Leszek Grabowski Detale krakowskich czynszówek i domów. Wybrane drzwi i portale, klamki, okna i obramienia, witraże i figury naścienne. Część VI. Uzupełnienia: Śródmieście, Kleparz, Piasek i Podgórze. Podmiejski Kraków: Krowodrza, Nowa Wieś, Wola Justowska, Zwierzyniec, Zakrzówek Ludwinów i Tyniec. Kraków 2014 2 Leszek Grabowski Detale krakowskich czynszówek i domów. Wybrane drzwi i portale, klamki, okna i obramienia, witraże i figury naścienne. Część VI. Uzupełnienia: Śródmieście, Kleparz, Piasek i Podgórze. Podmiejski Kraków: Krowodrza, Nowa Wieś, Wola Justowska, Zwierzyniec, Zakrzówek, Ludwinów i Tyniec. Kraków 30.12.2014 Na prawach rękopisu © Copyright by Leszek Grabowski Kraków 2014 3 Spis Treści 0. Wstęp 4 - 6 I. Śródmieście 7 - 25 II. Kleparz 26 - 27 III. Piasek 28 – 46 IV. Podgórze 47 - 48 V. Podmiejski Kraków a. Krowodrza 49 - 59 b. Nowa Wieś 60 – 60 c. Wola Justowska 61 – 61 d. Zwierzyniec 62 – 64 e. Zakrzówek 65 – 66 f. Ludwinów 67 – 68 g. Tyniec 69 - 71 Załącznik – Moje opracowania dostępne na forum MBC i Europeany oraz artykuły zamieszczone na łamach Głosu Wielickiego 72 - 85 Fot. nr 1. Na Placu Szczepańskim. 4 0. Wstęp Część VI z cyklu: „Detale krakowskich czynszówek i domów. Wybrane drzwi i portale, klamki, okna i obramienia, witraże i figury naścienne”, to kolejny efekt moich częstych wycieczek do centrum Krakowa, jak i na jego obrzeża, stąd materiał fotograficzny zawsze jest trochę przypadkowy i wyrywkowy. Może kiedyś warto będzie posegregować terytorialnie fotografie zawarte w zbiorach z serii: „Detale krakowskich czynszówek i domów” oraz „Drzwi krakowskich kamienic czynszowych i domów podmiejskich”, a także wzbogacić go o ściślejszy merytorycznie komentarz historyków sztuki. Póki co jednak nadal będę polował na co ciekawsze przykłady drobnych wytworów rzemiosła artystycznego: drzwi i portali, klamek, okien i ich obramień, witraży, malowideł naściennych, posadzek, stolarki artystycznej, drobnych przedmiotów kultu religijnego, a nawet dawnych witryn sklepowych, które są elementami fasad bądź wnętrz zwłaszcza galicyjskich czynszówek i zwykle umykają uwadze zarówno fachowców, jak i zwykłych śmiertelników, a przy tym są często dewastowane, niszczone bądź kradzione, więc warto je uwieczniać, bo taka powinna być postawa miłośnika historii i sztuki Krakowa oraz hobbysty okresu galicyjskiego. Będę się też starał zwracać uwagę i pokazywać ciągle nieliczne jeszcze, lecz warte upowszechniania pozytywne przykłady przywracanie remontowanym kamienicom nie tylko kolorystyki, ale też dawnych detali, co da się również czynić np. z zamienianą z drewnianej na plastikową stolarką okienną. Tym razem prezentowany przeze mnie kalejdoskop fotograficzny obejmuje terytorialnie: Śródmieście (rozdział I – fot. nr: 5-40), Kleparz (rozdział II – fot. nr: 41-43), Piasek (rozdział III – fot. nr: 44-81), przystań mego dzieciństwa i młodości, Podgórze (rozdział IV – fot. nr: 82-85) i bardziej rozbudowany tym razem Kraków podmiejski (rozdział V – fot. nr: 86-131), gdzie prezentuję w/w przykłady, w tym również istniejących jeszcze starych chałup z ich detalami, z obszaru dawnych podkrakowskich wsi: Krowodrzy, Nowej Wsi, Woli Justowskiej, Zwierzyńca, Zakrzówka, Ludwinowa i Tyńca, które były systematycznie włączane o obręb miasta w ramach kolejnych akcjach poszerzania jego granic: w latach 1909-1915, a więc w czasach tworzenia Wielkiego Krakowa, w roku 1941, a ostatnio z początkiem roku 1973. Mam skromną nadzieję, że moje hobbystyczne opracowania pomogą docenić walory tych drobnych dzieł sztuki szczególnie zwykłym mieszkańców Krakowa, a także w jakiś sposób wpłyną na zmianę sposobu myślenia współczesnych inwestorów. Powstrzymanie ciągle powszechnego, niszczycielskiego trendu staje się nakazem chwili, choć pozytywnych przykładów z wolna przybywa. Zapraszam do przejrzenia tego albumu, jak i innych, licznych moich opracowań, które są dostępne w zasobach MBC (patrz załącznik na końcu opracowania). Wiele merytorycznych opisów znajduje się bezpośrednio pod prezentowanym zdjęciami. 5 Fot. nr 2 (2-4a). Kilka przykładów świeżo odnowionych krakowskich zabytków. Tu najstarszy, początkowy fragment ulicy Józefińskiej, sięgający końca XVIII-go wieku. Fot. nr 3. Budynek elektrowni podgórskiej, wybudowany w 1901 roku, który wszedł w skład nowoutworzonej Cricoteki. 6 Fot. nr 4. Ogrojec w ścianie bocznej kościoła Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku. Fot. nr 4a. Obraz Matki Boskiej Piaskowej na ścianie klasztoru Karmelitów Trzewiczkowych, przylegającej do fasady kościoła. 7 I. Śródmieście Fot. nr 5 (5-8). Kamienica Cyrusowska z ulicy Floriańskiej 12 i detale jej fasady. Fot. nr 6. Oko opatrzności w attyce fasady. 8 Fot. nr 7 (7-8). Nowa okna plastikowe jednak z odtworzonymi detalami w postaci głowiczek. Fot. nr 8. 9 Fot. nr 9. Zaułek przy kościele św. Jana. Fot. nr 10 (10-11). Kamienica z ulicy św. Tomasza 15 i jej współczesne detale. 10 Fot. nr 11. Zdobnictwo słynnej kawiarni Loch Camelot. Fot. nr 12 (12-13). Metalowe drzwi wejściowe do kamienicy z ulicy św. Tomasza 17. 11 Fot. nr 13. Oryginalna klamka. Fot. nr 14 (14-16). Klasycystyczny pałac Wodzickich z II połowy XVIII-go wieku z ulicy św. Jana 11 i detale jego fasady. 12 Fot. nr 15. Zapewne oryginalne okna I-go i II-go piętra. Fot. nr 16. Późniejsze, zapewne wymienione okno II-go piętra 13 Fot. nr 17 (17-18). Późnobarokowy pałac Opatów Jędrzejowskich, potem Popielów, z I połowy XVIII-go wieku z ulicy św. Jana 20. Fot. nr 18. Oryginalne okna fasady. 14 Fot. nr 19. Wołający o pomstę do nieba stan drzwi kamienicy z ulicy św. Marka 11/11a. Fot. nr 20 (20-21). Galicyjska czynszówka z ulicy św. Marka 7, pochodząca z II połowy XIX-go wieku. 15 Fot. nr 21. Oryginalne okno parteru. Fot. nr 22 (22-24). Secesyjna kamienica z lat 1907-10 z ulicy Reformackiej 3 i jej detale. 16 Fot. nr 23. Secesyjne zdobnictwo w zwieńczeniu fasady. Fot. nr 24. Secesyjne motywy roślinne nad oknem II-go piętra. 17 Fot. nr 25. Świeżo nadbudowany eklektyczny pawilon z ulicy Szczepańskiej 4. Fot. nr 26 (26-27). Drzwi kamienicy Szołayskich od strony ulicy Szczepańskiej 11. 18 Fot. nr 27. Fot. nr 28. Cukiernia Pietruszki z ulicy Jagiellońskiej 3, której początki sięgają czasów międzywojennych. 19 Fot. nr 29 (29-33a). Kamienica z ulicy Szewskiej 14. (17.09.14) Fot. nr 30. Witryna zakładu zegarmistrzowskiego Płonki wg stanu na dzień 17.09.14. 20 Fot. nr 31 (31-31a). To już jej stan z dnia 25.11.14 – niestety cały urok tego miejsca prysł, jak bańka mydlana. Jak można niszczyć taki rarytas? Fot. nr 31a. 21 Fot. nr 32. A to ta sama witryna w oryginale z dnia 04.08.2010. Fot. nr 33 (33-33a). Skrzydło drzwi kamienicy. (17.09.14) 22 Fot. nr 33a. I chyba oryginalna klamka. (17.09.14) Fot. nr 34 (34-36). Kamienica Urbanów z ulicy Szewskiej 20, wybudowana w 1894 roku. 23 Fot. nr 35 (35-36). Drzwi kamienicy po remoncie. Fot. nr 36. Klamka nawiązująca do oryginału. 24 Fot. nr 37 (37-38). Drzwi kamienicy z ulicy Szewskiej 21. (17.09.14) Fot. nr 38. Klamka i wziernik („filut”). (17.09.14) 25 Fot. nr 39 (39-40) Przypomnienie dawnej kawiarni „U Zalipianek” z ulicy Szewskiej 26, zlikwidowanej na początku października tego roku. (17.09.14) Fot. nr 40. Szyld, który przechodzi do historii. (17.09.14) 26 II. Kleparz Fot. nr 41 (41-43). „Dom Turecki” z ulicy Długiej 31, wybudowany w latach 1883-85 dla Teodora Rayskiego, uczestnika Powstania Styczniowego, który po jego upadku pozostał w Turcji, ale w latach 80-tych powrócił do Krakowa. (17.09.14). 27 Fot. nr 42 (42-43). Miniaturowy minaret i wieżyczki w zwieńczeniu kamienicy. (17.09.14) Fot. nr 43. (17.09.14) 28 III. Piasek Fot. nr 44. Romantyczna willa z początku XX-go wieku z ulicy Kochanowskiego 15 i jej drewniany ganek. Fot. nr 45 (45-47). Detale kamienicy z ulicy Kochanowskiego 24, wybudowanej w 1892 roku. Tu schody i klatki schodowej. 29 Fot. nr 46 (46-47). Mozaikowe okna na klatce schodowej. Fot. nr 47. 30 Fot. nr 48 (48-49). Detale kamienicy z 1904-go roku z Alei Mickiewicza 47. Tu drzwi. Fot. nr 49. Oryginalne okno z głowiczkami typu doryckiego. 31 Fot. nr 50. Drzwi wejściowe do kamienicy z alei Mickiewicza 51, wybudowanej na przełomie XIX-go i XX-go wieku. Fot. nr 51. Niemal identyczne drzwi kamienicy spod nr 53, która powstała na początku XX-go wieku. 32 Fot. nr 52 (52-54). Detale parteru eklektycznej kamienicy z 1898-go roku z alei Mickiewicza 57 Fot. nr 53. Portal i drzwi wejściowe. 33 Fot. nr 54. Oryginalne okna z głowiczkami typu doryckiego. Fot. nr 55(55-56). Detale eklektycznej kamienicy spod nr 59 (1898). Tu drzwi wejściowe. 34 Fot. nr 56. Oryginalne okno parteru, podobne jak w sąsiednich kamienicach. Fot. nr 57. Bogata w detale fasada modernistycznej kamienicy z Karmelickiej 57. 35 Fot. nr 58 (58-59). Modernistyczna kamienica z naroża ulicy Karmelickiej i alei Słowackiego (nr 1) Fot. nr 59. Secesyjne zdobnictwo metalowych drzwi kamienicy (od strony alei). 36 Fot. nr 60 (60-64). Eklektyczna willa z alei Słowackiego 9, wybudowana w latach 1899- 1904 wg projektu Jana Sasa-Zubrzyckiego i bogate detale jej fasady. Fot. nr 61. Drzwi wejściowe w neoromańskim portalu. 37 Fot. nr 62. Witraże w okienkach portalu. Fot. nr 63. Oryginalne okno I-go piętra. 38 Fot. nr 64. Równie oryginalne okno parteru. Fot. nr 65 (65-66). Eklektyczna kamienica z lat 1895-96 z ulicy Lenartowicza 14. 39 Fot. nr 66. Drzwi wejściowe do kamienicy. Fot. nr 67. Eklektyczne, bogato zdobione drzwi kamienicy z ulicy Lenartowicza 8, wybudowanej w końcu XIX-go wieku. 40 Fot. nr 68. Równie ciekawe drzwi kamienicy spod nr 4 przy ulicy Lenartowicza. Fot. nr 69. To znów kamienica z końca XIX-go wieku z ulicy Lenartowicza 2, kiedy powstawała zabudowa tej pierzei i jej eklektyczne drzwi wejściowe. 41 Fot.nr 70. Całkowicie pozbawiony zdobnictwa w górnej części fasady gmach dawnych c.k. koszar Obrony Krajowej z ulicy Siemiradzkiego 24, powstały pod koniec XIX-go wieku. Fot. nr 71 (71-73). Eklektyczna kamienica z 1895-go roku z ulicy Karmelickiej 40.