A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 10, 2009 Anna Janiszewska, Ewa Klima, Agnieszka Rochmi ńska PROJEKTY INFRASTRUKTURALNE NA OBSZARACH NATURA 2000 – PRZYKŁAD GMINY ŚWI ĘTAJNO Artykuł ma na celu ukazanie rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej na obszarach Natura 2000 na przykładzie gminy Świ ętajno. Rozbudowa i modernizacja tego typu urz ądze ń jest w du żej mierze uwarunkowana środowiskowo. Zgodnie z obowi ązuj ącym prawodawstwem unijnym i dostosowanym do niego krajowym nale ży zbada ć wpływ tych działa ń na obszar Natura 2000. Akty prawne okre ślaj ą procedury dokonywania ocen wpływu na środowisko oraz ich zakres merytoryczny. Pozyskanie środków finansowych jest w du żej mierze uzale żnione od prawidłowego przeprowa- dzenia procedur środowiskowych. Słowa kluczowe: raport oddziaływania na środowisko, Natura 2000, infrastruktura wodno-kanalizacyjna, Świ ętajno 1. Wst ęp Jednym z czynników rozwoju lokalnego jest „zainwestowanie infrastruktu- ralne”, w tym du że znaczenie odgrywa wyposa żenie gmin w infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą. Gminy ju ż od wielu lat staraj ą si ę pozyskiwa ć środki „unijne” na budow ę, rozbudow ę lub modernizacj ę tych sieci infrastruktury technicznej. Inwestycje tego typu maj ą wpływ na polepszenie warunków sanitarnych dla mieszka ńców oraz na stan środowiska przyrodniczego. Uzyskanie wsparcia finansowego z UE obwarowane jest wymogami, według których powinien by ć okre ślony wpływ planowanych inwestycji na stan środowiska przyrodniczego i na zdrowie mieszka ńców. Specjalne procedury formalne musz ą by ć przeprowadzone na terenach obj ętych ochron ą Natura 2000. Post ępowanie inwestycyjne na tego typu obszarach normowane jest w prawodawstwie polskim głównie w Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. oraz w Ustawie o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 pa ździernika 2008 r. 142 Anna Janiszewska, Ewa Klima, Agnieszka Rochmi ńska 2. Obszar Natura 2000 w gminie Świ ętajno Gmina Świ ętajno jest przykładem obszaru, gdzie nowe inwestycje z zakresu gospodarki wodno-ściekowej zostały zaplanowane w cało ści na obszarach Natura 2000. Pod wzgl ędem administracyjnym poło żona jest ona w południowej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego, w powiecie szczycie ńskim. Według regionalizacji J. K o n d r a c k i e g o (1988) jest to obszar nale żą cy do regionu fizyczno-geograficznego Pojezierze Mazurskie, północna cz ęść gminy znajduje si ę w subregionie Pojezierze Mr ągowskie, cz ęść południowa w subregionie Równina Mazurska. Powierzchnia gminy wynosi 279,78 km 2, a zamieszkuje j ą 6 229 miesz- ka ńców (2008 r.). W strukturze u żytkowania gruntów dominuj ą lasy i grunty le śne (65,9% w 2007 r.), u żytki rolne stanowi ą niewiele ponad 26% całkowitej powierzchni gminy ( Regiony… , 2008). Na terenie gminy wyst ępuje zdecydo- wana przewaga lasów, nale żą cych do Puszczy Piskiej (dawna nazwa to Puszcza Ja ńsborska) i zajmuj ących 177 km 2 powierzchni, co stanowi 63% obszaru gminy. Niska żyzno ść gleb tych terenów umo żliwiła zachowanie du żych kompleksów le śnych i w efekcie du ży stopie ń lesisto ści gminy ( Strategia… , 2008). Obszar gminy Świ ętajno, w przewa żaj ącej cz ęś ci (ponad 80% powierzchni), znajduje si ę w obr ębie kompleksu Natura 2000 Puszcza Piska (PLB280008), będącego obszarem specjalnej ochrony ptaków (OSO) utworzonym w 2004 r. Poza granicami tego kompleksu znajduj ą si ę tylko fragmenty gminy na zachód od wsi Jerutki i Jerutki Kolonia oraz tereny poło żone na południe od drogi krajowej nr 53 Olsztyn−Ostrołęka. Obszar Natura 2000 Puszcza Piska le ży na granicy pomi ędzy krain ą Wielkich Jezior Mazurskich a Równin ą Mazursk ą. Najwy żej poło żone obszary wznosz ą si ę 200 m n.p.m., najni ższe tereny znajduj ą si ę na wysoko ści 175 m n.p.m. Wyst ępuj ą tu głównie lasy iglaste z dominuj ącą sosn ą, w nasadzeniach li ściastych lipa i wi ąz, a na terenach podmokłych wokół zbiorników wodnych zaro śla olchowe i ró żnego rodzaju zabagnienia. Zagospodarowanie terenu stanowi ą (klasy siedlisk): lasy iglaste (46%), grunty orne (14%), zbiorniki wodne (12%), lasy mieszane (10%), ł ąki i pastwiska (8%), lasy li ściaste (5%), tereny rolnicze z du żym udziałem elementów naturalnych (2%), bagna (1%), lasy w stanie zmian (1%), zło żone systemy upraw i działek (1%). Teren jest zagro żony niekontrolowan ą presj ą turystyczno-rekreacyjn ą, w tym presj ą osadnicz ą, zanieczyszczeniami i eutrofizacj ą wód, naturaln ą sukcesj ą ro ślin- no ści, mo żliwo ści ą gradacji kambiofagów, w wyniku kl ęski wiatrołomów, jaka dotkn ęła ten obszar w roku 2002 (www.natura2000.mos.gov.pl). Wyst ępuje tutaj co najmniej 37 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 12 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Regularnie wyst ępuj ą tutaj równie ż ptaki migruj ące nie wymienione w Zał ączniku I Dyrektywy Rady Projekty infrastrukturalne na obszarach Natura 2000... 143 79/409/EWG. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy żej 2% populacji krajowej bielika (PCK) i cietrzewia (PCK) oraz co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: bocian czarny, orlik krzykliwy (PCK), puchacz (PCK), rybitwa rzeczna, włochatka (PCK); w stosunkowo wysokiej liczebno ści wyst ępuje derkacz (www.natura2000.mos.gov.pl). 3. Uwarunkowania prawne inwestycji wodno-kanalizacyjnej na obszarach Natura 2000 Podstawowym aktem prawnym Unii Europejskiej odnosz ącym si ę do gospodarki wodnej jest Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dnia 26 pa ździernika 2000 r., w której okre ślono główne cele dotycz ące ochrony m. in. śródl ądowych wód powierzchniowych, wód przej ściowych, wód przybrze żnych, wód podziemnych i morskich. Do innych istotnych dokumentów UE regulu- jących zagadnienia gospodarki wodnej jest Dyrektywa 2006/118/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (tzw. córka Ramowej Dyrektywy Wodnej). Ramowa Dyrektywa Wodna do prawodawstwa polskiego została wdro żona głównie przez ustaw ę – Prawo wodne z 18 lipca 2001 r. Inne akty prawne UE istotne dla gospodarki wodnej to: Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi; Dyrektywa Rady 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotycz ąca jako ści wody w k ąpieliskach; Dyrektywa Komisji 98/15/WE z dnia 21 maja 1991 r. zmieniaj ąca Dyrektyw ę Rady 91/271/EWG z dnia 27 lutego 1998 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych; Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególno ści gleby, w przypadku wykorzystania osadów ściekowych w rolnictwie; Ramowa Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, znowelizowana Dyrektyw ą Rady 91/156/ EWG z dnia 18 marca 1991 r. oraz decyzj ą Komisji 96/350/WE; Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Cele ochrony środowiska, w tym dotycz ące gospodarki wodnej, uwzgl ędnio- ne s ą tak że w polskim prawodawstwie w wyniku ratyfikowania przez Rzeczpo- spolit ą Polsk ą konwencji mi ędzynarodowych, tj.: 144 Anna Janiszewska, Ewa Klima, Agnieszka Rochmi ńska Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie mi ędzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (1975), ze zmianami wprowadzonymi w Pary żu (1982) i Reginie (1987); Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk sporz ądzona w Bernie (1979); Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej z Rio de Janeiro (1992); Do procesu inwestycyjnego z zakresu gospodarki wodnej odnosz ą si ę m.in. nast ępuj ące akty prawa krajowego: • ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (UOO Ś); • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska; • ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; • ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen- nym; • ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane; • ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne; • ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze; • ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych; • ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks post ępowania administracyjnego; • rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowa- niem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. Obowi ązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko ró żnych przedsi ęwzi ęć wynika z art. 2 Dyrektywy Rady nr 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsi ęwzi ęcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (OO Ś). Pa ństwa członkowskie musz ą stosowa ć wszystkie niezb ędne środki, aby zapewni ć, że przedsi ęwzi ęcia mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko naturalne, m.in. z powodu ich charakteru, rozmiarów lub lokalizacji, będą podlegały wymaga- niom w celu uzyskania zezwolenia na inwestycj ę oraz ocenie w odniesieniu do ich skutków, dokonywanej przed udzieleniem zezwolenia. Dla przedsi ęwzi ęć wymienionych w Aneksie I dyrektywy OO Ś przeprowa- dzenie post ępowania oceny oddziaływania na środowisko jest obligatoryjne. S ą to tzw. przedsi ęwzi ęcia z grupy I. Pa ństwa członkowskie musz ą zagwarantowa ć, że regulacje krajowe przewiduj ą obowi ązek oceny dla wszelkich przedsi ęwzi ęć wymienionych w Aneksie I.