Wystawy Elżbieta Wróblewska „DZIAŁALNOŚĆ MORSKA POLAKÓW W OKRESIE 1918-1945” Nowa stała wystawa w Centralnym Muzeum Morskim 2 kwietnia 2007 r. w Centralnym Muzeum Morskim międzywojennym i w okresie wojny na płaszczyźnie w Gdańsku została otwarta wystawa zatytułowana polityki, wojskowości, gospodarki morskiej, techniki „Działalność morska Polaków w okresie 1918-1945”. okrętowej, szkolnictwa i wychowania morskiego oraz Powstała ona w ramach modernizacji stałej ekspozy- szeroko pojętej kultury morskiej. cji „Polacy na morzach świata” i eksponowana jest Obok tematów wcześniej prezentowanych bądź to w głównej siedzibie muzeum na wyspie Ołowiance, na stałej ekspozycji, bądź na wystawach czasowych, usytuowanej w samym sercu dawnego portu gdańskie- pokazane zostały na niej zagadnienia nigdy wcześ- go. Wystawa zajmuje jedną z sal o powierzchni 260,48 niej w naszym muzeum nie podejmowane, takie jak: m², do której przylega wydzielona z niej sala eduka- Flotylla Pińska, sporty wodne w Wolnym Mieście cyjna. Zamierzeniem jej twórców było ukazanie wielo- Gdańsku, przemysł stoczniowy w II Rzeczypospolitej. kierunkowej działalności Polaków w dwudziestoleciu Natomiast te, które były już wcześniej eksponowane, 1. Widok ogólny na wystawę „Działalność morska Polaków w okresie 1918-1945” 1. General view of the exhibition “Polish Maritime Activity 1918-1945” 176 MUZEALNICTWO Wystawy 2. Gablota zatytułowana Powrót Pomorza do Polski, w której przedstawiono najistotniejsze fakty związane z przejmowaniem Pomorza z rąk Niemców w latach 1919 -1920 2. Showcase entitled The return of Pomerania to Poland, presenting the most essential facts associated with taking over Pomerania from the Germans in 1919 -1920 zostały potraktowane szerzej, w osobnych, specjal- Poważnym wyzwaniem dla twórców wystawy było nie przygotowanych gablotach. Poszerzenie zakresu znalezienie właściwego rozwiązania plastycznego, któ- tematycznego wystawy możliwe było dzięki wysiłkowi re pozwoliłoby na bezpieczne, ale i efektowne wyeks- zespołu pracowników CMM, specjalistów w różnych ponowanie tak wielu różnych obiektów (obrazy, rzeźby, dziedzinach wiedzy o morzu, którzy w oparciu o naj- fotografie, dokumenty, modele, bandery oraz bardzo nowszą wiedzę historyczną stworzyli tekst obszernego różnorodne, w sensie rozmiarów i materiału, pamiąt- scenariusza. ki). Ogólnie rzecz ujmując, oprawa plastyczna, głów- Na wystawie zgromadzono 259 sztuk muzealiów, nie wystrój gablot, podkreśla odrębności tematyczne: w tym 36 modeli statków i okrętów oraz 14 obrazów. gospodarka morska – kolory bardziej stonowane, róż- Wśród obiektów znajduje się wiele nowych lub nigdy ne odcienie niebieskiego; szkolnictwo i wychowanie nie pokazywanych nabytków. Eksponaty w większości morskie – kolory „weselsze”, różne odcienie zieleni; pochodzą z zasobów Centralnego Muzeum Morskiego, Polska Marynarka Wojenna – tło o nasyconej granato- tylko nieliczne zostały wypożyczone dzięki uprzejmo- wej barwie. Wnętrzom gablot zdecydowanej miękkości ści Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, Muzeum nadają faliście uformowane tła z wnękami, w których Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Miasta Gdyni wyeksponowano niektóre modele okrętów. oraz osób prywatnych. Reprodukcje i kopie dokumen- Zabytki o większych rozmiarach pokazane zostały tów, akwarel oraz rysunków sporządzone zostały na na specjalnie zaprojektowanych postumentach. Oży- podstawie oryginałów, będących własnością CMM. wiają one tradycyjne gabloty i tym samym poza funk- MUZEALNICTWO 177 Wystawy cją poznawczą pełnią funkcję estetyczną. Taką samą podstaw. Obok znajduje się odlane z brązu popiersie rolę spełnia słup ogłoszeniowy z przyklejonymi na Józefa Piłsudskiego – dzieło Konstantego Laszczki. nim reprodukcjami plakatów. Ekspozycję wzbogacają Postać marszałka symbolizuje wielki trud narodu, któ- trzy stanowiska multimedialne, które dają możliwość ry po latach niewoli stanął do walki o odzyskanie nie- odtwarzania chóralnego wykonania Hymnu do Bałtyku podległości. Wzrok zwiedzających przyciągają plakaty Feliksa Nowowiejskiego (w wykonaniu Cantores Vei- o tematyce niepodległościowej, które wprowadzają herovienses, pod dyrekcją Marka Rocławskiego), Tan- w temat pierwszej gabloty, informującej o mniej zna- ga marynarskiego (w wykonaniu Gwidona Boruckiego nych faktach z historii naszego kraju, mianowicie o roli z orkiestrą taneczną Ryszarda Franka) oraz kilku frag- marynarzy w walkach o niepodległość Polski w latach mentów przedwojennych filmów o marynarce wojen- 1918-1920. I tak, dowiadujemy się, że pierwsi ofice- nej. rowie marynarki polskiej wywodzili się z floty rosyj- skiej i austro-węgierskiej, zaś marynarze i podoficero- wie w większości z floty niemieckiej; oglądamy kopię Walka o niepodległość dekretu naczelnika państwa – Józefa Piłsudskiego i zdobycie dostępu do Bałtyku – o utworzeniu marynarki polskiej 28 listopada 1918 r.; dowiadujemy się też, że w listopadzie tegoż roku Zwiedzających jeszcze przed wejściem na wystawę powołana została pierwsza polska flotylla – Flotylla wita obraz autorstwa Alfreda Terleckiego, przedsta- Wiślana, natomiast w marcu 1919 r. powstała Flotyl- wiający skrawek polskiego wybrzeża, które przyszło la Pińska, i że marynarze obu Flotylli oraz batalionów zagospodarowywać mieszkańcom Polski niemal od morskich zapisali swą waleczną kartę w słynnej bitwie 3. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zapoczątkowany został rozwój rybołówstwa dalekomorskiego 3. The period after the regaining of independence initiated the development of deep-sea fishing 178 MUZEALNICTWO Wystawy warszawskiej, a bilans ich udziału w całej wojnie rosyj- sko-polskiej był znaczący jak na skromne możliwości dopiero co powstającej marynarki. W środkowej czę- ści gabloty znajduje się mapa przedstawiająca rejony działań Flotylli Wiślanej, Flotylli Pińskiej i batalionów morskich, zaś obok – kalendarium objaśniające prze- bieg kampanii pińskiej. Na ekspozycji prezentowane są fotografie (ze zbio- rów MMW w Gdyni) pierwszych okrętów Polskiej Marynarki Wojennej, m.in. okrętu hydrograficznego ORP „Pomorzanin”, na którym podniesiono bande- rę 1 maja 1920 r., oraz kanonierki „Generał Haller” (w gablocie znajduje się kopia rachunku stoczniowego za węgiel i smary dla niej). Do cenniejszych ekspona- tów zaliczyć należy szpadę francuską oficera piecho- ty (wzór 1882), taką, jakich używali podoficerowie i oficerowie armii gen. J. Hallera podczas uroczysto- ści zaślubin Polski z morzem w 1920 roku. Zobaczyć można także pierwsze modele torpedowca ORP „Kuja- wiak”, zbudowanego w 1917 r. w stoczni F. Schichaua w Elblągu, oraz torpedowca ORP „Kaszub”, zbudowa- nego w tym samym roku dla Holandii w stoczni Vul- can w Szczecinie. „Kaszub” i bliźniaczy „Mazur” wraz 4. Odznaka żeglarska Polskiego Klubu Morskiego w Gdańsku, który z torpedowcami „Krakowiak”, „Podhalanin” i „Ślązak”, powstał w 1928 r., rok później dysponował dwoma jachtami: przyznane Polsce w ramach podziału floty niemieckiej „Pirat” i „Kaper”, a w 1934 r. na zlecenie Klubu w stoczni Kroppa w Gdańsku zbudowano jacht „Korsarz”, który został jego flagową w 1919 r., stanowiły trzon polskiej floty do końca lat jednostką dwudziestych. Uważny widz zauważy, że na sąsiedniej 4. A sailor’s badge for the Polish Maritime Club in Gdańsk, establis- ekspozycji znajduje się iluminator z torpedowca ORP hed in 1928; a year later it had at its disposal two yachts: “Pirat” „Ślązak” (ex A-59), wydobyty w listopadzie 1999 r. and“ Kaper”; and in 1934 the Club commissioned from the podczas usuwania wraka okrętu z redy basenu jachto- Kropp shipyard in Gdańsk the yacht “Korsarz”, which became wego w Gdyni. its ensign vessel Z innym modelem pokazywanym w gablocie – monitorem rzecznym „Warszawa” – związany jest ciekawy epizod. Zamówiono cztery monitory rzeczne linie 25 listopada 1919 r. polsko-niemieckiego poro- (klasa okrętów o niedużym zanurzeniu, uzbrojonych zumienia w sprawie przekazywania ziem pomorskich w 1-2 działa kalibru 120-130 mm) dla Polskiej Mary- Polsce. Dotarcie wojsk polskich nad Bałtyk przypieczę- narki Wojennej w Stoczni Gdańskiej (Danziger Werft towane zostało symboliczną ceremonią zaślubin Polski und Eisenwerkstätten Aktiengesellschaft) w 1919 r., z morzem w Pucku 10 lutego 1920 roku. Wydarze- jeszcze przed zakazem produkcji w niej okrętów. Jed- nie to ilustruje kopia akwareli Henryka Uziembły, na nostki te miały zostać skierowane na front wschodni, której generał Józef Haller – dowódca Frontu Pomor- jednak niechętni Polsce robotnicy opóźniali ich budo- skiego, wrzuca do wody platynową obrączkę (później wę, w ten sposób wyrażając poparcie dla bolszewików znana jako pierścień). Można także zobaczyć wybity w trwającej wojnie polsko-rosyjskiej. wówczas medal pamiątkowy z okazji zaślubin. Wśród Stanowiskiem rozpoczynającym stricte nową ekspo- pozostałych pamiątek na uwagę zasługuje wyszywany zycję jest gablota zatytułowana „Powrót Pomorza do Orzeł Armii Polskiej we Francji – element umunduro- Polski”. Zostały w niej przedstawione najistotniejsze wania żołnierzy niepodległej Polski z lat 1918-1919. fakty związane z przejmowaniem Pomorza z rąk Niem- Cenne muzealium stanowi kurtka mundurowa gen. ców – od utworzenia Frontu Pomorskiego w paździer- Józefa Hallera, wypożyczona z Muzeum Wojska Pol- niku 1919 r., do ustalenia statusu miasta Gdańska skiego w Warszawie. Generał Haller przedstawiony jest w listopadzie 1920 roku. Traktat wersalski przyznał podczas uroczystości zaślubin z morzem na unikato- nam Pomorze oraz część wybrzeża Bałtyku. Przejmo- wej fotografii ze zbiorów Marka Knoblaucha. Ikonogra- wanie Pomorza rozpoczęło się po podpisaniu w Ber-