Xxxxxxxxxxxxx 1 KOSZALIŃSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA ROCZNIK KOSZALIŃSKI NR 45 KOSZALIN 2017 2 Rocznik Koszaliński 2017 Publikacja powstała przy dofinansowaniu Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Kolegium Redakcyjne: Joanna Chojecka – przewodnicząca Jerzy Banasiak – sekretarz Rafał Janus, Rafał Marciniak Dariusz Pawlikowski, Beata Sawa-Jovanoska Recenzje naukowe: dr hab. Paweł Gut prof. nadzw. dr hab. Dariusz A. Rymar ISSN-01-37-5652 Wydawca: Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela plac Polonii 1, 75-415 Koszalin Wydanie I, Koszalin 2018 Opracowanie graficzne: Piotr Witkowski Druk: LASER-GRAF Płock Wydawnictwo powstało przy współpracy z Archiwum Państwowym w Koszalinie Xxxxxxxxxxxxx 3 SPIS TREŚCI: Od redakcji ........................................................................................................................ 5 ARTYKUŁY, STUDIA, MATERIAŁY Krystyna Rypniewska, Witraże koszalińskiej katedry w świetle źródeł archiwalnych ........................................................................................... 9 Jerzy Rudzik, Prasa polonijna w V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech ............ 25 Grzegorz Śliżewski, Inwazyjna kronika „Puchaczy” ...................................................... 35 Dorota Cywińska, „Pragnę nazywać się Polką a nie Niemką...”. Powojenne losy polsko-niemieckich związków w źródłach Archiwum Państwowego w Koszalinie ............................................................................ 49 Rafał Marciniak, „Odwilż” 1956 roku w aparacie partyjnym województwa koszalińskiego ........................................................................................... 59 Wojciech Rychterowicz, Działalność Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie w latach 1975-1985 ........................................ 89 Janusz Zagrodzki, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Koszalinie według założeń Mariana Bogusza .................................................................................... 95 Krzysztof Kaczmarek, Sport koszaliński po 1945 roku ............................................... 103 Danuta Szewczyk, Sprawa śmierci Jana Stawisińskiego w kopalni »Wujek« w świetle źródeł .............................................................................. 119 JUBILEUSZE Ignacy Skrzypek, Niezauważony jubileusz Muzeum w Koszalinie ............................. 137 Sandra Fir, 15 lat Muzeum Regionalnego w Bobolicach .............................................. 161 SYLWETKI Wojciech Rychterowicz, Bruno Doering – niezawisły i sprawiedliwy sędzia ............. 169 Irena Boguszewska, Pani Bożena świat wełną maluje ................................................. 172 4 Rocznik Koszaliński 2017 WYDARZENIA, OMÓWIENIA, MINIATURY Jerzy Rudzik: Efektowny dom chrześcijański posłuży kościołowi, miastu, stowarzyszeniu ................ 179 Majowe śpiewanie patriotycznych szlagierów ................................................................ 181 Kolejny rok koszalińskich humanistów .......................................................................... 183 Festiwal pieśni religijnej ................................................................................................. 185 KALENDARIUM Wiesław Miller, Taki był 2017 rok w Koszalinie ........................................................... 187 POŻEGNANIA Irena Boguszewska: Marianna Michalak, prof. Andrzej Suszyński, Jarosław Hasiński, Janina Hofman, Stanisław Żabiński, Mieczysław Bielski, Maria Hudyma, Franciszek Kupracz, Paweł Flens, Krzysztof Smagała, Bogdan Szerszenowicz, ks. prałat Józef Słomski, Maria Ulicka, Daria Wysocka, Władysław Wizor, prof. Tadeusz Piecuch, Ryszard Kaczmarek, dr hab. Jolanta Kondrato- wicz-Pozorska, Emilia Szybista, Kazimierz Rozbicki, Stanisława Janina Weryszko, ks. Marian Błaszczuk, prof. Eugeniusz Zdrojewski, Elżbieta Kudełko, Jerzy Fedorowicz ...................... 209 BIBLIOGRAFIA Anna Kowal, Bibliografia regionu koszalińskiego w wyborze (1 I 2016 r. – 31 XII 2016 r.) ........................................................................................... 219 Xxxxxxxxxxxxx 5 Od Redakcji Oddajemy do rąk Czytelników kolejny, 45 tom Rocznika Koszalińskiego, tytułu o wie- loletniej tradycji. Jego pierwszy numer ukazał się w 1966 r., wydawcą było Koszalińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne i działający wówczas w jego strukturach Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy. To ważne z perspektywy badań regionalnych środkowego Pomorza czasopismo, na łamach którego dorobek badawczy zaprezentowało już kilka po- koleń badaczy, głównie regionalistów, zajmujących się naukami historycznymi i społecz- nymi, a także szeroko rozumianą kulturą. Jest dobrym przykładem działalności regional- nej poprzez publikację badań regionalnych, a także dokumentowanie życia w Koszalinie i regionie. Przez kolejne dziesięciolecia Rocznik Koszaliński wypracował sobie pozycję czasopisma naukowego, nie stroniącego od tematów i formy popularno-naukowej, a na- wet popularnej. Trudno przy tym nie dostrzec wpływu na koncepcję czasopisma, dobór autorów oraz tekstów, szczególnie po zakończeniu działalności Koszalińskiego Ośrodka Naukowo-Badawczego, osób w kolejnych latach odpowiedzialnych za wydawnictwo i re- dakcję tego tytułu. Bieżący numer to bogaty zbiór tekstów dotyczących różnych zagadnień, przede wszyst- kim historii regionalnej, ale także dziejów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Autorem tego ostatniego jest koszalinianin, dr Grzegorz Śliżewski. W dziale Artykuły-Studia-Mate- riały znalazły się także fachowe opracowania naukowe, wśród nich teksty Krystyny Ryp- niewskiej Witraże koszalińskiej katedry w świetle źródeł archiwalnych; Doroty Cywińskiej „Pragnę nazywać się Polką a nie Niemką...”. Powojenne losy polsko-niemieckich związ- ków w źródłach Archiwum Państwowego w Koszalinie; Ignacego Skrzypka Niezauważony jubileusz Muzeum w Koszalinie; dr Rafała Marciniaka „Odwilż” 1956 roku w aparacie partyjnym województwa koszalińskiego, Danuty Szewczyk Sprawa śmierci Jana Stawisiń- skiego w kopalni „Wujek” w świetle źródeł; Wojciecha Rychterowicza Działalność Okrę- gowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie w latach 1975-1985, oparte na szerokiej bazie źródłowej, w tym także na dotychczas nieznanych archiwaliach, na co zwrócili uwagę recenzenci niniejszego tomu Rocznika, prof. nadz. dr hab. Dariusz A. Ry- mar1 i dr hab. Paweł Gut2. Wśród opracowań popularno-naukowych oraz publicystycznych znalazły się tema- ty związane z historią koszalińskiego sportu po 1945 r. w opracowaniu Krzysztofa Kaczmarka, prasą polonijną w V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech autorstwa Jerzego Rudzika; a także tekst Jerzego Zagrodzkiego o mało znanej koncepcji urzą- 1 Historyk i archiwista, dyrektor Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim, redaktor naczelny Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego, przewodniczący Rady Archiwalnej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych w Warszawie. 2 Historyk i archiwista, zawodowo związany z Archiwum Państwowym w Szczecinie, Uniwersytetem Szczecińskim, Akademią Pomorską w Słupsku. 6 Rocznik Koszaliński 2017 dzenia w Koszalinie Muzeum Sztuki Nowoczesnej według założeń Mariana Bogusza. Autorzy tekstów to głównie regionaliści, a wśród nich historycy, archiwiści, muzeal- nicy, historycy sztuki, nauczyciele, dziennikarze. Kolejne, stałe działy Rocznika Ko- szalińskiego to Wydarzenia-Omówienia-Miniatury w opracowaniu Jerzego Rudzika, Pożegnania przygotowane przez Irenę Boguszewską, Kalendarium według wyboru i opracowania Wiesława Millera oraz Bibliografia przygotowana przez Annę Kowal. W niniejszym tomie znalazły się też dwa Jubileusze; niezauważony, według auto- ra Ignacego Skrzypka, Muzeum w Koszalinie i dużo młodszego, stale rozwijające- go swoją działalność Muzeum w Bobolicach, który to tekst przygotowała Sandra Fir. W Sylwetkach, dzięki publikacjom Wojciecha Rychterowicza i Ireny Boguszewskiej, czytelnicy mogą poznać postaci sędziego Bruno Doering i artystki malującej wełną świat – Bożeny Hanny Giedych. Wszystkim Czytelnikom życzymy interesującej lektury. Xxxxxxxxxxxxx 7 ARTYKUŁY STUDIA MATERIAŁY 8 Rocznik Koszaliński 2017 Xxxxxxxxxxxxx 9 Krystyna Rypniewska1 Muzeum w Koszalinie Witraże koszalińskiej katedry w świetle źródeł archiwalnych otycka katedra p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Koszalinie została wzniesiona w latach 1300-1333 jako trzynawowa bazylika z wydłużonym, Gzamkniętym trójbocznie prezbiterium od wschodu i masywną wieżą od za- chodu. Jest jedną z szeregu far miejskich Pomorza Zachodniego obok kościoła w Bia- łogardzie, Słupsku i Darłowie, których trójczłonowe bryły posiadają potężne, na ogół słabo rozczłonkowane wieże, plany korpusów z dość szerokimi nawami bocznymi, a także oszczędnie stosowane motywy zdobnicze2. W ciągu wielu wieków istnienia świątynia zmieniała swój wygląd głównie za sprawą kil- ku znaczących restauracji, a także prac remontowych o znacznie mniejszym zakresie. Przed 1945 rokiem kościół poddano dwóm gruntownym przebudowom, które zmieniły nie tylko jego zewnętrzny wygląd, ale też odmieniły charakter wnętrza świątyni. Pierwsze wielkie pra- ce konserwatorskie przeprowadzono w XIX wieku, w latach 1842-1845, drugi duży remont budowli rozpoczęto w 1914 roku. Uroczystość zakończenia prac i poświęcenia kościoła od- była się 28 stycznia 1915 roku. Zakres dokonanej wówczas restauracji budowli był ogromny. Przede wszystkim przywrócono zewnętrznej architekturze świątyni pierwotny wygląd zmie- niony w 1. połowie XIX wieku; podniesiono dach do jego dawnej wysokości oraz usunięto dodane wcześniej wszelkie dekoracje i elementy architektoniczne,