Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLIX/393/2018 Rady Miejskiej w Węgorzewie z dnia 25 lipca 2018 roku PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA I GMINY WĘGORZEWO 2018-2021 Węgorzewo 1 2018 SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie s. 5-6 II. Uregulowania formalno – prawne s. 6-13 II.1. Prawo samorządowe s. 6 II.2. Prawo w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami s. 6-13 II.2.1. Wybrane przepisy ogólne oraz formy i sposoby ochrony zabytków s. 6-9 i opieki nad zabytkami II.2.2. Organy ochrony zabytków s. 9-12 II.2.3. Podstawy prawne sporządzania i główne cele gminnego programu opieki s. 12-13 III. Założenia zawarte w strategicznych dokumentach wykorzystane do s. 13-27 opracowywania programu opieki nad zabytkami III.1. Założenia wynikające z krajowego i wojewódzkiego programu s. 13-15 ochrony zabytków i opieki nad zabytkami III.2. Założenia zawarte w Narodowej Strategii Kultury na lata 2004-2020 s.15-17 III.3. Program opieki nad zabytkami a Plan Zagospodarowania s. 17-21 Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego III.4. Program opieki nad zabytkami a akty prawa miejscowego s.21-27 IV. Chronione zabytki Miasta i Gminy Węgorzewo s. 27-37 IV.1. Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Warmińsko- s. 27-31 Mazurskiego IV.1.1. Rejestr zabytków nieruchomych s.29-31 IV.1.2. Rejestr zabytków ruchomych s. 31 IV.1.3. Rejestr zabytków archeologicznych s. 31 IV.2. Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków s. 31-33 IV.3 Placówki muzealne s. 33-36 IV.3.1 Działalność placówek. Zabytki ruchome w zbiorach muzealnych s. 33-36 IV.3.1.1. Działalność i zasoby Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie s. 33-35 IV.3.1.2. Społeczne Mazurskie Muzeum Kolejnictwa w Węgorzewie Fundacji s. 35-36 „Dziedzictwo Nasze” IV.4. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy w dokumentach s. 36-37 2 prawa miejscowego V. Charakterystyka zasobów kulturowych miasta i gminy s. 37-58 V.1. Rys historyczny s. 37-48 V.1.1. Pradzieje s. 37-38 V.1.2. Osadnictwo na terenie gminy w XIII-XIV wieku s. 39-41 V.1.3. Przemiany w XVII-XVIII wieku s. 41-43 V.1.4. Wiek XIX s. 43-45 V.1.5. Od I wojny do końca II wojny światowej s. 45-46 V.1.6. Okres od roku 1945 do pocz. XXI w. s. 46-48 V.2. Historyczne układy urbanistyczne s. 48-51 V.3. Historyczne układy ruralistyczne s. 52-53 V.4. Charakterystyka zasobu obiektów zabytkowych s. 53-58 VI. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska kulturowego s. 58-60 VI.1. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy s. 58-59 VI.2. Współczesne funkcje obiektów zabytkowych s. 59 VI.3. Ocena stanu technicznego obiektów zabytkowych i stanu s. 59-60 dokumentacji konserwatorskiej VII. Ocena słabych i mocnych stron mających wpływ na środowisko s. 60-62 kulturowe Miasta i Gminy Węgorzewo VIII. Założenia programowe ochrony zabytków Miasta i Gminy s. 62-64 Węgorzewo VIII.1. Główne cele polityki gminnej związanej z opieką i ochroną zabytków s. 62-63 VIII.2. Działania związane z opieką nad zabytkami oraz ochroną s. 63-64 krajobrazu kulturowego miasta i gminy VIII.3. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne związane s. 64 z promocją zabytków i walorów gminnej przestrzeni kulturowej Miasta i Gminy Węgorzewo IX. Realizacja i finansowanie przez miasto i gminę zadań z zakresu s. 65-66 ochrony zabytków X. Zadania miasta i gminy związane z konserwacją zieleni zabytkowej s. 66-67 3 XI. Wykazy zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa s. 67-75 Warmińsko-Mazurskiego TABELA 1.1. MIASTO WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH. s. 67-68 REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZUR. SKIEGO. TABELA 1.2. GMINA WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH. REJESTR s. 68-72 ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO. TABELA 2.1 MIASTO WĘGORZEWO. REJESTR ZABYTKÓW STANOWISK s. 72 ARCHEOLOGICZNYCH. TABELA 2.2. GMINA WĘGORZEWO. REJESTR ZABYTKÓW STANOWISK s. 72-73 ARCHEOLOGICZNYCH. TABELA 3.1 MIASTO WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH. s. 73-74 REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO. TABELA 3.2. GMINA WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH. s. 74-75 REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO. XII. Wykazy zabytków ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków s. 75-118 TABELA 4.1 MIASTO WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH. s. 75-78 GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW. TABELA 4.2. GMINA WĘGORZEWO. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH GMINNEJ s. 79-92 EWIDENCJI ZABYTKÓW. TABELA 5.1. MIASTO WĘGORZEWO. WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH. s. 92-94 (W TYM ZNALEZISKA LUŹNE) GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW. TABELA 5.2. GMINA WĘGORZEWO. WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH s. 94-118 GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW. 4 I. Wprowadzenie Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Węgorzewo jest dokumentem pomocniczym w pracy samorządu i określa zadania w zakresie podanym w tytule na lata 2018-2021. Zadania te dotyczą sfery szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego na szczeblu gminnym. Działania związane z rozwojem miasta i gminy muszą opierać się przede wszystkim na jego zasobach i walorach. Istotne jest zatem wykorzystanie zarówno zasobów środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego jako głównych elementów polityki gminnej. Rozwój miasta i gminy musi uwzględniać pielęgnowanie jego tożsamości kulturowej przejawiającej się między innymi w dziedzictwie materialnym. Krajobraz kulturowy i zabytki ukazują interesującą odmienność regionu, która odpowiednio wypromowana może podnieść jego atrakcyjność przede wszystkim na polu rozwoju turystyki, ale też ekonomiczną w wymiarze ogólnym i lokalnym. Jakość przestrzeni kulturowej gminy ma również bezpośredni wpływ na podniesienie poziomu życia mieszkańców. Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Węgorzewo dotyczy zatem takiej sfery działań, która ma na celu poprawę funkcjonowania materialnego dziedzictwa kulturowego, decydujących w znacznym stopniu o stanie zasobów i walorach gminy. Program jest komplementarny zarówno z rządowymi dokumentami o charakterze strategicznym dotyczącymi ochrony i opieki nad zabytkami, opracowaniami sporządzonymi na poziomie wojewódzkim /Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego; Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020, Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025/, jest też zgodny z prawem miejscowym, a w szczególności z dokumentem „Wielkie Jeziora Mazurskie 2020 – Strategia”, planami zagospodarowania przestrzennego oraz Zmianą Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo (Uchwała Nr XVII/134/2016 Rady Miasta i Gminy Węgorzewo z dnia 27 stycznia 2016 r.). Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Węgorzewo został opracowany, na zlecenie Urzędu Miasta i Gminy Węgorzewo, przez Adama Żywiczyńskiego – konserwatora zabytków, w latach 1999 – 2006 kierownika Delegatury Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Ełku. Podstawę merytoryczną opracowania stanowi, wykonana przez autora na przełomie 2007/2008 roku, Gminna Ewidencja Zabytków Miasta i Gminy 5 Węgorzewo. Aktualizacja Programu opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Węgorzewo została przeprowadzona w Biurze Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego w Węgorzewie. II. Uregulowania formalno – prawne Konstytucyjnym obowiązkiem Państwa (art. 5 i 6 Konstytucji RP) jest ochrona dziedzictwa kulturowego. Zabytki i ich wartości niematerialne są dobrem wspólnym, a dbałość o nie nakazuje art. 82. Konstytucji. II.1. Prawo samorządowe Ustawowym zadaniem samorządów jest m.in. wykonywanie zadań w zakresie kultury - art. 7, ust. 1, pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1875, z późniejszymi zmianami). Do zadań własnych gminy zalicza się m. in. ład przestrzenny, kultura (w tym opieka nad zabytkami). II.2 Prawo w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami Podstawą prawną ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. poz. 2187 z dnia 28.11.2017 r. z późniejszymi zmianami). W samej nazwie ściśle powiązano ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami, dlatego też konieczne jest przybliżenie podstawowych przepisów cytowanej ustawy dotyczących zarówno ochrony jak i opieki oraz struktury ochrony zabytków, z którą samorząd lokalny winien współpracować. II.2.1. Wybrane przepisy ogólne oraz formy i sposoby ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Przedmiotem ochrony i opieki jest zabytek. W brzmieniu art. 3 pkt 1.), zabytek to: „nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”. 6 Obowiązująca ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wyodrębniła dwie formy podejścia do zabytków. Mówi się w niej o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: 1). Zgodnie z art. 4. cytowanej ustawy: „Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: a) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; b) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; c) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, d) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; e) kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; f) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.” 2). Zgodnie z art. 5 cytowanej