Opracowanie Mazurków Chopina w redakcji Zygmunta Stojowskiego w kontekście tendencji i praktyk występujących w edytorstwie muzycznym XIX i XX wieku Z prac Wydziału Instrumentalnego 1 Zygmunt Stojowski około 1890 roku zdjęcie ze zbiorów Polish Music Center, USC, Los Angeles 2 MAREK SZLEZER Opracowanie Mazurków Chopina w redakcji Zygmunta Stojowskiego w kontekście tendencji i praktyk występujących w edytorstwie muzycznym XIX i XX wieku Kraków 2016 3 3 AUTOR Marek Szlezer CytoWanIe Marek Szlezer, Opracowanie mazurków Chopina w redakcji Zygmunta Stojowskiego w kontekście tendencji i praktyk występujących w edytorstwie muzycznym XIX i XX wieku, akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2016 ReDaKCJa WyDaWnICZa Herbert Oleschko Piotr Papla PRoJeKt oKŁaDKI Antek Korzeniowski © Copyright by akademia Muzyczna w Krakowie 2016 Publikacja nr 195 ISBN 978-83-62743-77-3 4 Spis treści I. WPROWADZENIE ...................................................... 7 II. KONTEKSTY I CHRONOLOGIE ............................... 11 1. edytorstwo muzyczne jako proces historyczny i kulturowy .... 11 2. Rola i funkcja edytora w procesie opracowania tekstu muzycznego oraz krótki zarys ogólnych tendencji obecnych w edytorstwie muzycznym. Próby typologii .................... 16 3. typy edycji muzycznych obecnych na rynku wydawniczym w XIX i XX wieku i ich charakterystyka ......................... 28 3.1. Wydania autorskie ............................................................ 28 3.2. Wydania praktyczno-wykonawcze ..................................... 29 3.3. Wydania pedagogiczne ....................................................... 32 3.4. Wydania urtextowe ........................................................... 33 3.5. Wydania historyczno-krytyczne ......................................... 34 4. edycje dzieł Fryderyka Chopina w XIX i XX wieku oraz ich proponowane typologie autorstwa polskich muzykologów 34 4.1. Wydania źródłowo-krytyczne ............................................. 38 4.2. tendencja krytyczno-źródłowa .......................................... 39 4.3. tendencja krytyczna ......................................................... 39 4.4. tendencja pedagogiczna .................................................... 41 5. Fryderyk Chopin, Zygmunt Stojowski i polska szkoła pianistyczna ................................................................. 43 6. Wydania dzieł Chopina w opracowaniu polskich redaktorów 58 6.1. Wydanie pod redakcją Karola Mikulego ............................. 61 6.2. Wydanie pod redakcją Jana Kleczyńskiego/Rudolfa Strobla .. 62 6.3. Wydanie pod redakcją Karla Klindwortha zrewidowane przez Xawerego Scharwenkę ............................................. 63 5 6.4. Wydanie niektórych dzieł pod redakcją aleksandra Michałowskiego ................................................................ 63 6.5. Wydanie dzieł na fortepian solo pod redakcją Ignacego Friedmana ........................................................................ 64 6.6. Wydanie w redakcji Hermana Scholtza/Bronisława Poźniaka ........................................................................... 64 6.7. Wydanie dzieł wszystkich tIFC/PWM Paderewski- Bronarski-turczyński ....................................................... 65 6.8. Wydanie narodowe dzieł wszystkich pod redakcją Jana ekiera/Pawła Kamińskiego ....................................... 66 III. TEKST I CHARAKTERYSTYKA .............................. 69 1. Uwarunkowania biograficzne i geneza opracowania ....... 69 2. Mazurek w twórczości Zygmunta Stojowskiego .............. 74 3. Materiał źródłowy .......................................................... 77 4. Inne inspiracje redaktorskie .......................................... 91 5. aspekty techniczne opracowania ................................... 95 6. elementy charakterystyczne wydania ............................ 96 6.1. Stosunek do tekstu kompozytora ...................................... 96 6.2. Uwagi stylistyczno-wykonawcze ........................................ 103 6.3. Komentarze praktyczno-wykonawcze ................................. 103 6.4. Komentarze stylistyczne .................................................... 105 6.5. Interwencje edytorskie ...................................................... 108 7. edycja Stojowskiego wobec innych współczesnych opracowań .................................................................... 119 8. Podsumowanie ................................................................... 122 IV. WNIOSKI I ZAKOŃCZENIE ...................................... 125 Bibliografia (układ chronologiczny) ..................................... 129 6 I. WPROWADZENIE Zygmunt Stojowski, jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów i pianistów przełomu XIX i XX wieku, którego postać w ojczystym kraju została na wiele lat prawie całko- wicie zapomniana, już za życia był w muzyce polskiej jednym z symboli pomijania w szeroko pojętej historiografii wybitnych postaci w kulturze rodzimej, pomimo ich niekwestionowanych osiągnięć na polu aktywności, jakie reprezentowali. W dzie- dzinie sztuki takie postępowanie poniosło za sobą szczególnie dotkliwe konsekwencje, które kultura polska odczuwa do cza- sów nam współczesnych. nie tylko bowiem poskutkowało to wieloletnim brakiem informacji o pewnych postaciach w lite- raturze przedmiotowej, lecz także rozpraszaniem ich dorobku, który w latach wojen i niepokojów ulegał bezpowrotnemu za- przepaszczeniu. oprócz tego pośrednią konsekwencją owych zaniechań było, niekiedy celowe lecz w większości przypad- kowe, wynaturzanie hierarchii pewnych zjawisk i znaczenia danych postaci dla kultury narodowej. Stojowski, którego aktywnością w Polsce nikt przez lata się nie interesował, został zignorowany tak dalece, że w zdawko- wym nekrologu opublikowanym po jego śmierci dnia 5 listopada 1946 roku „Życie Warszawy” podało następującą informację: „Zgon Zygmunta Stokowskiego: W ameryce zmarł kompozy- tor i dyrygent światowej sławy Zygmunt Stokowski. Stokow- ski mieszkał w Stanach Zjednoczonych od 40 lat”. nie tylko pomylono tutaj nieszczęśliwie nazwisko kompozytora z wybit- nym dyrygentem, Leopoldem Stokowskim, lecz również same postacie między sobą. W przypadkach analogicznych często mówi się potocznie, iż pewne zjawisko w sztuce „nie wytrzy- 7 mało próby czasu”. Czymże innym jest to jednak często, jak nie prostym usprawiedliwieniem własnej ignorancji, braku zainteresowania, bądź świadomą negacją czyichś dokonań? Jak sam Stojowski celnie napisał we wstępie do swoich wy- kładów o Chopinie, przeprowadzonych w nowojorskiej Juil- liard School of Music, skierowanym do studentów tej uczelni w 1944 roku: „Jeżeli chcecie coś naprawdę docenić i ocenić musicie być poinformowani”1. Brak owej informacji, nierzad- ko wynikający z chęci ukształtowania gustów odbiorców, ste- rowania ich wyobraźnią, który był tak charakterystyczny dla krytyków sztuki i środowiska artystycznego doby moderni- zmu wynikał z dość niskich w istocie pobudek bazujących na dużej ilości prywatnych sympatii i animozji oraz zwyczajnej koterii, co można prześledzić po latach w zachowanej kore- spondencji. Gorący poziom prezentowanego przy tym dyskur- su, zaangażowania – będący rzeczą chwalebną – powodował u mniej uświadomionych odbiorców radykalizację postaw, która w późniejszych generacjach skutkowała odrzucaniem argumentów estetycznych strony przeciwnej, skłóceniem wewnętrznym środowisk. Wszystko to jednak swój początek i praprzyczynę posiada w cytowanym powyżej braku dostępu do informacji. Zajmując się od wielu lat twórczością kompozytorów pol- skich, zarówno jako wykonawca jak i edytor, mogłem naocz- nie przekonać się jak wielkie spustoszenia ów brak dostępu do informacji poczynił w krajobrazie muzyki polskiej. naj- większą szkodą, jaką spowodował, jest brak źródeł, które niegdyś istniały, lecz poprzez lata świadomej, bądź nieświa- domej ignorancji zniknęły bezpowrotnie. Uniemożliwia to nie tylko rewizję i ewaluacją pewnych postaci i dzieł, co samo w sobie nie musi być oczywiste, ale przede wszystkim utrud- nia znacząco codzienną pracę badawczą i kontekstualizację zjawisk wyjątkowych. Przeświadczenie, tak nagminne i roz- powszechnione w świecie w czasach pokoju i dobrobytu, iż rękopis, obraz lub inne dzieło sztuki, zachowane w galerii, bibliotece, archiwum prywatnym lub państwowym będą ist- niały wiecznie, już nieraz w historii sztuki okazywało się być 1 Zygmunt Stojowski, Pisma wybrane, red. Marek Szlezer, Jan Kalinowski, akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2015, s. 52. 8 przeświadczeniem krótkowzrocznym i nie uwzględniającym nieprzewidywalności przyszłości. Z powyższego powodu naczelnym zadaniem każdego na- ukowca zajmującego się badaniami, w tym badaniami nad muzyką polską w szczególności, powinno być przybliżenie lub w miarę możliwości publikacja zachowanych szczęśliwie źródeł. Internet i powszechna wymiana informacji wydaje się ów aspekt czynić wraz z biegiem czasu coraz łatwiejszym, nie można jednak zapominać, że dostępność źródła nie musi rów- nać się powszechnej świadomości jego istnienia. W przypad- ku niniejszej publikacji nie było niestety możliwym z powodu wielorakich czynników doprowadzenie do wydania źródła w jego wersji oryginalnej, niemniej żywię głęboką nadzieję, że niniejsza forma upowszechnienia istniejącego jedynie w ręko- pisie opracowania Mazurków Chopina dokonanego przez Zyg- munta Stojowskiego stanie się dla kogoś bodźcem do podjęcia pracy nad przybliżeniem gronu wykonawców i muzykologów tego unikatowego w polskiej literaturze pianistycznej źródła, aby mogło ono w przyszłości zaistnieć