Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwo Olsztyn Obręb Olsztyn PROGRAM OCHRONY PRZYRODY sporządzony na okres od 1 stycznia 2015 roku do 31 grudnia 2024 roku na podstawie stanu lasu na dzień 1 stycznia 2015 roku Sporządził Sprawdził Dyrektor Oddziału Wykonawca: Olsztyn 2015 2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp ....................................................................................................................... 8 1.1. Cel, zakres, materiały ............................................................................................... 8 1.2. Materiały źródłowe .................................................................................................... 9 2. Ogólna charakterystyka Nadleśnictwa ........................................................................ 10 2.1. Położenie .................................................................................................................. 10 2.2. Struktura użytkowania ziemi .................................................................................... 11 2.3. Dominujące funkcje lasów ....................................................................................... 12 2.4. Zarys historii gospodarki leśnej ................................................................................ 14 2.5. Usytuowanie Nadleśnictwa w regionie i w kraju ..................................................... 20 2.6. Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne ......................................................... 21 3. Walory przyrodniczo – leśne ....................................................................................... 22 3.1. Gleby ........................................................................................................................ 22 3.2. Wody ........................................................................................................................ 23 3.3. Ekosystemy wodno-błotne....................................................................................... 25 3.4. Roślinność ................................................................................................................ 27 3.4.1. Chronione zespoły roślinne ................................................................................... 28 3.4.2. Grzyby i Porosty .................................................................................................... 30 3.4.4. Mchy ...................................................................................................................... 32 3.4.5. Rośliny naczyniowe ............................................................................................... 35 3.5. Drzewostany ............................................................................................................. 41 3.5.1. Bogactwo gatunkowe i struktura .......................................................................... 41 3.5.2. Pochodzenie .......................................................................................................... 43 4. Fauna ........................................................................................................................... 45 4.1. Płazy i gady ............................................................................................................... 46 4.2. Ptaki .......................................................................................................................... 49 4.3. Ssaki .......................................................................................................................... 66 5. Szczególne formy ochrony przyrody ........................................................................... 73 5.1. Rezerwaty ................................................................................................................. 73 5.1.1. Rezerwat leśny „Las Warmiński im. prof. Benona Polakowskiego” ..................... 73 5.1.2. Rezerwat krajobrazowy Jezioro Kośno ................................................................. 77 3 5.2. Obszary Chronionego Krajobrazu ............................................................................ 84 5.3. Obszary Natura 2000 ............................................................................................... 84 5.3.1. PLB280007 Puszcza Napiwodzko-Ramucka .......................................................... 87 5.3.2. PLH280052 Ostoja Napiwodzko-Ramucka ............................................................ 94 5.4. Użytki ekologiczne .................................................................................................. 101 5.5. Pomniki przyrody ................................................................................................... 106 6. System Forest Stewardship Council - certyfikacja dobrej gospodarki leśnej. .......... 109 6.1. Lasy posiadające globalne, regionalne lub narodowe znaczenie pod względem koncentracji wartości biologicznych .................................................................... 110 6.1.1. Obszary i obiekty objęte prawną formy ochrony przyrody - HCVF 1.1a ............ 110 6.1.2. Ostoje zagrożonych i ginących gatunków – HCVF 1.2 ........................................ 110 6.1.3. Kompleksy leśne odgrywające znaczącą rolę w krajobrazie – HCVF 2 .............. 110 6.1.4. Siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej zainwentaryzowane w Nadleśnictwie Olsztyn w specjalnych obszarach ochrony siedlisk – HCVF 3.1 110 6.1.5. Ochrona zasobów rozkładającego się drewna i związanych z nim organizmów w wybranych ekosystemach leśnych ...................................................................... 111 6.1.6. Lasy pełniące funkcje w sytuacjach krytycznych - HCVF4 ................................... 112 6.1.7. Lasy kluczowe dla tożsamości kulturowej lokalnej społeczności – HCVF 6 ........ 112 7. Zagrożenia ................................................................................................................. 113 7.1. Zagrożenia wywołane szkodliwym wpływem czynników antropogenicznych ...... 113 7.2. Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka na las .................................... 116 7.3. Formy degeneracji ekosystemu leśnego ................................................................ 117 7.4. Zagrożenia wywołane zmianami stosunków wodnych .......................................... 121 7.5. Zagrożenia spowodowane przez szkodliwe czynniki biotyczne ............................. 126 7.5.1. Szkody powodowane przez owady ..................................................................... 126 7.5.2. Szkody powodowane przez ssaki ........................................................................ 128 7.5.3. Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby............................................... 130 7.6. Zagrożenia abiotyczne, historia zagrożeń ............................................................. 133 8. Plan działań z zakresu ochrony przyrody .................................................................. 134 8.1. Ochrona różnorodności biologicznej oraz techniczne i gospodarcze działania proekologiczne .................................................................................................... 134 8.2. Kształtowanie stref ekotonowych .......................................................................... 138 4 8.3. Kształtowanie granicy polno - leśnej ...................................................................... 139 8.4. Kształtowanie stosunków wodnych ....................................................................... 140 8.5. Rekreacja i turystyka .............................................................................................. 141 8.6. Promocja ................................................................................................................ 144 8.7. Przedmioty ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 .................... 149 9. Ochrona wartości kulturowych ................................................................................. 158 9.1. Cmentarze, mogiły, miejsca pamięci...................................................................... 158 10. Wybrane zagadnienia z hodowli i użytkowania lasu............................................... 160 11. Literatura ................................................................................................................. 164 12. Kronika .................................................................................................................... 166 5 Zestawienie tabel Tabela I Dane meteorologiczne ze Stacji Meteorologicznej w Olsztynie 11 Tabela II Charakterystyka regionu (dane GUS z 2014 r.) 12 Tabela III Powierzchnia lasów według funkcji i kategorii ochronności 13 Tabela IV Zestawienie kompleksów leśnych w Nadleśnictwie Olsztyn 20 Tabela V Typy gleb w Nadleśnictwie Olsztyn 22 Tabela VI Wykaz bagien i torfowisk 26 Typy siedlisk przyrodniczych będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty zinwentaryzowanych Tabela VII 29 w Nadleśnictwie Olsztyn w zasięgu Ostoi Napiwodzko- Ramuckiej Tabela VIII Wykaz porostów 31 Tabela IX Wykaz mchów 32 Tabela X Wykaz roślin naczyniowych objętych ochroną ścisłą 36 Tabela XI Wykaz roślin naczyniowych objętych ochroną częściową 37 Tabela XII Wykaz roślin naczyniowych rzadkich regionalnie 40 Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów według Tabela XIII 42 grup wiekowych i bogactwa gatunkowego Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów według Tabela XIV 42 grup wiekowych i struktury Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów według Tabela XV 43 rodzajów i pochodzenia oraz grup wiekowych