VAN WIERDEN EN TERPEN Nieuwsbrief nummer 19 (juni 2014) Een Terpencentrum met het oog op de toekomst In 2012 is als onderdeel van het Groninger Instituut voor Archeologie het Terpencentrum opgericht. In de loop van 2013 trad het centrum meer en meer naar buiten, om zich eind dat jaar te presenteren op de landelijke archeologische Reuvensdagen. De lezers van deze Nieuwsbrief komen het centrum al tegen sinds de leden ervan zich nadrukkelijk als Het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) is zodanig zijn gaan presenteren. Nu het van oudsher binnen de Nederlandse universiteiten Terpencentrum ook in financieel opzicht een het instituut van waaruit het archeologisch onder- rol speelt bij het herstel van het zodenhuis te zoek in terpen en wierden wordt uitgevoerd. Sinds Firdgum en één van de partners is die het de oprichting van het instituut in 1920 is de aandacht Waddenfondsproject ‘Terpen- en wierdenland, voor terpen en wierden echter niet altijd even een verhaal in ontwikkeling’ zal gaan uit- intensief geweest. Na jaren van zeer geringe voeren, meent de redactie van de Nieuwsbrief activiteit maakt de archeologie van terpen en wierden sinds enige tijd een nieuwe bloeiperiode de tijd gekomen om het centrum te vragen zich door. Aan de basis van het nieuwe elan staat een hier voor te stellen. Door Gilles de Langen, serie grote onderzoeksprojecten: het VENI-project Johan Nicolay en Daan Raemaekers. Kings of the North Sea (2007-2011; Nicolay), het NWO Odyssee-project Wijnaldum (2009; Prummel, Esser en Zeiler); het NWO Odyssee- Inhoudsopgave project Ezinge (2010; Nieuwhof), het zogenaamde 4 Wierden- en Terpenproject Steilkantenproject in samenwerking met de 5 Eerste bevindingen Wartena-noord provincie Fryslân (2006-2012; Nicolay); het 10 De opgraving bij Groot-Saksenoord Interreg-project Land van Ontdekkingen (2011; 14 Herstelplan voor zodenhuis Firdgum Groenendijk, De Langen, Nicolay, Nieuwhof, 16 Een wierdenwaarneming in Godlinze Raemaekers) en het Onlanden-project in 17 De vegetatie van de noordelijke kustmilieus samenwerking met de provincie Drenthe en Dienst 19 Over schapenteelt in het terpengebied 22 Waltastate, woonoord der Labadisten Landelijk Gebied (2011; Nicolay). 23 Over de Oude Weer bij Den Andel Er is het GIA alles aan gelegen om dit peil, gemeten 26 De terpgravers Reitsma naar omzet en inhoudelijke kwaliteit, vast te 28 Naar Emden en Nesserland houden. Ook de provincie Fryslân streeft dit na. 29 De kerkwierde van Tjamsweer Beide instanties besloten de reeds bestaande 31 Gespschildje uit Wijnaldum samenwerking te intensiveren. Dit resulteerde in 31 Esonstad, mythe of werkelijkheid 2011 in de vestiging van een aparte leerstoel voor de 32 Activiteitenverslag 2013 terpenarcheologie en de bekleding ervan door de provinciaal archeoloog van Fryslân. Hierover is in 1 de Nieuwsbrief al verslag gedaan. De samenwer- moet scholen, wil hij of zij kans blijven maken op king tussen GIA en Fryslân heeft ook geresulteerd de arbeidsmarkt. Het GIA wil deze extra scholing in de reconstructie van een vroegmiddeleeuws graag aan zijn studenten en jonge onderzoekers zodenhuis te Firdgum en het promotieonderzoek aanbieden, ook al valt dat buiten het huidige pakket. naar vroeg-middeleeuwse huizenbouw in het Noord- Het is niet alleen kommer en kwel, want er openen Nederlandse kustgebied door Daniël Postma, bij de zich ook nieuwe perspectieven. Nieuw onderzoek leden van de Vereniging voor Terpenonderzoek en ander werk kunnen voortvloeien uit de eveneens genoegzaam bekend. maatschappelijke vraag naar cultuurhistorische Maar daarmee was de koek nog niet op. Theun verdieping en natuurbeleving, een vraag die onder Varwijk startte een promotieonderzoek naar de meer voortvloeit uit de wens de noordelijke regio’s ontwikkeling van terpen. Hij bekijkt hoe vlakneder- aantrekkelijker te maken voor de bevolking en het zettingen dan wel kernterpen tot de historisch toerisme. In elk zal deze ontwikkeling de vraag naar bekende terpen uitgroeiden. De universiteit en de archeologische vakkennis vergroten. Het feit dat het provincie Fryslân ontvangen ten gunste van dit Waddenfonds het reeds genoemde en elders in deze onderzoek de onontbeerlijke steun van de gemeenten Nieuwsbrief toegelichte ‘Wierden- en terpenproject, Littenseradiel en Súdwestfryslân en de Vereniging een verhaal in ontwikkeling’ subsidieert, laat zien voor Terpenonderzoek. Om het promotieonder- dat dit meer is dan een wensdroom van een enkele zoek van Marco Bakker naar de oudste Friese archeoloog. Om die kansen te zien en te grijpen, veenontginningen mogelijk te maken, werd deze dient de universitaire archeologie niet alleen het alliantie – of het grootste deel ervan –versterkt met blikveld te vergroten, maar zich vooral ook flexibel Kenniscentrum Landschap van de RUG, de Fryske op te stellen. Akademy, de Waddenacademie en University Campus Fryslân (UCF). De promovendi werken Discussiegroep, wetenschappelijke communicatie nauw samen met vrijwilligers en amateurarcheo- Sinds 2011 komen de terpenonderzoekers van het logen en organiseren open dagen om het brede GIA bijna wekelijks bijeen om te praten over hun publiek te bereiken. eigen onderzoek en om ideeën uit te wisselen. Dit forum verbetert de kwaliteit van het onderzoek en Nieuwe kansen, andere organisatie bevordert de onderlinge samenwerking. Uit deze inleiding komt duidelijk naar voren dat Ook worden plannen gesmeed om nieuw onderzoek door samenwerking meer onderzoek mogelijk op te zetten. Deze informele terpenclub ontving wordt. Deze samenwerking vraagt wel tijd, een reeds meerdere gasten. Zijn netwerk strekt zich aparte organisatie en zeker een nieuwe instelling van inmiddels uit tot ver buiten de wetenschappelijke de betrokken onderzoekers. Er gaat in elk geval archeologie. Het moge duidelijk zijn dat dit meer tijd in de projectorganisatie steken. Meer nog gremium de oprichting van het Terpencentrum heeft dan in het verleden moet de individuele archeoloog vergemakkelijkt. kunnen terugvallen op niet-wetenschappelijke Tegen deze achtergrond heeft het GIA in 2012 met expertise. Denk daarbij aan de financiële instemming van de Faculteit Letteren een eenheid in verantwoording, de beantwoording aan de het leven geroepen onder de naam: ‘Terpencentrum. beleidsdoelen van de overheden etc. Kenniscentrum voor de archeologie van het Noord- Wie meent dat deze extra inspanning voor de jonge Nederlandse terpen- en wierdenlandschap’. Een archeoloog geen eigen waarde heeft, heeft het mis. dergelijk Terpencentrum biedt verschillende Door samen te werken met de niet-universitaire voordelen: buitenwacht wordt in het geval van de genoemde - een Terpencentrum geeft het onderzoek in terpen voorbeelden niet alleen eigen onderzoek mogelijk en wierden van het GIA een hogere zichtbaarheid, gemaakt, maar ook ervaring opgedaan waarvan zowel binnen het landelijke wetenschappelijke gedurende de rest van de loopbaan kan worden circuit als in de noordelijke regio; geprofiteerd. De jonge archeoloog moet dan wel - de kennis van de onderzoekers komt beschikbaar voorbij het terpenonderzoek zelf durven kijken, al voor projecten die niet alleen wetenschappelijk op was het alleen al omdat een vaste baan op een een hoog niveau staan, maar die ook maatschappe- wetenschappelijk instituut voor de meesten lijk zeer relevant zijn; onbereikbaar zal blijken te zijn. Vast werk vinden - een Terpencentrum geeft gemakkelijker toegang binnen de Malta-archeologie wordt waarschijnlijk tot derde geldstroomprojecten. beduidend moeilijker dan in de afgelopen jaren het Het Terpencentrum vormt een onderdeel van het geval was. GIA en is een virtueel centrum, want het is een Dit geldt zeker voor de commerciële terpen- middel en geen doel. Er zijn geen mensen in vaste archeoloog. Grote infrastructurele projecten in het dienst. Het centrum is expertise georiënteerd; Noord-Nederlandse terpen- en wierdenlandschap opdrachten worden alleen aangenomen vanwege hun zijn in de nabije toekomst niet te verwachten. Dit inhoud en niet vanwege de omzet; het Terpen- betekent allereerst dat een archeoloog zich breed centrum wil niet concurreren met commerciële 2 partijen. Het centrum is gekoppeld aan de RUG- opleiding archeologie; bij het veldwerk en materi- aalonderzoek worden studenten opgeleid en student- assistenten aangesteld; pas-afgestudeerden kunnen als projectleider ervaring opdoen. Promotieonder- zoek zal deel uitmaken van onderzoeksprojecten. Het Terpencentrum voert veldwerkprojecten en materiaalonderzoek uit in samenwerking met partijen buiten de universiteit. Vanuit de instituuts- traditie en op nadrukkelijk verzoek van de provincie Fryslân schakelt het Terpencentrum bij veldwerk- projecten en materiaalonderzoek zoveel mogelijk amateurarcheologen in om de deskundigheid onder deze groep te vergroten en het draagvlak voor de Op 12 april 2014 voerde een team vrijwilligers en studen- archeologie te bevorderen. Met datzelfde doel kan ten van het GIA onder leiding van Priscilla Verplanke en ook scholing voor amateurarcheologen en andere Sophie Thasing een veldkartering uit op de wierde 'Grote belangstellenden worden georganiseerd. Dit laatste Houw', te Ulrum. Om informatie te verkrijgen over de is een taak die nog moet worden ontwikkeld. datering en degradatie van de vindplaats werd aardewerk van de akker geraapt. Het project wordt uitgevoerd door Nabije toekomst het Terpencentrum, in opdracht van de Rijksdienst voor Het Terpencentrum is nog jong. Een van de eerste Cultureel Erfgoed. Foto: Sophie Thasing en belangrijkste uitdagingen is het waarmaken van de uitgesproken ambitie om het onderzoek te stimuleren