AKADEMICKI ZWIĄZEK SPORTOWY Zarząd Główny Akademicka kultura fizyczna na przełomie stuleci Tom 1 Stan i perspektywa zmian REDAKCJA Kazimierz Obodyński Zbigniew Barabasz UNIWERSYTET RZESZOWSKI Wydział Wychowania Fizycznego Warszawa 2009 Redakcja Prof. dr hab. Kazimierz Obodyński Dr Zbigniew Barabasz Recenzja Prof. dr hab. Tomasz Jurek Redakcja techniczna i adiustacja Halina Hanusz Projekt okładki Piotr Rachwaniec © FALL Wydawnictwo dofinansowano ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Przygotowanie do druku Paweł Piętka © FALL www.fall.pl ul. Garczyńskiego 2 31-524 Kraków tel. (12) 413-35-00 ISBN 978-83-60117-91-0 © Akademicki Związek Sportowy, Zarząd Główny 00-056 Warszawa ul. Kredytowa 1a SPIS TREŚCI KAZIMIERZ OBODYŃSKI Rola Akademickiego Związku Sportowego w kształtowaniu się struktur akademickiej kultury fizycznej w latach 1945–2005 . 7 Artykuł zawiera 30400 znaków + grafika BARTŁOMIEJ KORPAK Wychowanie fizyczne studentów. Bilans stanu, perspektywy zmian . 19 Artykuł zawiera 50650 znaków + grafika ZBIGNIEW BARABASZ Kultura fizyczna studentów w europejskich szkołach wyższych . 41 Artykuł zawiera 25150 znaków + grafika EMILIAN ZADARKO, ZBIGNIEW BARABASZ Nowe spojrzenie na monitoring sprawności i aktywności studentów – jako element systemu dbałości o zdrowie . 53 Artykuł zawiera 29700 znaków ANDRZEJ NOWAKOWSKI Prawne aspekty wychowania fizycznego studentów w Polsce . 63 Artykuł zawiera 55350 znaków HALINA HANUSZ Polska w światowym systemie współzawodnictwa sportu studenckiego w latach 1924–2007 . 83 Artykuł zawiera 47600 znaków + tabele BARTŁOMIEJ KORPAK, STANISŁAW PETKA Sport akademicki w polityce państwa. Stan aktualny i perspektywy rozwoju . 101 Artykuł zawiera 38900 znaków + tabele Jubileusz 100-lecia Akademickiego Związku Sportowego pod honorowym patronatem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Komitet Honorowy Mirosław Drzewiecki Jerzy Błażejowski Minister Sportu i Turystyki Przewodniczący Rady Głównej Szkolnictwa Barbara Kudrycka Wyższego Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Michał Kleiber Bogdan Zdrojewski Prezes Polskiej Akademii Nauk Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Andrzej Białas Ewa Kopacz Prezes Polskiej Akademii Umiejętności Minister Zdrowia Bartłomiej Banaszek Piotr Nurowski Przewodniczący Parlamentu Studentów Prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego Polskich Tadeusz Luty Jacek Majchrowski Honorowy Przewodniczący Konferencji Prezydent Miasta Krakowa Rektorów Akademickich Szkół Polskich Karol Musioł Katarzyna Chałasińska-Macukow Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Przewodnicząca Konferencji Rektorów Marek Konopczyński Akademickich Szkół Polskich Były prezes ZG AZS Jerzy Malec Leszek M. Rouppert Przewodniczący Konferencji Rektorów Były prezes ZG AZS Zawodowych Szkół Polskich Tomasz Zdrojewski Doradca Prezydenta RP ds. Zdrowia PRZEDSTAWICIELE CZŁONKÓW PRZEDSTAWICIELE MEDALISTÓW HONOROWYCH AZS IGRZYSK OLIMPIJSKICH Krystyna Lipska-Skład Waldemar Baszanowski Andrzej Pelczar Kajetan Broniewski Jerzy Skorowski Marek Dąbrowski Sławomir Guttmejer Sylwia Gruchała Otylia Jędrzejczak Jarosława Jóźwiakowska Krystyna Krupa Tomasz Kucharski Zbigniew Lubiejewski Paweł Nastula Zbigniew Skrudlik Jacek Wszoła Szymon Ziółkowski Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy! ok jubileuszu 100-lecia Aka- demickiego Związku Spor- towego to powód do radości i dumy dla całego naszego Rśrodowiska związanego ze sportem akade- mickim. Patrząc na minione lata, z wielkim szacunkiem odnosimy się do dokonań spor- towych i organizacyjnych tych wszystkich, którzy od wielu lat budowali organizację. Na najwyższym podium stoją zarówno medali- Jesteśmy w trakcie roku jubileuszowe- ści zmagań olimpijskich i uniwersjadowych, go. Uroczystości rozpoczęły się 1 lipca 2008 liczni mistrzowie i rekordziści Polski, zwy- roku w Krakowie Kongresem Międzynaro- cięzcy rywalizacji w rozgrywkach uczelnia- dowej Federacji Sportu Uniwersyteckiego nych, ale także ich trenerzy i ludzie, którzy (IX Forum FISU), w której uczestniczył z bezgraniczną pasją tworzyli warunki do prezydent światowej federacji George Kil- tych sukcesów. Przesłanie założycieli AZS lian i delegaci z ponad 50 państw człon- o „rozbudzanie wśród młodzieży zamiłowa- kowskich. We wrześniu w Częstochowie nia do sportu i dawanie członkom materialnej odbył się I Zjazd Klubów Seniora AZS, możności do wspólnej pracy w kierunku roz- a jubileuszowy rok akademicki 2008/2009 wijania sił fizycznych za pomocą wszelkich zainaugurowano w Gdańsku w dniach 17–19 zdrowych a odpowiednich sportów, zabaw października. W wielu środowiskach i klu- i gier ruchowych” jest nadal aktualne. bach organizowane są wydarzenia sportowe Dlatego jesteśmy przekonani o koniecz- i koleżeńskie promujące tradycje i współ- ności dalszego rozwoju sportu i wychowania czesną działalność AZS. Zachęcam człon- fizycznego wśród młodzieży akademickiej. ków Stowarzyszenia do takiej aktywności, Przez to minione stulecie korzystaliśmy to najlepiej służy sprawom, dla których 100 z wielkiej pomocy przede wszystkim szkół lat temu zawiązano AZS. wyższych, dzięki aprobacie władz i środo- W specjalny sposób chcę podziękować wiska ludzi nauki łatwiej było rozwiązywać Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wszelkie problemy dnia codziennego zarów- Panu Lechowi Kaczyńskiemu za objęcie no samych sportowców, jak i klubów. Rea- Honorowego Patronatu, a także wszystkim lizując politykę państwa wobec młodzieży członkom Honorowego Komitetu 100-lecia studenckiej, byliśmy wspierani materialnie – to wielka nobilitacja i zarazem docenienie i organizacyjnie, stając się partnerem dla Akademickiego Związku Sportowego. Ministerstwa Sportu, Polskiego Komitetu Sport uczy walki. Stąd walczmy wszy- Olimpijskiego, polskich związków sporto- scy o następne, równie udane 100 lat. wych i samorządu lokalnego. Wszystkim Marek Rocki składam serdeczne podziękowanie. Prezes Zarządu Głównego AZS AKADEMICKA KULTURA FIZYCZNA NA PRZEŁOMIE STULECI TOM I STAN I PERSPEKTYWY ZMIAN ROZDZIAŁ I KAZIMIERZ OBODYŃSKI Wydział Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Rzeszowski ROLA AKADEMICKIEGO ZWIĄZKU SPORTOWEGO W KSZTAŁTOWANIU SIĘ STRUKTUR AKADEMICKIEJ KULTURY FIZYCZNEJ W LATACH 1945–2005 Wstęp Akademicki Związek Sportowy (dalej: AZS) od początku swego istnienia odgrywał bardzo ważną rolę w kształtowaniu i rozwijaniu kultury fizycznej młodzieży akademickiej. Już w okresie międzywojennym był popularyzatorem szeregu inicjatyw zmierzających do rozwoju sportu wyczynowego, jak i masowego, turystyki oraz wychowania fizycznego. Jego działalność i zadania istotnie korelowały z działalnością Studiów Wychowania Fizycznego i innych organizacji kultury fizycznej przy uczelniach wyższych. Pośrednio miał również wpływ na kształtowanie się struktur akademickiej kultury fizycznej. Rola AZS w upowszechnianiu i formowaniu się struktur akademickiej kul- tury fizycznej po drugiej wojnie światowej Po zakończeniu działań wojennych AZS reaktywował się w odbudowujących się szkołach wyższych. Już jesienią 1944 r. odnowił działalność w Lublinie, a w 1945 r. w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Katowicach, Gliwicach, Wrocławiu, Częstochowie i Łodzi. W tym też roku reaktywowano w Krakowie Centralę Polskich Akademickich Związków Sportowych. Pierwsze lata powojenne charakteryzowały się rozbiciem poli- tycznym i organizacyjnym ruchu studenckiego. To AZS zwrócił w tym okresie uwagę na sprawy studenckiej kultury fizycznej1. 1 S. Warsicki: Akademicki Związek Sportowy w Poznaniu w latach 1945–1946. „Zeszyty Nauko- we Uniwersytetu im. A. Mickiewicza”. Historia: z. 6. Poznań 1964, s. 323–328; J. Chełmecki, E. Niedzielska: Formy współpracy społeczno-politycznych organizacji studenckich i Akademi- ckiego Związku Sportowego w upowszechnianiu kultury fizycznej w środowisku szkół wyższych w Polsce Ludowej [w:] K. Obodyński (red.): Kultura fizyczna studentów. Warszawa 1983. 8 Akademicka kultura fizyczna na przełomie stuleci. Tom I – Stan i perspektywy zmian Po różnych przekształceniach w dziedzinie polskiej kultury fizycznej, między innymi w 1949 r., kiedy w miejsce AZS, Akademickiego Związku Morskiego i sekcji „Bratniej Pomocy” powołano Akademickie Zrzeszenie Sportowe (członkami mogli być pracownicy naukowi, administracyjni i fizyczni uczelni), to ono swoimi działaniami przyczyniło się do wydania 5 stycznia 1950 r. rozporządzenia i wprowadzania obowiązkowego wychowania fizycznego na dwóch pierwszych latach studiów na prawie wszystkich uczelniach. Po powołaniu 26 maja 1952 r. studiów wychowania fizycznego Akademickie Zrzeszenie Sportowe wspierało je, widząc w nich partnera, a wśród nauczycieli przyszłych działa- czy, trenerów itp. Niestety, mimo starań w 1956 r. zmieniła się forma odbywania zajęć z obowiązkowych na fakultatywne. Sytuacja wróciła do poprzedniego stanu między innymi dzięki staraniom AZS w 1957 r.2 II Krajowy Zjazd Akademickiego Zrzeszenia Sportowego w 1957 r. podjął uchwałę o przywróceniu nazwy: Akademicki Związek Sportowy. Zajęto się również kwestią na- wiązania ścisłej współpracy między AZS a Komisją Wychowania Fizycznego Zarządu Głównego (dalej: ZG) Związku Nauczycielstwa Polskiego (dalej: ZNP) oraz Studiów Wychowania Fizycznego (dalej: SWF). Pierwszą próbę ustalenia prawnych zasad współ- pracy podjęto w Krakowie 25 czerwca 1957 r. podczas konferencji środowiskowej poświęconej sprawie obowiązkowego wychowania fizycznego w szkołach wyższych. Brali w niej udział przedstawiciele poszczególnych uczelni, Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i AZS. Następne ustalenia wynikały z porozumienia Komisji Wycho- wania Fizycznego Sekcji Szkół Wyższych ZG ZNP i Prezydium ZG AZS w sprawie współdziałania obu organizacji w dziedzinie