UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU 1 INSTYTUT HISTORII I NAUK POLITYCZNYCH STUDIA PODLASKIE TOM XXII Białystok 2014 2 Rada Naukowa Adam Czesław Dobroński (Białystok), Edmund Jarmusik (Grodno), Ēriks Jēkabsons (Ryga), Elżbieta Kaczyńska (Olsztyn), Jan Kofman (Białystok), Rafał Kosiński (Białystok), Cezary Ku- klo (Białystok), Adam Manikowski (Warszawa), Rimantas Miknys (Wilno), Halina Parafia- nowicz (Białystok), Jerzy Urwanowicz (Białystok), Barbara Stępniewska-Holzer (Warszawa), Oleksandr Zaytsew (Lwów) Redakcja Józef Maroszek– redaktor naczelny Jan Snopko– zastępca redaktora (dział historyczny) Wojciech Śleszyński– zastępca redaktora (dział nauk politycznych) Joanna Sadowska – członek redakcji Jan Tęgowski – członek redakcji Elżbieta Bagińska – sekretarz redakcji Recenzenci Małgorzata Bieńkowska, Henryk Gmiterek, Stanisław Jaczyński, Izabela Nowicka, Maciej Perkowski, Andrzej Rachuba, Wojciech Włodarkiewicz Adres Redakcji Instytut Historii i Nauk Politycznych, Uniwersytet w Białymstoku Pl. Uniwersytecki 1, 15-420 Białystok, tel. +48 85 745-74-44, tel/fax +48 85 745-74 43 e-mail: [email protected], http://www.studiapodlaskie.pl Native speaker Oksana Voytyuk ISSN 0867-1370 © Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2014 Redakcja wersji polskiej: Elżbieta Kozłowska-Świątkowska, Katarzyna Sakowska Korekta wersji polskiej: Zespół Redakcja techniczna i skład: Agnieszka Jaworowicz Opracowanie streszczeń i tłumaczenie spisu treści w języku angielskim: Katarzyna Jedlińska Opracowanie streszczeń i tłumaczenie spisu treści w języku rosyjskim: Oksana Voytyuk Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 15–079 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-Curie 14, tel. (085) 745 71 20 e-mail: [email protected] http://wydawnictwo.uwb.edu.pl Druk i oprawa: Quick-Druk s.c. Łódź 3 SPIS TREŚCI I. STUdiA I ARTYKUŁY Jan Tęgowski O elicie urzędniczej Podlasia uwag kilka .............................................. 9 Adam Miodowski Działania propagandowo-dezintegracyjne „Wojskówki” KPRP w Wojsku Polskim na przełomie lat 1919/1920 .................................... 25 Wojciech Śleszyński Wrzesień 1939 roku na Polesiu ........................................................ 43 Oksana Voytyuk Perspektywa stosunków Mołdawii z Unią Europejską w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa i programu Partnerstwa Wschodniego na tle aktualnej sytuacji geopolitycznej w regionie .................................................... 63 II. MATERIAŁY Z KONFERENCJI Diana Dajnowicz Prawna ochrona kobiet w świetle wybranych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ............................................................ 77 Hanna Dębska Płeć i władza. Kobiety w Trybunale Konstytucyjnym ............................ 91 Urszula Ćwik Miejsce kobiet w przestrzeni publicznej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej do lat siedemdziesiątych (w świetle „Kobiety i Życia” i „Filipinki”) .......... 113 Małgorzata Dajnowicz Wizerunek kobiet sfery polityki. Polska na tle państw zachodnich (na podstawie analizy treści wybranych tygodników) ........................... 129 4 Beata Goworko-Składanek Wybrane zagadnienia z zakresu problematyki ubóstwa kobiet w Unii Europejskiej ..................................................................... 145 III.MATERIAŁY Jan Snopko „Rządy niemieckie w Grodnie i okolicy” (1915–1917) .......................... 163 IV. ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE O historii monasteru supraskiego i jego bibliotece: uwagi do książki: Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych: katalog rękopisów supraskich, oprac. Antoni Mironowicz et al., (Aleksander Siemaszko) ...... 189 Adam Chęć, Jan Gancewski, Folwarki zakonu krzyżackiego na terenie komturstwa malborskiego do wojny trzynastoletniej. Z obrazu funkcjonowania struktury gospodarczej państwa zakonu krzyżackiego, (Andrzej Wałkówski) ....................................... 247 Nowe spojrzenie na gospodarkę krzyżacką; Jan Gancewski, Folwarki państwa zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1466–1525. Struktura – produkcja – przemiany – reformy – znaczenie, (Andrzej Wałkówski) ................................................................... 253 O peregrynacjach naukowych protestantów polskich i litewskich; w związku z książką Ferenca Postmy, Studenci z Rzeczypospolitej we fryzyjskim uniwersytecie we Franeker (Spis nazwisk i bibliografia), (Elżbieta Bagińska) ..................................................................... 263 Piotr Oczko, Miotła i krzyż. Kultura sprzątania w dawnej Holandii, albo historia pewnej obsesji, (Elżbieta Bagińska) ................................. 273 Gaspard de Tende, Relacja historyczna o Polsce, (Agnieszka Michalczuk) ............................................................... 281 Theatrum humanae vitae. Cтудії на пошану Наталі Яковенко, (Mariusz Drozdowski) ................................................................ 289 Grzegorz Zackiewicz, Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, (Jan Kofman) ..................................... 297 5 Dwie godziny. Wspomnienia mieszkańców Chełmszczyzny i Południowego Podlasia o akcji „Wisła”, (Stefan Dmitruk) ......................................... 303 „Obława! Obława! Na młode wilki obława!” Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1953, (Wiesław Charczuk) .................................................................... 309 V. KRONIKA NAUKowA Katarzyna Chomicz Sprawozdanie z XI Forum Zaawansowanych Studiów nad Stanami Zjednoczonymi im. Profesora Andrzeja Bartnickiego .......................... 323 Łukasz Makowski Sprawozdanie ze studencko-doktoranckiej konferencji naukowej „Czas wojny, czas pokoju – Stany Zjednoczone Ameryki w XX i XXI wieku” ............................................................................. 327 VI. IN memoRIAM Śp. Profesor Zbigniew Wójcik (29 X 1922 – 22 III 2014) – Teresa Chynczewska-Hennel ...................................................... 333 7 I. Studia I artykuły STUDIA PODLASKIE tom XXII BIAŁYSTOK 2014 JAN Tęgowski Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytet w Białymstoku e-mail: [email protected] O elicie urzędniczeJ Podlasia uwaG kilka Wydane w 1994 r. dzieło zbiorowe Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku1, jak do tej pory, nie doczekało się recenzji, bądź gruntownych dopełnień i spro- stowań, które dałyby korzystającym z tego pożytecznego kompendium wiedzy w miarę rzetelną pomoc. W kontekście wydanych kilka lat później spisów urzędników województw smoleńskiego, wileńskiego, czy trockiego2 kwestio- nariusz informacji o osobach urzędników podlaskich jest stosunkowo uboższy. Ograniczono się do urzędników ziemskich, natomiast nie uwzględniono w tym spisie takich urzędników, jak sędzia grodzki, pisarz grodzki, podwojewo- dzi, podstarości, pisarz grodzki, czy podpisek (vicenotarius). Trudno się temu dziwić, gdyż autorzy opracowania w zasadzie działali niejako po omacku, gdyż wzorzec wielkopolski, czy małopolski, spisu urzędników również nie zaliczył ich do lokalnej elity urzędniczej. Wydaje się zatem, że model wypracowany przez zespół kierowany przez Prof. Andrzeja Ruchubę znacząco poszerza naszą wiedzę o elitach lokalnych, o ich powiązaniach, chociażby poprzez informację o zawartych małżeństwach i zachodzącym przez nie powinowactwie z innymi 1 Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Dubas-Urwanowicz, W. Jarmolik, M. Kulecki, J. Urwanowicz, Kórnik 1994. 2 Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. I, Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, Warszawa 2004; t. II, Województwo trockie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, Warszawa 2009; t. IV, Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, Warszawa 2003. 10 Jan Tęgowski O elicie urzędniczej Podlasia uwag kilka członkami elity lokalnej, bądź zewnętrznej. Te informacje ułatwiają śledzenie strategii małżeńskich, karier pojedynczych osób, bądź rodowej ciągłości obsady na urzędach. Taki spis urzędników nie może ograniczać się do samego wyli- czenia osób będących w określonych okresach na stanowiskach urzędniczych. Trzeba niekiedy zwrócić uwagę na takie szczegóły, jak pochodzenie geograficzne, co pozwalałoby śledzić mobilność szlachty, a także obserwować aklimatyzację w nowym środowisku. Gdy chodzi o uzupełnienia i poprawki do spisu urzędników podlaskich do połowy XVI w., uczynił to Tomasz Jaszczołt w niepublikowanej dotąd rozprawie doktorskiej3, napisanej i obronionej pod moim kierunkiem – jest tych uzupełnień sporo. Moje uwagi i poprawki nie będą jednak nawiązywać do tych zawartych w pracy T. Jaszczołta, lecz oparte będą w przeważającej mierze na materiale za- wartym w nowo odkrytych w Archiwum we Lwowie Kapicjanach4. Są to materiały (wypisy) z akt ziemskich i grodzkich mazowieckich i podlaskich w 38 poszytach, które we Lwowie znalazły się po II wojnie światowej. Jest to znakomite źródło pozwalające na uzupełnienie informacji o społeczności szlacheckiej Podlasia i sąsiednich ziem w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Niniejsze rozważania nie pretendują do całkowitego wyczerpania tematu, a jedynie mają na celu zwrócić uwagę na możliwości tkwiące jeszcze w materiale źródłowym. Moje uzupełnienia spisu urzędników podlaskich rozpocznę od nieuwzględ- nionego dotąd Mikity, starosty bielskiego i goniądzkiego, pełniącego swój urząd z ramienia wielkiego księcia Witolda, który 1 stycznia 1407 r. wysłał list, napisany po łacinie, do bliżej nieznanego urzędnika krzyżackiego5. Imię Mikita wskazuje na jego ruskie pochodzenie, co nie koliduje z faktem użycia w korespondencji języka łacińskiego. Z pewnością