T.C. BİNGÖL VALİLİĞİ İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü İL BRİFİNGİ (60 DAKİKA) Ş U B 1 2 İÇİNDEKİLER BİNGÖL İLİ GENEL DURUM RAPORU 4 BİNGÖL İLİNİN TARİHÇESİ 6 BİNGÖL İLİNİN DOĞA HARİKASI YERLERİ 6 BİNGÖL İLİ YÖRESEL HALK KÜLTÜRÜ 8 BİNGÖL İLİNE AİT ÖNEMLİ ÜRÜNLER VE LEZZETLER 9 BİNGÖL İLİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 10 EĞİTİM 12 YÜKSEKÖĞRETİM 16 GENÇLİK VE SPOR 17 SAĞLIK 18 AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL HİZMETLER 22 SOSYAL YARDIMLAR 26 SOSYAL GÜVENLİK 31 İŞKUR 33 KÜLTÜR VE TURİZM 34 DİYARBAKIR VAKIFLAR BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 36 DİN HİZMETLERİ 36 TARIM VE HAYVANCILIK 37 ET VE SÜT KURUMU 47 DEVLET SU İŞLERİ (DSİ) 48 ORMANCILIK 54 DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR 56 METEOROLOJİ 58 SANAYİ VE TEKNOLOJİ 59 İLBANK 69 TİCARET 69 MALİYE 70 ENERJİ 72 ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME 79 İL ÖZEL İDARESİ-KÖYDES 82 AFETLER VE YAPILAN ÇALIŞMALAR 84 GÜVENLİK 87 İLİMİZ YATIRIM BİLGİLERİ 89 ÖNEMLİ SORUN, İHTİYAÇ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 92 3 BİNGÖL İLİ GENEL DURUM RAPORU Yüzölçümü (ha) 825.300 Rakım (m) 1.151 NÜFUS VE İDARİ YAPI Toplam İl Genel Nüfusu (TÜİK-2019, ADNKS) 279.812 Merkez İlçe Nüfusu (TÜİK-2019, ADNKS) 164.835 İl Merkezi Nüfusu (TÜİK-2019, ADNKS) 129.439 Yıllık Nüfus Artış Hızı (Binde) (TÜİK-2019, ADNKS) -5.0 Nüfus İl Sıralaması (TÜİK-2019, ADNKS) 64 Yaşam Endeksi Sıralaması (İller Arasında) (TÜİK-2015) 63 İlçe Sayısı (Merkez İlçe Dâhil) 8 Belediye Sayısı 11 Köy Sayısı 325 Mezra Sayısı 818 Mahalle Sayısı 69 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2011) - (Kalkınma Bakanlığı) 72 SAĞLIK Hastane Sayısı (Devlet:7 Özel:1) 8 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi 1 Toplam Yatak Sayısı 725 Yüz Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı 257 Hekim Sayısı (Uzman: 137 Pratisyen: 206) 343 Diş Hekimi Sayısı 51 Hekim Başına Düşen Kişi Sayısı 819 Doğum Hızı (Binde, 2018) 19,8 Bebek Ölüm Hızı (Binde, 2019) 8,4 EĞİTİM Üniversite 1 Fakülte Sayısı 8 Yüksekokul (2) ve Meslek Yüksekokul Sayısı (6) 8 Üniversite Öğrenci Sayısı 15.713 Okul Öncesi (Devlet: 16, Özel: 0) 16 İlkokul (Devlet: 199, Özel: 2) 201 Ortaokul (Devlet: 94, Özel: 3) 97 Lise (Devlet: 42, Özel: 6) 48 Öğretmen Sayısı (Devlet:4.062, Özel: 153) 4.215 Öğrenci Sayısı (Devlet: 57.020, Özel: 1.230) 58.250 SOSYAL YARDIMLAR Evde Bakım Hizmetlerinden Yararlanan Kişi Sayısı (2019) 3.006 Destek Verilen Çocuk Sayısı (2019) 837 Sosyal Yardım Yapılan Kişi Sayısı (2003-2019) 387.314 4 BİNGÖL İLİ GENEL DURUM RAPORU ULAŞIM- İLETİŞİM Karayolu Uzunluğu (Devlet Yolu: 224 km, İl Yolu: 382 km) 606 Köy Yolları Toplam Uzunluğu (km) 3.400 Demiryolu Hat Uzunluğu (km) 96 Havayolu Sefer Sayısı (2019) 1.492 Hava Yolu Yolcu Sayısı (2019) 203.894 İnternet Abone Sayısı (2019) 17.173 ARAZİ VARLIĞI Tarım Arazisi (ha) (%17,10) 141.129 Orman Alanı (ha) (%32,10) 264.934 Mera Alanı (ha) (%42,44) 350.234 Diğer (ha) (Yerleşim, Ulaşım, Su Yüzeyi ve Kayalıklar vb.) (% 8,36) 69.003 2019 Yılı Toplam Yağış Miktarı (mm) 921.9 Uzun Yıllar Ortalama Yıllık Yağış Miktarı (mm) 940.0 mm EKONOMİ Kişi Başına Düşen Milli Gelir (TÜİK-2018,$) 4.759 Kişi Başına Düşen GSYİH Bazında İl Sırası (TUİK 2018) 70 Tarım Sektöründe İstihdam Edilenlerin Oranı (%)(TÜİK-2017,TRB1) 34,2 Sanayi Sektöründe İstihdam Edilenlerin Oranı (%)(TÜİK-2017,TRB1) 17 Hizmet Sektöründe İstihdam Edilenlerin Oranı (%)(TÜİK-2017,TRB1) 48,8 Elektrikte Kayıp-Kaçak Oranı (%) (2019) 15, 11 İhracat Miktarı (TÜİK-2019 $) 1.127.149 İthalat Miktarı (TÜİK-2019 $) 583.267 İşsizlik Oranı (%) (TÜİK-2013) 7 GSYH (TÜİK-2018, Bin TL) 6.228.815 İl Ekonomisinde Sektörlerin Payları (TÜİK-2014, %): (Tarım: 14,45), (Sanayi: 26,15), (Hizmet: 59,40) KAMU MALİYESİ Genel Bütçe Gelirleri (TL) (2019) 590.751.896,80 Genel Bütçe Giderleri (TL) (2019) 2.686.649.258,45 Gelirlerin Giderleri Karşılama Oranı (%) (2019) 21,99 GENÇLİK VE SPOR Lisanslı Sporcu Sayısı 18.594 Tescilli Spor Kulübü Sayısı 78 KÜLTÜR VE TURİZM Tescilli Kültür Varlığı Sayısı 86 Kütüphane Sayısı 6 Sinema Salonu Sayısı 2 Konaklama Tesis Sayısı 11 Giriş Yapan Turist Sayısı (2019) 52.780 SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Dernek Sayısı 336 Vakıf Sayısı 6 5 BİNGÖL İLİNİN TARİHÇESİ Doğu Anadolu Bölgesi’nde Yukarı Fırat bölümünde yer alan, oldukça zengin kültürel geçmişe sahip olan Bingöl ilimiz topraklarında pek çok uygarlığın izlerine rastlamak mümkündür. M.Ö. 4000- 5000 yıllarına kadar inen zengin tarihsel geçmişiyle Bingöl ve çevresi; Urartular, Asurlar, Hititler, Persler, Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi birçok devletin hâkimiyet alanı içerisinde yer almasından dolayı tarih kokan bir coğrafyaya sahiptir. Merkez ilçeden ziyade ilin en eski beldeleri olan Genç ve Kiğı, ilin tarihsel birikimlerini bünyelerinde taşımaktadır. Şehir merkezinde eski şehir kalıntısı ve tarihi eserin olmayışı bunu doğrulamaktadır. İl sınırları içinde bulunan tarihi eserlerin büyük bir kısmı Genç, Kiğı, Adaklı ve Solhan ilçesinin güney kısımlarında, Yenibaşak dolaylarında mevcuttur. Bu eserlerin bir kısmı İs- lamiyet öncesi medeniyetlere aitken bir kısmı da İslam medeniyetine aittir. Cumhuriyetin ilanından sonra 1926 yılında Elazığ, 1929 yılında da Muş illerine bağlanan Bingöl; 1936 yılında Vilayet olmuştur. 1945 yılında da İl Merkezi olan Çapakçur’un adı Bingöl olarak değiştirilmiştir. İlde İslam öncesi dönemden kalan en önemli değerler kale, kümbet, mağara ve kiliselerdir. Günümüze ulaşan bu yapılardan en sağlam olanları Genç’te bulunan Kuba kümbet kalıntıları, Kralkızı Kalesi, Sebiterias Kalesi ve Kiğı Kalesi’dir. Yine Kiğı ve dolaylarında birkaç kilisenin kalıntıları ve çeşitli mezar taşları mevcuttur. İslam öncesi eserlerin bölgede etkin oldukları bilinen Urartular, Medler, Persler ve Romalılardan kaldıkları belirtilmektedir. BİNGÖL İLİNİN DOĞA HARİKASI YERLERİ Bingöl İli, özellikle doğa zenginliği ile yerli ve yabancı turistleri kendine çekebilecek potansiyele sahiptir. Tarih boyunca Bingöl'ün birçok kavimler tarafından otlak ve yaylak olarak kullanılması sonucu, ilin önemli tarihi eserlere sahip olması mümkün olmamıştır. Bu nedenle, ilin kültür turizmi açısından fazla bir beklentisi bulunmamaktadır. Bingöl, temel çekiciliğini doğasının zenginliğinde ve güzelliğinde bulmaktadır. Bingöl'ün doğa güzelliğini ünlü Türk yazarı ve gezgini Evliya Çelebi, seyahatname adlı eserinde uzun uzadıya anlatır. Evliya Çelebi, Türkiye'nin çeşitli yörelerinde bulunan yaylaları ismen sayar ve bu yaylaların içinde en meşhur, en güzel ve en beğenilen yaylanın Bingöl Yaylası olduğunu söyler. Ünlü gezgin, Bingöl yaylalarında bulunan bitki türlerinden, çok çeşitli çiçeklerden, göllerden ve bu göllerde yetişen balık türlerinden hayranlıkla söz eder ve göllerle ilgili efsaneleri dile getirir. Yaylalar ve doğal göllerin yanında göletler, ormanlar, mesire yerleri, soğuk sular, termal su kaynakları, içmeler, Güneşin Doğuşu, Yüzen Ada, av turizmine ve kış sporları etkinliklerine uygunluk doğaya dönük turizm potansiyeli içinde sayılabilir. Turizm çeşitleri bu alanlarda yaygınlaştırılabilir. Konuya bu açıdan bakıldığında, yayla turizmi, sağlık turizmi, orman turizmi, av turizmi ve kış sporu etkinlikleri gerekli tedbirlerin alınması durumunda ilin sosyo-ekonomik kalkınmasına önemli ölçüde katkı sağlayacak alanlar olacaktır. 6 YÜZEN ADA Solhan ilçesi Hazarşah Köyü Aksakal Göl Mezrasındaki ada, o yörede yaşayan halk tarafından keşfedilmiştir. Söz konusu ada, şimdiye kadar görülmemiş bir tabiat olayına sahiptir. Bingöl-Solhan karayolunda 4.5 km. uzaklıktadır. Yolu stabilize olup, 1.5 km'dir. Yolun asfaltlanması ve gölün ıslahı halinde yerli ve yabancı turistlerin ilgisini artıracaktır. Bingöl'ün turizmi doğa güzelliklerine dayanır. Yüzen Ada da tamamen doğaldır. Gölün üç tarafı dağlar ve tepelerle çevrilmiş düz arazi üzerinde bulunan krater göl konumundadır. Gölün şimdiki alanı 300 m2’nin üzerindedir. Islahı halinde 500 m2'den fazla olur. Gölün derinliği 50 metreden fazla olduğu sanılmaktadır. Göle devamlı akıntı olduğu tespit edilmiştir. Gölün altından ve kemerlerinden giren su, gölün alt tarafından, gölden daha aşağıdan dereyi beslemektedir. Ufak ufak kaynaklar bu görüşü teyit etmektedir. Yaz ve kış aylarında su seviyesi aynı kalmaktadır Su tatlı ve berrak olup, herhangi bir madensel tuz ihtiva etmemektedir. Balık yetiştirmek mümkündür. Gölün ortasından hareket eden üç ada vardır. Adalar göl içinde bağımsızdır. Üstüne binildiği zaman sal gibi her tarafa ağır ağır hareket etmektedir. Adanın üzerinde 4-5 tane bodur ve dış budak ağacı mevcuttur. Çevredeki bitkiler gölün mevcut suyu ile beslenmektedir. Ada üzerinde bulunan ot kökleri sarılıcı olması nedeniyle toprak tamamen bitki kökleri ile kaynamış ve yapışmış durumdadır. Ayrıca Göl'ün ortasında bulunan adanın yapısı incelendiğinde çayır, ayrık ot ve suda yetişen çeşitli bitkilerin ada üzerinde mevcut olduğu görülmektedir. Gölün çevresinde de çeşitli bitkilere rastlamak mümkündür. Yeşil alanın dışında kalan arazi gölden çok yüksektir. Çevresi meşe ve yeşil alan ile kaplıdır. GÜNEŞİN DOĞUŞU Karlıova ilçesinin 3250 m yükseklikteki Bingöl Dağlarının Kale Tepesi'nden "Güneşin Doğuşu” nu normal durumundan çok farklı seyretmek mümkündür. Her yıl 15 Temmuz-15 Ağustos tarihleri arasında en iyi şekilde seyredilebilir. "Güneşin Doğuşu" çok değişik şekillerde, normal halinden çok farklı, heyecanlı ve oldukça korkunç sahneler yaratmaktadır. Dünyada tam anlamıyla; "Güneşin Doğuşu" iki yerden izlenir. Birincisi İsviçre’nin Alp Dağlarından, ikincisi; Bingöl Dağlarının Kale Tepesi'nden seyredilir. Ulaşım imkânı güçtür. Karlıova ilçesine kadar yol asfalt, dağın zirvesine kadar ham yoldur. Dağın altına kadar arabayla gidildikten sonra zirveye 25-30 dk. yaya çıkılır. Etrafta soğuk su kaynakları ve yeşillikler görülür. Yol güzergahında dinlenme, konaklama tesisleri mevcut değildir. Güneş doğarken ilk etapta hafif