Εξώφυλλο Α. Hieracium sparsum subsp. cholomonense Gottschlich & Melikoki, B. Τρίχωμα περιβληματικών βρακτίων. Οπισθόφυλλο Πάνω αριστερά και δεξιά: Hieracium bohatschianum subsp. onosmoidiforme Gottschlich & Melikoki. Κάτω αριστερά και δεξιά: Hieracium transiens subsp. levimaculatum Gottschlich & Melikoki. 2 Πρόλογος Η παρούσα διπλωματική εργασία ξεκίνησε το Νοέμβρη του 2009 και συντάχθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η εργασία εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη της κ. Ελευθεριάδου Ελένης, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας, την οποία θέλω να ευχαριστήσω θερμά για την πολύτιμη βοήθειά της, τη καθοδήγηση και τη συμπαράστασή της, όλα τα χρόνια των σπουδών μου. Χωρίς τη συνεχή στήριξή της δεν θα ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Επίσης, ευχαριστώ τον κ. Θεοδωρόπουλο Κωνσταντίνο, Αναπληρωτή Καθηγητή, για το ενδιαφέρον, τις συμβουλές του και τη στήριξη, καθ΄όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στον κ. Γερασιμίδη Αχιλλέα, Καθηγητή, και στον κ. Παναγιωτίδη Σαμψών, Επίκουρο Καθηγητή, για τις επικοδομητικές συζητήσεις μας και τη βοήθεια που μου προσέφεραν. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Gottschlich Günter, για τον έλεγχο των προσδιορισμών δειγμάτων του γένους Hieracium s.l., καθώς και για την επιμέλεια της δημοσίευσης των νέων taxa που βρέθηκαν στη περιοχή έρευνας. Επίσης, ευχαριστώ τον Δρ. Χαλυβόπουλο Γεώργιο, από το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.-Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, για τη ευγενική διάθεση μετεωρολογικών στοιχείων. Επίσης ευχαριστώ θερμά: Τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και φίλους, Χαραλαμπίδου Χαρά και Πιστικούδη Δημήτρη, για την ανεκτίμητη βοήθεια, τη κατανόηση, τις συζητήσεις μας και τη συντροφιά τους τα τελευταία δύο χρόνια. Τους συναδέλφους του εργαστηρίου Δασικής Βοτανικής- Γεωβοτανικής Παπαδοπούλου Μαρία, Πουλή Γεώργιο, Καϊλή Νικόλαο, Παπαδόπουλο Θοδωρή, Ταντσή Χρυσόστομο, Μητσαρά Κλεονίκη, Χριστοδούλου Αρετή, Τσιτίνη Γεώργιο για τη συνεργασία, τις συζητήσεις και τη παρέα τους. Τον διδάκτορα, Ξυστράκη Φώτη και τον υποψήφιο διδάκτορα Δαμιανίδη Χρήστο, για τις πολύτιμες συμβουλές τους, τις συζητήσεις αλλά και τη συντροφιά τους σε μερικές από τις δειγματοληψίες. Τον φίλο και συνάδελφο, Κασαμπαλή Δημήτριο, για τη καθοδήγηση και τις ώρες που μου αφιέρωσε για την εκμάθηση του προγράμματος ArcGis. Τον γραμματέα του εργαστηρίου, Χριστόπουλο Ηλία, για τη χορήγηση γραφικής ύλης και βιβλίων. Τις πρώην συναδέλφους μου και ειδικότερα τις Μουρατίδου Ευγενία και Τσεπραηλίδου Μαρία, για τη απλόχερη βοήθειά τους και τη κατανόηση που έδειξαν κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μας αλλά και μετά το πέρας αυτής. Οι θερμότερες ευχαριστίες απευθύνονται στον σύντροφό μου, Νικολάου Γεώργιο, ο οποίος ήταν συνοδοιπόρος μου καθ΄όλη τη διάρκεια των σπουδών μου και χωρίς τη συμμετοχή, ανεκτίμητη βοήθεια και την ανεξάντλητη στήριξή του, οι δειγματοληψίες δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί. Στον Γιώργο, αφιερώνω αυτή τη διατριβή, που αποτελεί μέρος της. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου και τις τρεις λατρεμένες μου αδερφές, για τη στήριξή τους και την αστείρευτη αγάπη τους. 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΤΟ ΓΕΝΟΣ HIERACIUM s.l. ................................................................................. 6 Γενικά ......................................................................................................................................................... 6 Μορφολογία ............................................................................................................................................. 7 Εξάπλωση ............................................................................................................................................... 10 Συστηματική ταξινόμηση ................................................................................................................ 12 Ιστορική αναδρομή ............................................................................................................................ 14 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας........................................................................................................... 17 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ........................................................................................................... 19 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................................................... 20 Γεωγραφική και πολιτική θέση ..................................................................................................... 20 Γεωμορφολογία ................................................................................................................................... 21 Γεωλογία- Πετρογραφία- Έδαφος ................................................................................................ 21 Κλίμα ........................................................................................................................................................ 23 Βροχοπτώσεις-Θερμοκρασία ......................................................................................................... 23 Κατάταξη κλίματος ............................................................................................................................ 27 Bιοκλίμα .................................................................................................................................................. 27 Βιοκλιματικοί όροφοι ....................................................................................................................... 28 Βλάστηση ............................................................................................................................................... 30 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................................................. 32 Συλλογή- Ξήρανση- Αναγνώριση .................................................................................................. 32 Επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων με το πρόγραμμα ArcGis ..................................... 32 Κωδικοποίηση δειγμάτων ............................................................................................................... 33 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ........................................................................................................................ 34 Γενικά για το χλωριδικό κατάλογο.............................................................................................. 34 Χλωριδικός κατάλογος ..................................................................................................................... 38 Κλείδες .................................................................................................................................................... 40 Γένος Pilosella Vaill. ............................................................................................................................ 42 Section Echinina N. & P. .............................................................................................................................................. 42 1. P. macrotricha (Boiss.) F.W. Schultz & Sch. Bip. .................................................................................. 43 Section Praealtina N. & P. ........................................................................................................................................... 43 2. P. pavichii (Heuff.) Arv.-Touv.. ..................................................................................................................... 44 3. P. piloselloides (Vill.) Soják. .......................................................................................................................... 45 4. P. piloselloides (Vill.) Soják subsp. piloselloides ............................................................................... 46 5. P. bauhini (Schult.) Arv.-Touv. ..................................................................................................................... 47 6. P. bauhini (Schult.) Arv.-Touv. subsp. magyarica (Peter) S. Bräut. .......................................... 49 7. P. leptophyton (N. & P.) S. Bräut. & Greuter. .......................................................................................... 50 8. P. densiflora (Tausch) Soják ......................................................................................................................... 51 10. P. auriculoides (Láng) Arv.-Touv. ........................................................................................................... 52 Section Cymosina N. & P. ............................................................................................................................................ 53 11. P. cymosa (L.) F.W. Schultz & Sch. Bip. .................................................................................................. 53 12. P. cymosa (L.) F.W. Schultz & Sch. Bip. subsp. cymosa ................................................................. 54 13. P. cymosa (L.) F.W. Schultz & Sch. Bip. subsp. sabina (Sebast.) H.P. Fuchs ......................... 55 Section Pratensina Asch. & Graebn. ........................................................................................................................ 56 14. P. flagellaris (Willd.) Arv.-Touv. .............................................................................................................. 56 Section Auriculina N. & P. ..........................................................................................................................................