SVEUČILIŠTE U ZAGREBU FILOZOFSKI FAKULTET Odsjek za povijest umjetnosti Diplomski rad PROBLEM INTERPRETACIJE I VALORIZACIJE PROSTORA GRADSKE KAVANE U ZAGREBU Doris Cvetko Mentor: dr. sc. Marko Špikić, izvanredni profesor ZAGREB, 2018. Temeljna dokumentacijska kartica Sveučilište u Zagrebu Diplomski rad Filozofski fakultet Odsjek za povijest umjetnosti Diplomski studij PROBLEM INTERPRETACIJE I VALORIZACIJE PROSTORA GRADSKE KAVANE U ZAGREBU The problem of interpretation and valorization of the interior of the City Café in Zagreb Doris Cvetko SAŽETAK Diplomski rad analizira promjene i intervencije u prostorima značajnih zagrebačkih kavana od početka 20. stoljeća do danas. Naglasak je stavljen na interijer Gradske kavane u Zagrebu projektanta Ignjata Fischera i preuređenja koja su izvedena u razdoblju od 1931. do 2018. godine. Cilj ovog rada je otvoriti pitanje promjene percepcije i značaja prostora kultnih zagrebačkih kavana kroz 20. stoljeće i danas na primjeru Gradske kavane na središnjem trgu. Rad govori o problemu sudbina kavana s naglaskom na nestanak karakterističnog unutrašnjeg uređenja kroz preuređenja, prenamjene i modernizacije. U fokusu rada je odnos prema baštini, konkretno prema unutarnjem dizajnu i arhitekturi Gradske kavane koja je u nekoliko navrata u potpunosti izmijenila svoj lik, a naposljetku i ime, što je otvorilo put pitanju valorizacije i interpretacije kulturne baštine te vrste. Glavna problematika rada kreće se u smjeru dilema trebamo li bolje zaštititi prostore kao što su interijeri kavana, pridonosi li modernizacija njihova prostora očuvanju ili gubitku, što te promjene znače i kako se odražavaju na identitet kavana te kakva je njihova recepcija u društvu. Isto tako, kroz prizmu brisanja prepoznatljivog interijera Gradske kavane, sagrađene u osjetljivom tkivu glavnog gradskog trga, pažnja je skrenuta na postupno nestajanje kulture kavana. Zaključno, ovim se radom nastoji staviti naglasak na važnost očuvanja tih ambijenata kao svjedoka trenutka u prošlosti te se potiče pitanje uloge takvih prostora danas. Rad je pohranjen u: knjižnici Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu. Rad sadrži: 135 stranica, 96 reprodukcija. Izvornik je na hrvatskom jeziku. Ključne riječi: Gradska kavana, Gradska Štedionica, Ignjat Fischer, Zagreb Mentor: dr. sc. Marko Špikić, izvanredni profesor, Filozofski fakultet Ocjenjivači: dr. sc. Zlatko Jurić, redoviti profesor, Filozofski fakultet dr. sc. Jasna Galjer, redovita profesorica, Filozofski fakultet dr. sc. Marko Špikić, izvanredni profesor, Filozofski fakultet Datum prijave rada: 22. siječnja 2016. Datum predaje rada: 12. rujna 2018. Datum obrane rada: 25. rujna 2018. Ocjena: odličan (5) Ja, Doris Cvetko, diplomantica na Istraživačkom smjeru – modul Konzervatorstvo, diplomskog studija povijesti umjetnosti na Odsjeku za povijest umjetnosti Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, izjavljujem da je diplomski rad pod nazivom Problem interpretacije i valorizacije prostora Gradske kavane u Zagrebu rezultat mog istraživanja i u potpunosti samostalno napisan. Također, izjavljujem da niti jedan dio diplomskoga rada nije izravno preuzet iz nenavedene literature ili napisan na nedozvoljen način, te da se tekst u potpunosti temelji na literaturi kako je navedeno u bilješkama, uz poštivanje etičkih standarda u citiranju i korištenju izvora. U Zagrebu, 12. rujna 2018. godine. Zahvaljujem dr. sc. Marku Špikiću na stručnoj podršci i mentorstvu. SADRŽAJ UVOD ........................................................................................................................................ 3 1. POVIJEST KAVANA ............................................................................................................ 6 2. PRVE KAVANE U HRVATSKOJ I ZAGREBAČKO KAVANARSTVO ......................... 7 2.1. STANDARDIZIRANJE UREĐENJA ............................................................................ 8 2.2. SUDBINA KAVANA KROZ 20. STOLJEĆE I DANAS ............................................ 11 2.2.1. KAVANA CORSO ................................................................................................. 11 2.2.2. KAVANA MEDULIĆ ............................................................................................ 20 2.2.3. KAZALIŠNA KAVANA ............................................................................................ 23 3. GRADSKA ŠTEDIONICA .................................................................................................. 25 3.1. IZGRADNJA BLOKA TRG BANA JOSIPA JELAČIĆA-KURELČEVA-VLAŠKA- JURIŠIĆEVA ....................................................................................................................... 25 3.2. TRG BANA JELAČIĆA PRIJE IZGRADNJE PALAČE ŠTEDIONICE .................... 27 3.2.1. TABLICA S POPISOM POSTOJEĆIH GRAĐEVINA NA GLAVNOM ZAGREBAČKOM TRGU PRIJE 1923. GODINE .......................................................... 27 3.3. POVIJEST ZAGREBAČKE ŠTEDIONICE ................................................................. 35 4. IGNJAT FISCHER ........................................................................................................... 37 4.1. ŽIVOTOPIS................................................................................................................... 37 4.2. STAMBENO POSLOVNE ZGRADE BANKARSKIH I DIONIČARSKIH DRUŠTAVA FISCHEROVA ATELIERA .......................................................................... 40 5. IZGRADNJA PALAČE GRADSKE ŠTEDIONICE .......................................................... 42 5.1. PRVA ETAPA GRADNJE ........................................................................................... 42 5.2. DRUGA ETAPA GRADNJE ........................................................................................ 45 6. GRADSKA KAVANA ............................................................................................................ 50 6.1. GRADSKA KAVANA 1930-ih ........................................................................................ 50 6.2. KRONOLOGIJA PREOBRAZBI ................................................................................. 59 6.2.1. INTERVENCIJA 2009. GODINE .......................................................................... 62 1 6.2.2. ZAŠTITA PALAČE GRADSKE ŠTEDIONICE 2012. GODINE ......................... 72 6.2.3. INTERVENCIJA 2013. GODINE .......................................................................... 73 6.2.4. INTERVENCIJA 2015.–2017. ............................................................................... 76 6.2.4.1. PRIZEMLJE .................................................................................................... 81 6.2.4.2. MEZANIN ...................................................................................................... 82 6.2.5. EPILOG .............................................................................................................. 88 6.6. TABLICA INTERVENCIJA OD OTVORENJA GRADSKE KAVANE DO DANAS . 95 7. DVA PRIMJERA INTERVENCIJA U VRIJEDNIM INTERIJERIMA SLIČNE TIPOLOGIJE ........................................................................................................................... 97 7.1. THEO VAN DOESBURG, CAFÉ DE L'AUBETTE U STRASBOURGU ................. 97 7.2. ADOLF LOOS, CAFÉ MUSEUM U BEČU ............................................................... 101 8. ZAKLJUČAK .................................................................................................................... 107 9. POPIS SLIKOVNIH PRILOGA ........................................................................................ 109 10. POPIS ARHIVSKIH IZVORA I LITERATURE ............................................................ 118 10.1. ARHIVSKI IZVORI.................................................................................................. 118 11. SUMMARY ..................................................................................................................... 130 2 UVOD Tema diplomskog rada je problem interpretacije i valorizacije prostora Gradske kavane kao kultnog okupljališta na glavnom zagrebačkom trgu. Prvi dio rada razmatra povijest kavana kao prostora za uživanje u ispijanju kave i čitanje tiskovina te kao mjesta sastanka ljudi različitih profila i statusa za razgovor i razmjenu ideja. Nadalje, obrađuje se izravni utjecaj Beča kao središta iz kojeg se kultura kavana i karakteristično uređenje interijera proširilo i na naše prostore. S tim u vezi, pažnja se posvećuje standardiziranju uređenja i zadovoljavanju normi i ograničenja koje su bile propisane statutom1 kako bi ti profinjeni građanski prostori bili u skladu sa standardima te kako bi naši primjeri mogli stati uz bok velikim i raskošnim europskim kavanama. Drugi dio rada obrađuje sudbinu triju značajnih donjogradskih kavana, Corso, Medulić i Kazališnu kavanu, koje su uz Gradsku kavanu obilježile zagrebački društveni život. Kavana Corso od otvorenja 1907. godine preuređena je dva puta te je na kraju zatvorena zbog neriješenih imovinskih odnosa i takva ostala do danas. Kavana Medulić je nakon preuređenja 1927., 1945. i 1960. godine izgubila svoj izvorni interijer, a u devedesetim je godinama prošlog stoljeća zatvorila vrata iz istih razloga kao i Corso. Međutim, dok je prostor Corsa i dalje neuređen, u bivšoj je kavani Medulić 2016. godine otvorena prodavaonica s ugostiteljskim sadržajem. Posljednja u nizu, Kazališna kavana, danas Kavkaz, nije pošteđena slične sudbine jer je i ona pretrpjela preuređenja te je zbog problema vlasnika zatvorena i danas.