architectuur theater dans muziek MUZIEK BLAUWE ZAAL GROTE PODIA Maria KalanieMi do 17 nov 2011 T +32 (0)3 248 28 28 WWW.DESINGEL.BE DESGUINLEI 25 / B-2018 ANTWERPEN WORD FAN VAN DESINGEL OP FACEBOOK deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors 2011-2012 aCCORDEON! Maria KalanieMi do 17 nov 2011 Teodoro Anzellotti zA 11feb 2012 MoTion Trio wo 21MrT 2012 Per Arne GlorviGen zA 12 Mei 2012 inleiding Yves Knockaert / 19.15 uur / blauwe foyer begin 20.00 uur pauze omstreeks 20.50 uur einde omstreeks 22.00 uur teksten programmaboekje Yves Knockaert coördinatie programmaboekje deSingel Maria KalanieMi accordeon, zang olli variS gitaar eero grundStröM mondharmonica & harmonium gelieve uw GSM uit te schakelen de inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … reageer betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. & win Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KlAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be grand café deSingel open alle dagen 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen Maria KalanieMi Maria Kalaniemi ging de volksmuziek, die ze sinds haar prille jeugd op accordeon speelde, heel anders bekijken toen ze in 1983 toegelaten werd tot het nieuwe departement finse volksmuziek van de Sibelius Academie te Helsinki. ook haar klassieke muziekopleiding zag ze nu in een ander perspectief, bevrucht door de volksmuziek. zij verkiest sindsdien om alle mogelijke types accordeon te bespelen, waarbij haar voorkeur uitgaat naar de knoppenaccordeon met de ‘free-bass’, waarbij per knop één bastoon wordt geproduceerd en niet een volledig akkoord, omdat dat een grotere harmonische en muzikale vrijheid geeft. Aan de Sibelius Academie, onder leiding van Heikki laitinen, ondervond ze snel hoe uitgebreid het spectrum van de volksmuziek wel was. ze legde zich toe op mandoline, viool en kantele, een citer-achtig instrument, waarvan de snaren getokkeld of geplukt worden, en deed heel veel aan improvisatie. ze benaderde de volksmuziek ook op theoretische wijze en leerde de ‘traditie’ in de breedste betekenis kennen, wat nuttig was voor het schrijven van arrangementen en composities in een bij de folk aanleu- nende stijl (folk-based music). datzelfde jaar startte zij ook het ensemble niekku, dat experimenteerde met zowel volksmuziek als eigen composi- ties: hun vernieuwende aanpak en stijl was de aanleiding tot de beweging die bekend geworden is onder de naam ‘new finnish folk’. in de jaren 1990 ging Kalaniemi ook zweedse volksmuziek verkennen (ze musiceerde o.a. samen met de nyckelharpspeler Johan Hedin) en sloeg de weg van de fusion in door samenwerkingen met musici uit veel verschillende genres, ‘ethnic/jazz fusion’. nog een verrijking was een ensemble dat vijf ver- schillende types accordeon en evenveel stijlen samenbracht: ‘Accordion Tribe’. over europese grenzen heen zocht ze hoe ze kon musiceren met de Japanse zanger Halo. ze schuwde ook het gebruik van elektrische instrumenten, zoals de elektrische gitaar, in haar gezelschap niet, of het optreden met een operazanger. zo komt ze tot een eigen stijl, waarbij alle mogelijke invloeden geabsorbeerd worden in de reeds genoemde ‘new finnish folk’, waarin Kalaniemi niet alleen staat. een van haar trouwe bond- genoten en medespelers is de accordeonist Kimmo Pohjonen, die zelf ook opvallend vernieuwend werkt. Kalaniemi onderstreept dat zij niet in een of ander vakje ‘fins’ of ‘folklore’ wil worden geduwd: “ik probeer niet iets speciaals te doen, ik speel de muziek die goed aanvoelt. volksmuzikanten leven niet in afzondering, zij nemen allerlei invloeden in zich op, zelfs als ze zich dat niet realiseren. ik denk bijvoorbeeld niet: nu wil ik een balkan-stuk. ik begin te spelen en mo- gelijks klinkt het als balkan. ik hou van die ritmes, dus waarom niet? voor Kalevala is de oudste finse muziektraditie en was bekend in het ganse mij is het één grote ‘stijl’ waarvan ik houd. natuurlijk heeft al mijn muziek land. Jongere volksmuziektradities hebben de Kalevala in bepaalde streken nog steeds met finland te maken omdat ik zelf finse ben. Maar ook in fin- vervangen, vooral waar steden ontstonden en veel contacten met het land zijn er wortels die in geen andere culturen voorkomen, zoals Kalevala, westen waren, terwijl in meer afgelegen gebieden de traditie bleef voort- runo zangers en kantele spelers. omdat ik die muziekgenres hoorde, zit- bestaan. Het meest bekende ensemble uit finland dat Kalevala brengt is ten ze in mijn hoofd en in mijn hart, die rustige mooie en gevoelige muziek värttinä, bestaande uit een aantal vocalisten, vedel, kantele en accordeon, even goed als de ‘itkuvirret’ of ‘crying songs’ van de runo zangers.” met toevoeging van andere volks- en moderne instrumenten. volksmuziek een ander soort volksmuziek is beïnvloed door de ‘speelman-muziek’, Aan de basis van veel finse volksmuziek (en klassieke muziek) ligt het de Pelimanni, de finse versie van volksmuziek uit de noordelijke re- finse epos ‘Kalevala’. Kalevala is een volksepos en wordt als een van de gio’s, meestal aangeduid als ‘nordic folk music’. deze muziek uit de 17de mooiste epen van de wereldliteratuur beschouwd. Kalevala is het land van eeuw was oorspronkelijk afkomstig uit Centraal-europa en heeft langs de Kaleva, de woonplaats van de helden. Maar de Kalevala bevat sjamaan- Scandinavische landen finland bereikt. in de 19de eeuw werd de oor- liederen, scheppingsverhalen en andere mythen, verhalen rond rituelen spronkelijke Kalevala-traditie door de Pelimanni verdrongen. de gebrui- met dieren en zogenaamde kalenderrituelen of jaarlijks terugkerende kelijke instrumenten waren van oudsher vedel en klarinet, later werden feesten en beschrijvingen van de heldendaden van o.a. Kullervo en lem- harmonium en accordeon toegevoegd. Tot de Pelimanni genres behoren minkäinen. ook vormen van lyrische poëzie komen er voor, gedichten de Mazurka, de Polka en Polska (van Poolse origine), het Menuet en de voor bepaalde feestelijke gelegenheden en aanroepingen (incantaties). wals (vooral als klassieke genres bekend), de Quadrille en ook de Scottish de Kalevala-traditie is veel ouder dan het neergeschreven epos zelf: de (zie verder: volksdans). deze grote verscheidenheid aan dansen duidt op oorsprong gaat terug tot 500 v.C. de meest vitale periode valt samen met het internationale karakter van het genre, dat veroorzaakt is door de grote de vroege Middeleeuwen, tot het midden van de 12de eeuw. Het over- migratie vanuit Centraal-europa naar het noorden. in de 20ste eeuw kende geleverde liedmateriaal uit de 12de eeuw werd door de filoloog en arts Pelimanni een revival in de streek van Kaustinen. elias lönnrot in de 19de eeuw tot een groot geheel verwerkt. vele finse componisten hebben voor hun muziek inspiratie gevonden in de Kalevala: Tijdens de lange tochten door de sneeuwlandschappen werden vanaf de Sibelius en rautavaara, Kuusisto, linkola en Sallinen. die inspiratie gaat niet 17de eeuw sledeliederen gezongen: rekilaulu. in de 20ste eeuw is dit enkel over de inhoud, maar ook over de bouw van en typische muzikale genre nog altijd bekend en heeft het vanuit de volksmuziek zijn weg naar kenmerken van het epos zelf. de verschillende verhalen van het epos de populaire muziek gevonden. Het is een berijmd genre, bestaande uit werden oorspronkelijk gezongen en mondeling overgeleverd, de zangstijl een variërend aantal strofes. heette ‘gedichten zingen’ of runonlaulu, kortweg runo. Soms zingt een solist alleen, soms wordt elke zin van een solist onmiddellijk herhaald door de Samen (Sami of lappen), het nomadenvolk dat in lapland leeft - in het een tweede solist. Het kwam ook voor dat een solist in afwisseling met noorden van finland en ook in het noorden van noorwegen en zweden een koorgroep zong. de structuur was vrij omdat de verhalen niet in stro- - heeft een eigen traditionele muziek. Hun geïmproviseerde spirituele fes (stanzas) waren genoteerd. wel was er een typische versvoetritmiek, liederen heten Joik. Joik heeft geen rijm en geen vaste structuur omdat bestaande uit vier trocheeën (opeenvolging lang - kort of geaccentueerd - de zanger zelf vrij zijn onderwerp mag kiezen en daarop verhalend gaat niet geaccentueerd) per versregel. er komt ook veel herhaling van verzen improviseren. Hij bezingt een persoon, een gebeurtenis, een natuurfeno- in voor, repetitieve formules en herkenbare herhaalde patronen, zoals meen of ook een dier. omdat de Joik met de typische Sami trom wel eens we die kennen uit sprookjes bijvoorbeeld. Muzikaal gaf dat aanleiding tot werd gebruikt om ‘spiritueel’ een religieuze extase te bereiken, verbood het zingen van een herhaalde melodie, bestaande uit één of twee zinnen de kerk de Joik omdat het “het lied van de duivel” was. daardoor heeft de en gebruik makend van een enge omvang, meestal een kwint, of gebruik Joik in de 20ste eeuw veel moeten inboeten, maar toch is het genre nog makend van vijf tonen (pentatoniek, zonder halve tonen). de melodieën bekend door Angelit, wimme Saari en nils-Aslak valkeapää. de Samimu- waren syllabisch (één noot per lettergreep) of met versieringen of melis- ziek is vooral vocaal, maar maakt ook gebruik van enkele instrumenten, men (meer noten op één lettergreep), wat vooral in het oosten van finland zoals de fadno, een rietpijp, enkele doedelzaktypes en de reeds genoem- verspreid was. de Sami trom. Historisch bekend is ook de lur of luur, een lange primitieve trompet, die ook al door de vikingen zou zijn gebruikt. Karelia, de streek in het zuiden van finland, kende door de zuidelijke ligging volksdans een heel andere sociale geschiedenis dan de noordelijke regio’s. daardoor Het was niet ongewoon om op liederen in Kalevala-ritmiek te dansen, is de muziek ook sterk verschillend van die van andere streken in finland.