kontrola i audyt Kształtowanie rynku kolejowego w Polsce Nieprawidłowości w funkcjonowaniu spółek Grupy PKP LESZEK KORCZAK Funkcjonująca od 2001 r. grupa kapitałowa pod nazwą Grupa PKP zajmuje wiodącą pozycję na polskim rynku kolejowym i wpływa w sposób decydujący na jego rozwój, z uwagi na obszar prowadzonej działalności oraz wielkość wchodzących w jej skład spółek przewozowych i zarządzających infrastrukturą kolejową. Jest drugim co do wielkości pracodawcą w Polsce, który zatrudnia ponad 80 tysięcy pracowników oraz czwartą europejską grupą kapitałową skupiającą spółki kolejowe. Działalność Grupy PKP ma tym samym istotny wpływ na kształtowanie polityki transportowej i spraw- ność funkcjonowania państwa. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła Badaniem objęto również Ministerstwo kontrolę funkcjonowania grupy kapita- Infrastruktury i Rozwoju, które wyko- łowej PKP1, którą objęta została działal- nywało zadania ministra właściwego ds. ność 14 najważniejszych spółek tej grupy2, transportu w zakresie nadzoru nad PKP SA zaliczanych w badanym okresie, to jest jako jednostką dominującą w Grupie PKP. w latach 2010–2013, do zarządzanego Kontrola została wszczęta przez NIK przez PKP SA holdingu pn. Grupa PKP3. z własnej inicjatywy, w związku z wynikami 1 Celem głównym kontroli, przeprowadzonej od 9.09.2013 r. do 6.05.2014 r., była ocena funkcjonowa- nia Grupy PKP i działalności wchodzących w jej skład spółek, w świetle realizacji przepisów ustawy z 8.09.2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Pol- skie Koleje Państwowe” (Dz.U. z 2014 r. poz. 1160, ze zm.), zwanej dalej „ustawą o PKP”. Artykuł po- wstał na podstawie Informacji o wynikach kontroli pt. Funkcjonowanie grupy kapitałowej PKP, nr ewid. P/13/083, opublikowanej dopiero w listopadzie 2015 r., z uwagi na znaczną liczbę i wydłużony okres roz- patrywania zastrzeżeń do wystąpień pokontrolnych. 2 Kontrolę przeprowadzono w: PKP SA, PKP PLK SA, PKP Cargo SA, PKP LHS Sp. z o.o., PKP Intercity SA, PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o., PKP Energetyka SA, PKP Informatyka Sp. z o.o., KZŁ Sp. z o.o., TK Telekom Sp. z o.o., CS Szkolenie i Doradztwo Sp. z o.o., PKL SA, Drukarnia Kolejowa Kraków Sp. z o.o., KPT-W Natura TOUR Sp. z o. o. 3 To jest grupy spółek prawa handlowego, w której PKP SA pełniła w badanych latach funkcję jednostki domi- nującej w rozumieniu przepisów ustawy o rachunkowości. Holding powstał na bazie spółek utworzonych przez PKP SA oraz spółek utworzonych uprzednio przez p.p. PKP, których działalność była istotna dla Grupy PKP. 64 KONTROLA PAŃSTWOWA Nieprawidłowości w funkcjonowaniu spółek Grupy PKP kontrola i audyt prowadzonej przez Departament Infrastru- samochodowy z uwagi na znacznie krótszy ktury analizy ryzyka funkcjonowania trans- czas dostawy towarów. portu kolejowego w Polsce. Analiza ta wska- W obszarze szczególnego zainteresowa- zywała, że mimo podjęcia szeregu działań nia NIK w trakcie prowadzonych badań na rzecz wdrożonych w 2001 r. przekształ- znalazło się wypełnianie przez jednostki ceń kolei4, proces zmian wprowadzanych kontrolowane zadań ustalonych ustawą na tym rynku nie zawsze przebiegał po- o PKP5 oraz związanych z wypracowa- myślnie. Grupa PKP w pierwszej dekadzie niem i realizacją strategii lub planów ich funkcjonowania nie osiągała bowiem za- działalności, pozyskiwaniem i wykorzy- dowalających wyników ekonomicznych, staniem środków finansowych z Unii a utworzone przez PKP SA spółki wcho- Europejskiej, a przede wszystkim re- dzące w skład Grupy w znacznej mierze strukturyzacją i przygotowaniem spó- ponosiły straty. Do 2009 r. rosło przy tym łek Grupy PKP do działań prywatyzacyj- jej zadłużenie, przy równoczesnym spadku nych. Z uwagi na dokonany w badanym udziału transportu kolejowego w przewo- okresie przez PKP Intercity SA zakup zach wykonywanych transportem lądowym. pociągów Pendlino6, kontrolą objęto rów- W celu poprawy tej sytuacji wdrażane były nież zagadnienia związane z jego celowo- kolejne programy rządowe, w tym „Strategia ścią i gospodarnością oraz przebiegiem dla transportu kolejowego do roku 2013”, współpracy pomiędzy spółkami Grupy które miały umożliwić wzrost efektywności PKP przy wdrożeniu do eksploatacji tych funkcjonowania spółek kolejowych i pod- pociągów. niesienie jakości świadczonych przez nie Na podstawie wyników kontroli NIK usług oraz poprawę wykorzystania zaso- negatywnie oceniała zarówno organizację, bów będących w ich dyspozycji. Programy jak i funkcjonowanie Grupy PKP jako hol- te nie przynosiły jednak wymiernych re- dingu7, pomimo pozytywnej oceny działal- zultatów, ponieważ w przeważającej mie- ności 12 spośród 14 spółek wchodzących rze stan dworców kolejowych oraz komfort w skład Grupy8. Stwierdzono bowiem, podróży były dla pasażerów niezadowalają- że PKP SA niedostatecznie sprawowała ce, a przedsiębiorcy preferowali transport zarząd nad tym holdingiem, gdyż, będąc 4 Na podstawie przepisów przywołanej wyżej ustawy o PKP. 5 W tym przede wszystkim związanych z: zarządzaniem Grupą PKP, zarządzaniem infrastrukturą kolejową, wykonywaniem kolejowych przewozów pasażerskich i towarowych oraz wyposażeniem spółek kolejowych w mienie niezbędne do prowadzenia działalności i zagospodarowaniem majątku po byłym przedsiębior- stwie państwowym PKP. 6 20 sztuk normalnotorowych elektrycznych zespołów trakcyjnych dużych prędkości Alstom EMU250 (seria ED250). 7 To jest organizacji grupującej samodzielne pod względem prawnym podmioty gospodarcze, której istotą jest zarządzanie przez jednostkę dominującą pozostałymi jednostkami zależnymi. 8 Negatywnie oceniona została działalność PKP PLK SA oraz KPT-W Natura TOUR Sp. z o. o. Działalność pozostałych spółek oraz Ministra Infrastruktury i Rozwoju (w obszarze dot. funkcjonowania Grupy PKP) oceniona została pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości. Nr 3/maj-czerwiec/2016 65 kontrola i audyt Leszek Korczak jednostką dominującą, do października 1. Wdrażanie przez spółki Grupy PKP 2012 r. nie wypracowała strategii działal- niespójnych przedsięwzięć gospodarczych ności Grupy oraz nie zawierała ze spółkami związanych z zakupem składów zespolo- zależnymi umów holdingowych ustala- nych Pendolino9, to jest pociągów przy- jących ich wzajemne obowiązki i upraw- stosowanych do przewozów pasażerskich nienia. z prędkością 220-250 km/godz. Tym samym PKP SA nie wykształciła Pomimo przeprowadzenia przez PKP w badanym okresie struktur, których zada- Intercity SA przetargu na dostawę pocią- niem byłoby zdefiniowanie i wyznaczenie gów dużych prędkości w 2008 r. i doko- celów oraz zasadniczych kierunków funk- nania ich zakupu w 2011 r., PKP PLK SA cjonowania Grupy. Nie określiła również i PKP Energetyka SA do połowy 2012 r. kompetencji takich struktur, pozwalają- nie przeprowadzały modernizacji linii ko- cych na dokonywanie oceny jakości oraz lejowych umożliwiających wykorzystanie bieżące monitorowanie podejmowanych prędkości tych pociągów na wyznaczonych przez zarządy spółek decyzji dotyczących dla nich trasach. Stan ten wynikał z braku realizacji celów na poziomie holdingu. Nie właściwej koordynacji działalności inwe- zostały nawet ustalone przejrzyste zasady stycyjnej wymienionych spółek przez PKP zaliczania do Grupy PKP spółek, w których SA jako jednostkę dominującą, co prowa- PKP SA miała akcje lub udziały. W spra- dziło do wdrażania w holdingu niespójnych wach tych NIK skierowała do Ministra przedsięwzięć gospodarczych. Infrastruktury i Rozwoju wnioski o podję- W świetle ustaleń kontroli, dokonany cie działań mających na celu ustalenie zasad przez PKP Intercity SA zakup pociągów zaliczania do Grupy PKP spółek z udzia- Pendolino, których cena jest znacznie wyż- łem PKP SA oraz rozważenie potrzeby sza od ceny pociągów poruszających się wydzielenia z Grupy jednostek, których z prędkością do 200 km/godz., był nie- działalność nie jest związana z transpor- uzasadniony ekonomicznie. Taka ocena tem kolejowym. wynika z tego, że zakupiono pociągi o wska- Brak dostatecznego nadzoru nad dzia- zanych parametrach pomimo nieprzysto- łalnością holdingu, w tym właściwej koor- sowania infrastruktury kolejowej do uzy- dynacji i przepływu informacji w Grupie skiwania prędkości powyżej 200 km/godz. PKP, wpływał niekorzystnie na funkcjo- oraz że zarządca infrastruktury nie prze- nowanie spółek zależnych i prowadził widuje dostosowania do takich prędko- do powstania niżej wymienionych nie- ści większości linii kolejowych. Należy prawidłowości. tu zaznaczyć, że jedyną linią kolejową 9 W niniejszym punkcie wykorzystano wyniki badań pochodzące z opinii biegłego – prof. dr. hab. inż. Andrzeja Chudzikiewicza, kierownika Zakładu Podstaw Budowy Urządzeń Transportowych na Wydziale Transportu Politechniki Warszawskiej, pt. Porównania kosztów dokonanego przez PKP Intercity SA zakupu pociągów Pendolino do kosztów trakcyjnych pociągów pasażerskich, eksploatowanych w latach 2008–2014 na li- niach europejskich, uzyskujących prędkości od 160 km/h do 200 km/h, w tym produkowanych w Polsce i za granicą, opracowanej w marcu 2015 r. na potrzeby kontroli NIK. 66 KONTROLA PAŃSTWOWA Nieprawidłowości w funkcjonowaniu spółek Grupy PKP kontrola i audyt w Polsce umożliwiającą przejazd pociągów na 1403 km linii kolejowych, a prędkość z prędkością do 200 km/godz. powinna być 200 km/godz. osiągać jedynie na około 7% od 2018 r. Centralna Magistrala Kolejowa planowanych tras przejazdu. Główną (Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie). Jed- przyczyną braku możliwości uzyskiwa- nak w 2014 r. jedynie 90 km tej linii było nia przez pociągi Pendolino prędkości dostosowane do uzyskiwania prędkości przekraczającej 160 km/godz.