepen in te kapselen in de definitie van services. Tot slot hebben we een gemeenschappelijk uitvoermodel gedefinieerd zodat de drie mechanismen effectief in combinatie met elkaar gebruikt kunnen worden. We valideren ons onderzoek door het bespreken van een aantal case studies die aantonen hoe Lambic het mogelijk maakt om vlot integreerbare en dynamisch aanpasbare pervasive computing services te ontwikkelen. Abstract The pervasive computing field envisions users surrounded by computers embedded in everyday devices. Such devices form dynamic networks which change topology as users move about. Software services are expected to maximise available computational capaci- ties by seamlessly coordinating with each other. The services should also react to dynamic changes in the environment and adapt their behaviour accordingly. An increasingly pop- ular solution to cope with such requirements is to represent environmental changes as events. Thus, pervasive computing software is often modelled as event-driven systems. However, such support typically comes at a price in the evolvability of programs. The more events a service has to be aware of, the more cumbersome its control flow becomes. The lack of adequate language abstractions to handle such events results in programs that are difficult to maintain and extend. In this work, we study the effects of event-driven distribution on the modularity of programs. We focus on the modularity of two concerns: the capacity of services to adapt to environmental changes —a property known as context-dependent behaviour— and their capacity to coordinate with each other —a property known as group behaviour. We use the ambient-oriented programming (AmOP) paradigm as the basis of our research. This paradigm proposes an event-driven programming model which has been designed specifically for pervasive computing. We identify a list of requirements for a unified model for event-driven distribution, context dependency and group behaviour. In the study of the state of the art we demonstrate that no single approach fulfils these requirements so far. This observation has led us to the definition of a proof-of-concept programming language model, called Lambic. Lambic is an extension of the generic function-based object system of the Common Lisp programming language. Our model extends the multiple dispatch semantics of generic functions to allow for modularity in pervasive computing. For event-driven distribution, Lambic integrates the properties of the AmOP paradigm, in what we call futurised generic functions. In addition, we provide a novel mechanism to allow flexible selection and composition of behaviour, called predicated generic functions. This mechanism provides language abstractions to influence method dispatch based on the program’s context. For group behaviour, we propose a third extension called group generic functions. The main idea of this feature is to encapsulate the coordination of group interactions in the definition of services. Finally, a common underlying execution process ensures that these three features can be effectively used in combination with one another. We validate our work by showing in a number of case studies how Lambic facilitates the natural integration and dynamic adaptation of pervasive computing services. vii viii Acknowledgements I would like to express my deepest gratitude to everyone who helped me to complete this dissertation. I would like to start thanking Theo D’Hondt and Wolfgang De Meuter for the in- valuable opportunity you gave me to do the PhD. Many thanks for your advice and encouragement throughout all these years. I would also like to thank Pascal Costanza for his guidance. Many thanks for always believing in my work, especially during the toughest periods. All my respect goes to you three! I would like to thank the members of the jury: Prof. Dave Clarke, Prof. Didier Verna, Prof. Viviane Jonckers, Prof. Beat Signer, Prof. Bernard Manderick and Prof. Luc Steels. Thanks for the time you invested reading my dissertation and for the questions and feedback during the private and public defences. Many thanks to all the members of the Software Languages Lab. I am especially indebted to my partners in crime: Peter Ebraert and Brecht Desmet for all the collab- orations at the early stage of my PhD, Elisa Gonzalez Boix for the many works we did together and for reviewing my dissertation, Tom Van Cutsem for those discussions which significantly influenced my research, and Engineer Bainomugisha for the endless but ex- tremely helpful brainstormings. Special thanks to Charlotte Herzeel for finding a name to my programming language model, and for translating the abstract of this dissertation to Dutch. Last but not least, thanks to Lydie Seghers, Brigitte Beyens and Simonne De Schrijver for their permanent support with the administrative matters. I also thank all the colleagues from other universities with whom I had the oppor- tunity to collaborate in the context of the Moves and Varibru projects. Special thanks to Boriss Mejías, Sebastián González, Éric Tanter, Alfredo Cádiz, Eddy Truyen, Frans Sanen, Andreas Classen, Arnaud Hubaux and Patrick Heymans. For the record: The hardest moments of writing the dissertation were when I thought that this was such a busy matter that I could not spend time in other activities. Totally nonsense. The fewer social activities I had, the worse I felt and less productive I became. I am deeply grateful towards my friends who, despite my stubbornness, still invited me to have a drink, to do sports, etc. Finally, I would like to thank my family. Many thanks to the great family Petitprez for the permanent support all these years. Thanks to my parents, Mary