OSTROŁĘCKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE im. Adama Chętnika ZESZYTY NAUKOWE OSTROŁĘCKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO XXXIV Redaktor naczelny Janusz Gołota OSTROŁĘKA 2020 Naukowa Rada Redakcyjna Walentyna Benera – Ukraina, Maria Bodnar – Ukraina, Janka Bursová – Słowacja, Juan Antonio Ruiz Dominguez – Hiszpania, Gerhard Doliesen – Niemcy, Wojciech Guzewicz, Norbert Kasparek, Rumiana Komsalova – Bułgaria, Małgorzata Lubecka, Afanasij Łomakowycz – Ukraina, Vladimirs Meņšikovs – Łotwa, Jarosław Mioduszewski, Jan Mironczuk – z-ca redaktora naczelnego ZN OTN, Alvydas Nikžentaitis – Litwa, Alina Ohotina – Łotwa, Siergiej Piwowarczyk – Białoruś, Jarosław Rubacha, Andrzej Staniszewski, Henryk Stroński – Ukraina, Ihar Szauczuk – Białoruś Sekretarz naukowy Redakcji: Mirosław Rosak Recenzenci: Orest Krasiwski (Narodowa Akademia Państwowego Zarządzania przy Prezydencie Ukrainy w Kijowie) Ludmila Aleksejeva (Uniwersytet w Daugavpils – Łotwa) Andrzej Szmyt (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) Tadeusz Zych (Uniwersytet Rzeszowski) Piotr Daszkiewicz (Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu – Francja) Adam Dobroński, prof. UWB (Uniwersytet w Białymstoku) Zbigniew Chojnowski (Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie) Redaktorzy językowi: Elayne Fracaro-Gallion, Małgorzata Lubecka, Swietlana Morozowa Redaktor statystyczny: Katarzyna Rymuza Redaktorzy tematyczni: Jerzy Kijowski, Dorota Czyż, Kazimierz Parszewski Opracowanie redakcyjne: Anastazja Dzwonnik-Załęska Wydawca: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika 07-410 Ostrołęka, ul. Traugutta 9A Czasopismo „Zeszyty Naukowe” OTN ISSN 0860-9608 jest indeksowane w bazach referencyjnych: oraz 177. publikacja OTN im. Adama Chętnika Wydawnictwo zostało zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Miasta Ostrołęki Druk i oprawa: Drukarnia J. J. Maciejewscy, Przasnysz Spis treści Wprowadzenie ................................................................................................. 7 Dział I. Region 1. Janusz Szczepański Militarne i społeczne aspekty wojny 1920 roku na Mazowszu Północno- Wschodnim ......................................................................................................... 11 2. Janusz Gołota Prasa regionalna wobec działań wojennych w 1920 roku na północno- wschodnim Mazowszu ........................................................................................ 39 3. Marek Nowotka W setną rocznicę plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu ........................... 51 4. Jan Mironczuk Wielka Wojna i wojna polsko-bolszewicka a struktura narodowo-wyznaniowa powiatu ostrołęckiego ........................................................................................ 71 5. Andrzej Biały Ostrołęczanie na listach ofiar „Operacji polskiej NKWD” w Mińsku białoruskim w latach 1937–1938 ........................................................................................... 87 6. Natalia Lenda Pacyfikacja wsi Bandysie (3 października 1944 r.) ........................................... 99 Dział II. Polska 1. Tadeusz Kruczkowski, Ewgienij Kotusiew Реформация в Польше и ВКЛ в оценке русской историографии второй половины xix – начала хх века (на примере оценочных подходов Н.Н. Любовича, П.Н. Жуковича и Н.И. Кареева) ......................................... 119 2. Krzysztof Głowiak Różnorodne formy pomocy Kościoła dla migrantów i opieka duszpasterska nad Polakami za granicą ................................................................................... 139 4 | Dział III. Europa 1. Ihar Szauczuk Награда и звание как индикатор научного признания ... 157 2. Przemysław Chmielecki Refleksja nad autonomią uniwersytetu w perspektywie długiego trwania ...... 177 3. Siergiej Żuk Реэвакуация АН БССР в Минск (1944–1945 гг.) ............................. 193 Dział IV. Z życia Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 1. Jerzy Kijowski Kalendarium Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika za 2020 rok ...................................................................................................... 213 2. Jerzy Kijowski) Wspomnienie o Mirosławie Rosaku (1965–2020) .......................................... 217 3. Zbigniew Chojnowski) Portret Henryka Syski z pamięci 20 lat po jego śmierci ................................. 219 4. Jerzy Kijowski) Recenzja książki Edwarda Podlesia Z dziejów miasta i powiatu Ostrów Mazowiecka .................................................................................................... 225 Regulamin nadsyłania i publikowania prac w „Zeszytach Naukowych” OTN ................................................................................................................ 229 Wymagania wydawnicze – „Zeszyty Naukowe” OTN ................................... 231 Procedura recenzowania prac naukowych nadsyłanych do publikacji w „Zeszytach Naukowych” Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego (ZN OTN) im. Adama Chętnika w Ostrołęce ................................................. 233 Zasady etyki publikacyjnej Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika ....................................................................................... 234 Contents Introduction ………………………………………………………………… 7 Chapter I. The Region 1. Janusz Szczepański The military and social aspects of the 1920 war in North-Eastern Mazovia …. 11 2. Janusz Gołota Regional press in relation to the military operations in 1920 in North-Eastern Mazovia …………………………………………………………………………………. 39 3. Marek Nowotka On the hundredth anniversary of the plebiscite in Warmia, Masuria and Powiśle ………………………………………………………………………..…… 51 4. Jan Mironczuk The Great War and the Polish-Bolshevik War and the national and religious structure of the Ostrołęka county …………………………………………………… 79 5. Andrzej Biały The citizens of Ostrołęka on the lists of victims of the“Polish Operation of NKVD” in Belarusian Minsk in 1937–1938 ………………………………………………..... 87 6. Natalia Lenda The pacification of Bandysie village (October 3, 1944) ………………………… 99 Chapter II. Poland 1. Tadeusz Kruczkowski Ewgienij Kotusiew, The reformation in Poland and the Grand Duchy of Lithuania in the assessment of Russian historiography of the second half of the 19th - beginning of the 20th centuries (by the example of the valuation approaches of N.N. Lyubovich, P.N. Zhukovich and N.J. Kareev) ……………. 119 Pеформация в Польше и ВКЛ в оценке русской историографии второй половины xIx – начала хх века (на примере оценочных подходов Н.Н. Любовича, П.Н. Жуковича и Н.И. Кареева) ……………………………… 119 6 | 2. Krzysztof Głowiak Various forms of the Church's help for migrants and pastoral care of Poles abroad ……………………………………………………………………… 139 Chapter III. Europe 1. Ihar Szauczuk Award and title as an indicator of scientific recognition ……………………… 157 Hаграда и звание как индикатор научного признания……………………... 157 2. Przemysław Chmielecki Reflection on the autonomy of university in a long-term perspective ………. 177 3. Siergiej Żuk Reevacuation of the BSSR Academy of Sciences to Minsk (1944–1945) … 193 Реэвакуация АН БССР в Минск (1944–1945 гг.) …………………………….. 193 Chapter IV. On the life of the Scientific Society in Ostrołęka 1. Jerzy Kijowski The Calendar of the Adam Chetnik Scientific Association in Ostrołęka for the year 2020 ……………………………………………………………………. 213 2. Jerzy Kijowski In memory of Mirosław Rosak (1965–2020)…………………………………..…. 217 3. Zbigniew Chojnowski Henryk Syska's portrait from memory 20 years after his death……………….. 219 4. Jerzy Kijowski, A book review of Z dziejów miasta i powiatu Ostrów Mazowiecka by Edward Podleś ............................................................................................ 225 The regulations for submitting and publishing works in the Scientific Journals of the Scientific Society in Ostrołęka ……………………………… 237 The Scientific Journals of the Scientific Society in Ostrołęka publishing requirements ……………………………………………………. 239 The Journals of the Adam Chetnik Scientific Society of Ostrołęka – Article Review Process ……………………………………………………... 241 Regulations on the publication ethics of the Adam Chętnik Scientific Association in Ostrołęka ……………………………………………………. 242 | 7 WPROWADZENIE Przedstawiamy Czytelnikowi polskiemu, jak i zagranicznemu – ze względu na na- szych autorów z Białorusi, kolejny numer „Zeszytów Naukowych” Ostrołęckiego To- warzystwa Naukowego. Zgodnie z zapowiedzią we wcześniejszym roczniku, obecny został skoncentrowany na 100. rocznicy wojny polsko-bolszewickiej. Ze względu na to, że nasz periodyk, mimo że ogólnopolski, poświęcony jest głównie historii i kulturze subregionu ostrołęckiego, wspomniana koncentracja autorów skupiła się właśnie na Mazowszu Północno-Wschodnim, a zwłaszcza powiecie ostrołęckim. Pierwszy dział „Zeszytów Naukowych” został najobficiej zaopatrzony w intere- sujące, naszym zdaniem, artykuły (łącznie 6). Ich zakres merytoryczny obejmuje głównie działania wojenne w 1920 r. na naszym terenie, a także ich społeczny od- dźwięk, zarówno w prasie, jak i strukturze narodowo-wyznaniowej. Ważnym aspek- tem toczących się wówczas walk był – niefortunny dla sprawy polskiej – plebiscyt na sąsiednich Mazurach, Warmii i Powiślu. W dziale Region znalazły się też dwa niezwykle cenne, bo całkowicie niemal oparte na materiałach archiwalnych, opracowania: pierwsze o rozstrzelanych przez NKWD w latach 1937–1938 Polakach urodzonych w Ostrołęce, drugie o niemiec- kiej zbrodni w Bandysiach gm. Czarnia w październiku 1944 r., a więc w ostatnich tygodniach okupacji hitlerowskiej na tym terenie. Tragizm tych wydarzeń nie może być, ku przestrodze, zapomniany. Działy II i III (Polska i Europa) zostały skromniej zaprezentowane