Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Araşt~rma !Dergisi Research Quarterly RÜMI HOCA TÜRBESİ Muzaffer DOGAN BAŞ* ÖZET. Bu yazıda, Amasya'nın Merzifon İlçesinde yer alan Rümi Hoca Türbesi tanıtılmaktadır. ABSTRACT in thi~ writing, Rümi Hoca Mausoleum which is in the town ofAmasya, Merzifon, is introduced. Anahtar Kelimeler: Rümi Hoca, Türbe, Sanduka, Pir Sultan Abdal. Key Words: Rümi Hoca, tvfausoleum, Chest, Pir Sultan Abdal. Merzifon ilçe~ine bağlı Diphacı Köyü muhtarlığınca, köylerinde bulunmakta olan ROml Hoca Türbesi hakkında verilen dilekçeye istinaden görevli olarak, anı ­ lan köye gidildiğinde söz konusu türbe görülmüş ve yerinde incelenmiştir. Türbe hakkında ilk bilgile~ köy muhtarı Mustafa Şeııses'ten alınmıştır. Daha sonra ise muhtarın tavsiyesi üzerine ROml Hoca Türbesine bakan türbedar Celal Belli ile görüşülerek konu hakkında bilgiler alınmıştır. Celal Belli'nin bilgilendir­ meleri üzerine konu hakkında daha önce bir çalışmanın yapılmış olduğu da öğre­ nilmiştir. Fakat bu çalışmanın kişisel yorum ağırlıklı bir çalışma olduğu görülmüş­ tür. Cem dergisinde yayımlanmış olan bu makalede (Onarlı, 2001: 37-38); özellik• le türbedeki kitabelere açıklayıcı şekilde yer verilmemiş olup, daha çok sözlü ge­ lenekten edinilen bilgiler aktarılmıştır. Bu nedenle yapılan çalışmadaki eksiklikler de göz önüne alınarak bu eksikliklerin giderilmesine yönelik olarak konuya Türk sanatı tarihi perspektifinden bakılmış ve konu bu yönüyle ele alınmıştır. ROml Hoca Türbesi, Amasya'nın Merzifon İlçesi Diphacı K~yü Çamiçi, mevki­ inde oldukça yüksek bir noktada yer almaktadır. Türbenin bulunduğu alan, eski 'Merzifonabad kazasının merkezi olan şimdiki Bulak K~yü ve civarındaki ovaya hakim bir yerdir. Türbenin batı yanında hazire, güneybatısında ise merhum İsma ­ il Coşar tarafından yaptırılmış bir aşhane bulunmaktadır. ROml Hoca Türbesi, dikdörtgen plfüilı olup düzgün kesme taş malzeme ile in­ şa edilmiştir. Türbenin üst örtüsü ahşapken sonradan betondan bir tekne tonoz ile örtülmüş olup oluklu kiremitle kaplıdır. Türbe köy tüzel kişiliği adına kayıtlı bulun­ maktadır. Hacı Bektaş Veli/ 200S-J3 - ------- - - - --- - - - - - - 395 Muzaher DoganbaŞ ------------------------ Türbe, bir ön giriş ve sandukanın bulunduğu oda olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Sandukanın bulunduğu oda 4.1 O m X 4.20 m ebatlarında kare bir mekandır. Sandukanın bulunduğu odanın giriş kapısı 66 cm genişliğinde ve 1.60 m yüksekliğindedir. Rumi Hoca Türbesinde Sandukanın Olduğu Bölüm Kapı, basık kemerli ve düzgün kesme taş sövelidir. Basık kemerin kilit taşında dört satırlık Arapça bir kitabe bulunmaktadır. Kitabe çok silik bir halde olduğu için 396 -------------------~ Hacı Bektas Veli/ 2005-33 ------------------------Rüml Hoca Türbesi sağlıklı bir şekilde okunamamakla birlikte, üzerinde 1321 hicri tarihi (1903 mila­ di) okunabilmekt~ dir. Ayrıca kapının güney kenarında beş satır halinde yazılmış Arapça bir kitabe daha bulunmaktadır. 38.5 X 33 cm ölçülerinde olan kitabenin üzeri siyah yağlı boya ile boyanmıştır. Kitabe metni aşağ ı ya çıkarılmıştır: 1. Maşallah 2. Kutb-ül-arifın Kaddese o 3. Sırrah'ül aziz anhO evlad-ı 4. ROm-1 Hoca Ka~ım es-Seyyid Mehmed Ali 5. Fi mart sene 321 Bu kitabe, 1321 hicri/1903 miladi tarilhli olup ROml Hoca evladından Kasım es- Seyyid Mehmed Ali adına düzenlenmiştir. ' Rumi Hoca'nın sandukası ahşaptandı,r ve oldukça yıpranmış bir haldedir. San­ duka, 2.35 m uzunluğunda, 84 cm yüksekliğindedir. Sanduka üzerinde herhangi bir bezeme bulunmamaktadır. Sadece sandukanın şahidesinde üç satırlık bir kita­ be bulunmaktadır. Kitabe 26 x 25 cm.lik bir alana yazılmıştır. Bu kitabenin dedi­ ğeri gibi harfleri siyah yağlı boya ile boyanmış bir halde olduğu görülmüştür. Kita­ benin metni aşağıya çıkarılmıştır: Rumi Hoca Türbesinin Sanduka Şahidesinden Görünüm Hacı Bektaş Vefi/ 2005-33 - - - - - - - - ---- - - ------ 397 Muzaffer DoganbaŞ ------------------------ 1 . Hoca ROml' kutb-ül-arifln 2. Budur ol evliya-yı vasılın 3. Sene 1208 Kitabenin üçüncü satırında yer alan sene 1_208(miladi 1794) yazısının altına da­ ha küçük ebatlı harflerle Şeyh-zade 'Seyyid Mehmed ibaresinin yazılmış olduğu görü l müştür. Bu ibarenin diğer üç satır göz önüne a l ındığında buraya sonradan ek­ lenmiş olduğu kanısını uyand!rmaktadır. Sand ukanın bulunduğu mekanın güney ve kuzey beden duvarlarında birer mazgal pencere bulunmaktadır . Kuzeydeki 87 X 62 cm, güneydeki ise 96 X 66 c·m ebatlarındadır. ROml Hoca Türbesinin beden duvarları tamamen kalem işi be.zemelerle syslen­ m iş bir durumdadır. Bu süslemelerin bilinmeyen bir tarihte yağlı boya ile üzerine gidilerek onarılmış olduğu anlaşılmaktadır. Rumi Hoca 7ürbesmın uuvar Resımıerınutm uuıuııuııı Güney beden duvarında; armut ağacı ve üzüm salkımlarının tasvir edildiği as­ ma dalları arasında bir mihrap motifi yer almaktadır. Mihrap motifinin ortasındaki asılı kandil içerisinde ve üst kısımda yer alan bir alemin sağında ve solunda birer antik vazo(kantharos) içerisinde natürmort betimlemeleri bulunmaktadı r . Ayrıca 398 -------------------- Hacı Bekıaş Veli/ 2005-33 - --- --- ------------- --- - Rumi Hoca Türbesi güney beden duvarında büyük bir hurma ağacı tasvirine yer verilmiştir. Kuzey be­ den duvarında; karşılıklı iki teber arasında bir natürmort yer almaktadır. Ayrıca ku­ zey beden duva rı nda bir satırl ı k bir kitabe bulunmakta olmakla birlikte üzeri yağ­ lı boya ile boyanmış olduğu için okunamamaktadır. Doğu beden duvarında ise; bir vazo içerisinde çıkmakta olan ve yanlara doğru yayılm ı ş karpuz motifleri görül• mektedir. Doğu beden duvarına gelince burada; diğerlerine oranla daha küçük öl• çülerde yapılmış hurma ve armut ağacı tasvirleri ile bir0 kitabe bulunmaktad ı r. Batı beden duvarındaki kitabede; bir damla motifi içerisinde Maaşallah ibaresi · ve bu ibarenin hemen aşağısında sene 1326 tarihi bulunmaktadır. Hicri 1326 (Mi­ ladi 1908) tarihi muhtemelen bu kalem işi bezemelerin yapıldığı tarih o l malıdır . Zaten üslOp ve kompozisyon da bu tarihi doğrulamaktadır. ROm'i Hoca Türbesindeki bu bezemeler üslOp ve konu olarak Gümüşhac ı köy İlçesi Sarayözü Köyünde bulunmakta olan Pir Ali Bircivan Türbesindeki hicri 1320 (miladi 1902) tarihli kalem işi bezemelerle büyük bir benzerlik içerisindedir. Ayrı­ ca Nakkaş İbrahim tarafından Merzifon Plr-i Baba türbesi beden duvarlarına yapı­ lan hicri 1322 (miladi 1904) tarihli duvar resimleriyle Gümüşhacıköy ilçesindeki Hacı Nazır (Nadir) Baba türbesindeki örneklerde ROm'i Hoca türbesindeki tasvir­ lerle büyük bir beı:ızerlik içerisindedir. Bu benzerlikler, söz konusu uygulamaların aynı ustanın veya kalfasının eliyle yapılmış çalışmalar olabileceği olasılığını akla getirmektedir. Köy sakinlerinden olan ve aynı zamanda ROml Hoca Türbesinin türbedarlığını yapan Celal Belli, ROm'i Hoca'nın Horasan Erenlerinden olduğunu ve ROmf Ho­ ca'nın şeceresinin~ bir zamanlar kendi ailesinde bulund u ğunu fakat sonradan kay­ bedildiğini , şimdi ise bu şecerenin Merzifon'un Karatepe Köyünden Molla Ali di­ ye bilinen zatta olduğunu ifade etmektedir. Celal Belli, kendi soyunun ROm'i Ho­ ca'yı r üyasında görerek İran'ın Horasan Bölgesi Aktaş mevki inden gelerek. Dipha­ cı Köyüne yerleştiğini ve Kaplanbıyıkoğulları olarak bilindiklerini belirtmektedir. Köy muhtarı Mustafa Şenses, türbenin bazı hastalar için bir umut yeri . olduğu bilgisini _vermektedir. Özellikle felçli hastalar ile f ı t ı k olan çocuk l arı n bu türbeye gelerek şifa aradıklarını ifade etmektedir. ROml Hoca Türbesinin batı duvarına_çerçeveletilerek asılmış olan bir şiir bulun­ maktad ı r . Gü'tı üm üz Türkçesiyle matbu olarak ya zı l m ış olan bu şiir, Pir Sultan Ab­ dal'a ait ~lup ROm'i Hoca'ya ithafen yazılmış olduğu ifade edilmektedir.1 Şiir aşa­ ğıya çıkarılmıştır: Hacı Bektaş Veli/ 2005-33 - ---- ------------ --- 399 Muzaffer Doiianbas ------------------------- Kalktı Horasan'dan sökün eyledi Mekanın Çeçbeli gez Rumi Hoca Pirim Hünkar Bektaş nazar eyledi Mekanın Çeçbeli gez Rumi Hoca Dervişlerin vardır semahın döner Oniki İmam kervanıdır bu katar Baharın uğradım bülbüller öter Kandilleri dolu nur RGml Hoca Dervişleri vardır dilleri tatlı Dilleri tatlı da hem muhabbetli Omuzu hırkalı kolu pusatlı Abdal Musa'ya eş Rumi Hoca Yolundan mı döner kendini bilen Dünyada şehittir yol için ölen İmam Cafer gi.bi saburdaş olan Cihanın içinde öz Rumi Hoca PTr Sultan Abdal'ım rehber haktır Gaziler cömerttir lokması çoktur Düğdür güdümünü sancağın çektir Mekanın Çeçbeli gez Rumi Hoca Amasya-Merzifon yöresi Alevi ziyaretgahlarından olan bu türbe, Samsun Kül• tür ve Tabiat Va~lıklarını Koruma Bölge Kurulunca tescil edilerek koruma _ altına alınmıştır. KAYNAKLAR Ç)NARLI, İsmail, (2001 ), "Rumi Hace (Rumi Hoca) Dede Sultan", Cem Dergisi, 114: 37'38. DİPNOTLAR * Sanat Tarihçisi, Am.asya Müzesi Uzmanı . 1 Bu şiir Diphacı Köyünden Martin Ali olarak bilinen şahıs tarafından buraya konulmuştur.' ·· 400--------------------- Hacı Bektaş Velf / 2005-33 .