WIADOMOŚCI ENTOMOLOGICZNE ISSN (online) 2544-7882 ENTOMOLOGICAL NEWS (POLAND) Vol. 40 (2); online 6A: 1–13 www.pte.up.poznan.pl/we/index.html DOI: 10.5281/zenodo.4756427 © Polskie Towarzystwo Entomologiczne Poznań: 19 maja 2021 ARTYKUŁ / ARTICLE Materiały do poznania rozmieszczenia kózkowatych (Coleoptera: Cerambycidae) Beskidu Zachodniego – gatunki nowe i rzadkie Contributions to the knowledge the longhorn beetles (Coleoptera: Cerambycidae) – new and rare species 1 2 3 4 Stanisław SZAFRANIEC , Marian ŁUSZCZAK , Jakub MICHALCEWICZ , Andrzej TRZECIAK , 5 Andrzej BOSAK 1 Babiogórski Park Narodowy, Zawoja 1403, 34-221 Zawoja, [email protected] 2 Mochnaczka Wyżna 64, 33-380 Krynica-Zdrój, [email protected] 3 ul. Strzelców 4A/139, 31-422 Kraków, [email protected] 4 Stasiówka 94, 39-200 Dębica, [email protected] 5 Sopotnia Wielka 1, 34-340 Jeleśnia, [email protected] ABSTRACT: The new chorological data concerning 57 rare species of the family Cerambycidae are presented from Western Beskids Mountains (South Poland). New species have been found: Euracmaeops septentrionis (THOMS.), Grammoptera abdominalis (STEPH.), Anoplodera sexguttata (FABR.), Ropalopus clavipes (FABR.), Phymatodes alni (L.), Plagionotus detritus (L.), Xylotrechus antilope (SCHÖNH.), Monochamus saltuarius occidentalis SLÁMA, Tetrops starkii (CHEVR.), Agapanthia intermedia GANGLB. KEY WORDS: longhorn beetles, Cerambycidae, Western Carpathians, distribution, new records. Wstęp została duża liczba gatunków bardzo rzadkich są Kolegium Redakcyjne „Katalogu Fauny Polski” okolice Cieszyna i Pogórza Śląskiego, jak również podzieliło nasz kraj na 21 krain zoogeograficznych rejon Ustronia (BURAKOWSKI i in. 1990). Z tego (BURAKOWSKI i in. 1973). Jedną z tych krain jest terenu było notowanych szereg gatunków nieznanych Beskid Zachodni rozciągający się od Beskidu z innych rejonów Beskidu Zachodniego, np. z okolic Śląskiego na zachodzie do Beskidu Sądeckiego na Cieszyna: Rhagium sycophanta (SCHRANK), Akimerus wschodzie. Kraina ta obejmuje również Pogórza: schaefferi (LAICH.), Anoplodera rufipes (SCHALL.), Śląskie, Wielickie, Wiśnickie oraz Kotliny: Rabczań- Callimus angulatus (SCHRANK), Phymatodes rufipes ską i Sądecką. (FABR.), Xylotrechus pantherinus (SAV.), Chloro- Z terenu Beskidu Zachodniego wykazano wystę- phorus figuratus (SCOP.), Dorcadion fulvum (SCOP.), powanie 138 gatunków kózkowatych (ŁUSZCZAK, Phytoecia uncinata (REDTB.), z rejonu Ustronia: STARZYK 1982; BURAKOWSKI i in. 1990; STARZYK Etorofus pubescens (FABR.), Obrium cantharinum i in. 1992; GUTOWSKI 1995; KOZAK 2009; GUTOWSKI (L.), Ropalopus ungaricus (HERBST), Chlorophorus i in. 2010; PIETRASZKO i WARCHAŁOWSKI 2013; sartor (MÜLL.), Isotomus speciosus (SCHNEIDER), SZCZEPAŃSKI i SZCZEPAŃSKI 2019; KURZAWA i in. Leiopus punctulatus (PAYK.), Phytoecia nigricornis 2020). Mimo wysokiej liczby stwierdzonych gatun- (FABR.). Z innych terenów dysponujemy jedynie ków, stopień poznania rozsiedlenia kózkowatych fragmentarycznymi danymi. Mankamentem tych w tej krainie jest silnie zróżnicowany. Obszary, które danych jest ich wiek, bowiem znaczna ich część doczekały się opracowań monograficznych to: Babio- pochodzi jeszcze XIX i początków XX wieku. górski Park Narodowy (STARZYK i SZAFRANIEC 1989), Ostatnie monograficzne opracowania kózkowatych Gorczański Park Narodowy (STARZYK i in. 1991), wybranych obszarów liczą sobie prawie 30 lat. część Beskidu Sądeckiego (ŁUSZCZAK i STARZYK Współcześnie ukazało się kilka prac dotyczących 1982; KUD 1983). Obszarem, z którego wykazana rzadkich gatunków Cerambycidae w Beskidzie 2 Zachodnim: Cornumutila lineata (LETZNER) (WOJAS – Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy; Nadl. – nad- i SZAFRANIEC 2013), Rosalia alpina (L.) (MICHAL- leśnictwo; obs. – obserwacja; oddz. – oddział leśny; CEWICZ i ŁUSZCZAK 2014), Pseudogaurotina os. – osiedle; PPK – Popradzki Park Krajobrazowy. excellens (BRANCS.) (SZAFRANIEC 2018), Tetrops Zasięg Beskidu Zachodniego przyjęto za „Kata- gilvipes adlbaueri LAZAREV (KURZAWA i in. 2020). logiem Fauny Polski” (BURAKOWSKI i in. 1990), a kwadraty UTM podano w porządku alfabetycznym. Cel i metody Podział systematyczny Cerambycidae przyjęto za Celem publikacji jest uzupełnienie informacji BENSE (1995), zaś nazewnictwo za Katalogiem dotyczących występowania rzadkich przedstawicieli Chrząszczy Palearktyki (DANILEVSKY 2020), z uwz- Cerambycidae w Beskidzie Zachodnim. Nowe dane ględnieniem najnowszej zmiany dotyczące statusu pochodzą z badań i obserwacji autorów, prowadzo- i nazewnictwa w rodzaju Anastranglia, zawarte nych na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. W pracy w pracy ZAMOROKA i in. (2019). oprócz danych własnych (AB – Andrzej BOSAK, AT – Andrzej TRZECIAK, JM – Jakub MICHALCEWICZ, Wyniki MŁ – Marian ŁUSZCZAK, SS – Stanisław SZAF- W oparciu o przeprowadzone badania, zrealizo- RANIEC) wykorzystano również obserwacje zebrane wane w 26 kwadratach UTM (Ryc. 1), stwierdzono przez inne osoby, co oznaczono w tekście skrótami: występowanie 113 gatunków Cerambycidae z 6 pod- ABU – Andrzej BUDZISZEWSKI, BJF – Bożena i Jaro- rodzin: Prioninae – 2 gat., Lepturinae – 39 gat., sław FRUNZE, JAM – Jadwiga MICHALCEWICZ, Necydalinae – 1 gat., Spondylidinae – 8 gat., JB – Jerzy BOROWSKI, JRS – Jerzy R. STARZYK, Cerambycinae – 26 gat., Lamiinae – 37 gat. LK – Lucyna KUD, LT – Lidia TERESZKIEWICZ, Gatunków pospolitych wykazano – 24, częstych – 10, PN – Paweł NIEMIEC, PS – Paweł SZAFRANIEC, nieczęstych – 22, rzadkich – 57. Niniejsza praca RC – Rafał CELADYN, RCH – Rafał CHRABĄSZCZ, przedstawia stanowiska gatunków rzadkich wraz ze RK – Roman KRÓLIK, ZCH – Zygmunt CHROMIK. szczegółami dotyczącymi ich stwierdzeń. Symbolem Wszystkim osobom, które udostępniły mam swoje „*” oznaczono gatunki nowe dla Beskidu dane składamy podziękowania. Dziękujemy również Zachodniego, których jest 10. Komentarzami objęto Pawłowi NIEMCOWI za udostępnienie zamieszczo- gatunki określone przez GUTOWSKIEGO (1995) jako: nych w artykule zdjęć i Rafałowi RUCIE za wykona- nieliczne-rzadkie, liczne-rzadkie. Dane dotyczące nie mapy. Dziękujemy Dyrekcji BgPN za udostęp- pozostałych gatunków, jak również charakterystyka nienie danych dotyczących niektórych gatunków poszczególnych mezoregionów będą tematem odręb- zgromadzonych w zbiorze Parku, zaś Recenzentowi nego opracowania. za cenne uwagi do maszynopisu. W czasie prowadzenia badań, stosowano trady- cyjne metody zbierania Cerambycidae, to jest: obser- wacje i zbiór imagines z roślin żywicielskich larw (osłabione i martwe krzewy i drzewa oraz ich frag- menty), zbiór z kwitnących roślin, analizę potencjal- nego materiału lęgowego (część larw i poczwarek zabrano do hodowli), czerpakowanie roślinności zielnej jak również drzew i krzewów, połowy do sztucznego światła, odłowy do żółtych misek oraz pułapek feromonowych. Większość imagines gatun- ków możliwych do oznaczenia w terenie nie odła- Ryc. 1. Stanowiska Cerambycidae ( ● ) w Beskidzie wiano, a jedynie odnotowywano ich liczbę i inne Zachodnim objęte niniejszą pracą. szczegóły obserwacji. Fig. 1. Localities of Cerambycidae ( ● ) in the Beskid W pracy przyjęto następujący podział gatunków Zachodni mountains range, described in this article. ze względu na częstość występowania: gatunki pospolite – stwierdzone w co najmniej 14 kwadratach Przegląd stwierdzonych gatunków UTM, częste – stwierdzone w przedziale od 9 do 13 kwadratów, nieczęste – stwierdzone w przedziale Ergates faber (LINNAEUS, 1760) od 5 do 8 kwadratów, rzadkie – stwierdzone w maksy- – DV96 Powroźnik, 30 VIII 1979, 1♂, LZD malnie 4 kwadratach. Krynica, oddz. 77, na pniaku sosnowym, leg. MŁ; Zastosowano następujące skróty: BgPN – Babio- Szczawnik, 25 XI 1982, 1♀, Nadl. Piwniczna, górski Park Narodowy z siedzibą w Zawoi; coll. – zbiór; oddz. 16, wyhodowana z dorosłej larwy zebranej cult. ex – wyhodowano z; dol. – dolina (rzeki); fot. – 17 VI 1982, z żerowiska w starym rozpadającym fotografował; k. – koło (miejscowości); LZD Krynica się pniaku świerkowym, leg. et cult. LK, coll. MŁ. 3 Gatunek w Polsce dosyć rzadko spotykany, Pachyta lamed (LINNAEUS, 1758) chociaż oprócz gór wykazany ze wszystkich krain – CV99 Babia Góra, 13 VIII 2010, 1♂, polana (BURAKOWSKI i in. 1990). Stanowiska w Powroźniku Krowiarki, 1010 m n.p.m., na kwiatach, leg. RCH, i Szczawniku potwierdzają obecność tego gatunku det. et coll. SS. w polskich Karpatach po ponad 50-ciu latach braku Bardzo rzadki, borealno-górski gatunek, znany obserwacji. Gatunek uznany za umiarkowanie zagro- w Polsce tylko 6 krain zoogeograficznych: Pobrzeża żony w Polsce (PAWŁOWSKI i in. 2002). Bałtyku, Pojezierza Mazurskiego, Sudetów Zachod- nich, Beskidu Zachodniego, Kotliny Nowotarskiej Rhamnusium bicolor (SCHRANK, 1781) i Tatr (BURAKOWSKI i in. 1990; GUTOWSKI 1995). – DV97 Krynica-Zdrój, 24 VI 1976, 1♀, LZD Krynica, na pniu Aesculus hippocastanum L. przy Pseudogaurotina excellens (BRANCSIK, 1874) kościele WNMP w Krynicy-Zdroju, leg. MŁ. – CV79 Pilsko, 22 VI 2008, 1♂, Nadl. Jeleśnia, leśnictwo Sopotnia Dolna, oddz. 160, 880-885 m Rhagium bifasciatum FABRICIUS, 1775 n.p.m., na liściach Lonicera nigra L., obs. i fot. – CA61 góra Czupel, 20 V 2001, 1 ex., Beskid ZCH, 12 VI 2010, 2♀♀ w środkowej i górnej Mały, południowy stok góry, 700 m n.p.m., w środ- części L. nigra, obs. SS, 27 VI 2010, 1♀ kowej części rozłożonego pniaka, leg. SS. składająca jaja i 1♂, obs. SS. – DV78 Rytro, 5 VIII 1991,1 ex., skład drewna przy Stanowisko to w chwili obecnej wyznacza granicę stacji PKP, w locie, leg. MŁ, coll. PPK; Stary północno-zachodniego zasięgu gatunku. Oddalone Sącz, 30 IV 2000, 1 ex., w locie nad rzeką Poprad, jest ono o około 15-25