GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2016-2019 GMINY PRZYTOCZNA Przytoczna 2016 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 4 1. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami ...................... 5 2. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce .................................. 5 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ..................................... 12 3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.............................................................................................................................. 12 3.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu ........................................................................................ 15 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego .................................... 27 4.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) ........................................... 27 4.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy 32 4.2.1. Zarys historii obszaru gminy .............................................................................. 33 4.2.2. Krajobraz kulturowy .......................................................................................... 36 4.2.3. Zabytki nieruchome ............................................................................................ 37 4.2.4. Zabytki ruchome ................................................................................................ 43 4.2.5. Zabytki archeologiczne ...................................................................................... 43 4.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych ........................................................................ 44 4.2.7. Dziedzictwo niematerialne ................................................................................. 44 4.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony .............................................................. 45 4.3.1. Rejestr zabytków ................................................................................................ 45 4.3.2. Pomnik historii ................................................................................................... 47 4.3.3. Park kulturowy ................................................................................................... 47 4.3.4. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ........................................ 48 4.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków .................................................................... 50 5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń ......................... 51 6. Założenia programowe ...................................................................................................... 53 6.1. Priorytety programu opieki ........................................................................................ 54 6.2. Kierunki działań i zadania programu ......................................................................... 54 7. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami ........................... 57 8. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami ................................ 58 2 9. Źródła finansowania zabytków ......................................................................................... 59 10. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków .................... 62 Literatura .................................................................................................................................. 64 Spis tabel .................................................................................................................................. 64 Aneksy ...................................................................................................................................... 64 3 Wstęp Przedmiotem Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Przytoczna jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie Gminy Przytoczna. Celem tego opracowania jest określenie głównych zadań i kierunków działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami na terenie Gminy Przytoczna. Założeniem niniejszego dokumentu jest ukierunkowanie działań samorządu gminnego mające na celu poprawę stanu zachowania i utrzymania gminnego środowiska kulturowego, z uwzględnieniem aktywności lokalnego społeczeństwa. Niniejszy dokument opracowano zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity. Dz. U. 2014 poz. 1446 ze zm.) oraz z wytycznymi Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Przytoczna sporządzony został na okres czterech lat, tj. 2016-2019. Dokument po uzyskaniu opinii Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostaje przyjęty przez Radę Gminy Przytoczna, a następnie ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Lubuskiego. Co dwa lata Wójt Gminy Przytoczna przedstawi Radzie Gminy Przytoczna sprawozdanie z wykonania programu. Gminny program opieki nad zabytkami nie jest aktem prawa miejscowego, natomiast stanowi dokument uzupełniający dotychczas przyjęte akty prawa miejscowego, uwzględniając zadania z zakresu opieki nad zabytkami. Określa sposób ich realizacji, poprzez stosowne działania organizacyjne i finansowe oraz upowszechniające wiedzę o zabytkach. Gminny program opieki nad zabytkami ma również pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe gminy. Wskazane w programie działania ukierunkowane są na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Gminny program opieki nad zabytkami, między innymi poprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikację jednostki z tzw. małą ojczyzną. 4 1. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Podstawę prawną opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Przytoczna stanowi art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 1446 ze zm.), zgodnie z którym: 1) wójt sporządza gminny program opieki nad zabytkami na okres 4 lat, 2) gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, 3) gminny program opieki nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, 4) z realizacji programu wójt sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia się radzie gminy. W art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy wskazano cele opracowania powyższego programu. Należą do nich w szczególności: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2) uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 2. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce zostały uwzględnione w szeregu obowiązujących ustaw. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483 ze zm.), zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. W art. 5 dokumentu mowa, iż Rzeczypospolita Polska strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Natomiast w art. 6 ust. 1 zapisano, iż Rzeczypospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju, a także udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. W art. 86 dokumentu wskazano, iż każdy jest zobowiązany do dbałości 5 o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 1446 ze zm.). Niżej zamieszczono treść wybranych zapisów tej ustawy mających znaczenie przy opracowywaniu programu. W art. 3 zdefiniowano podstawowe pojęcia użyte w ustawi, takie jak zabytek, zabytek nieruchomy, zabytek