PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE 1 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE 2 3 Problemy rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce 3 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE Wydawnictwo Urzędu Miejskiego w Pułtusku Pułtusk 2015 © Copyright by Wydawnictwo Urzędu Miejskiego w Pułtusku, Pułtusk 2015. Recenzenci: Dr hab. Iwona Kowalska, prof. SGGW Dr inż. Ewa Jaska Dr inż. Anna J. Parzonko Dr inż. Anna Sieczko Dr inż. Ewa Stawicka Dr inż. Agnieszka Werenowska Redakcja techniczna Grzegorz Hubert Gerek Projekt okładki Grzegorz Hubert Gerek Publikacja przygotowana i wydana w ramach współpracy: Urzędu Miejskiego w Pułtusku Katedry Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ISBN 978-83-64273-30-8 Projekt, druk i oprawa: AGA PRESS Agencja Wydawniczo - Reklamowa Wydawnictwo ALEKSANDER www.wydawnictwoaleksander.pl 4 5 Problemy rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce Praca zbiorowa pod redakcją naukową Krystyny Krzyżanowskiej i Michała Romana Pułtusk 2015 5 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE SPIS TREŚCI WSTĘP ....................................................................................... 8 CZĘŚĆ I OGÓLNE ZAGADNIENIA ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO Jarosław Gołębiewski, Olga Podlińska Konkurencyjność polskich regionów na tle Unii Europejskiej. 11 Krystyna Krzyżanowska, Magdalena D. Kowalewska Działalność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce na tle krajów UE . 22 Piotr Pietrzak Publiczne szkolnictwo wyższe jako kreator kapitału ludzkiego regionów . 29 Monika Roman Zróżnicowanie regionalne transportu samochodowego w Polsce . 39 Magdalena D. Kowalewska Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego w Polsce . 48 Tomasz Rokicki Rozwój regionalny na przykładzie województwa podlaskiego . 54 Krzysztof Nuszkiewicz Kierunki rozwoju gminy Pułtusk ...........................................................65 Magdalena Choromańska Formy wspierania młodzieży w planowaniu kariery zawodowej . 69 6 7 CZĘŚĆ II TURYSTYKA W ROZWOJU REGIONALNYM I LOKALNYM Barbara Gołębiewska, Tomasz Pajewski Agroturystyka i walory środowiskowe w rozwoju lokalnym . 81 Michał Roman, Antoni Roman Agroturystyka a teoria zmian strukturalnych w gospodarce . 92 Dawid Bródka Działalność agroturystyczna elementem rozwoju regionalnego Suwalszczyzny . 105 Sofia Sokolova Turystyka edukacyjna jako forma kontaktu z językiem i kulturą . 110 Joanna Stefańczyk, Żaneta Wąsik Preferencje turystyczne mieszkańców Warszawy .......................................118 7 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE Wstęp e współczesnej gospodarce światowej wzrasta znaczenie regionów i miast w rozwoju gospodarczym. Przyczyną są, zarówno procesy integracji międzynarodowej, jak i konieczność przekazywania uprawnień przez Wpaństwo samorządom. Głównym celem działalności gospodarczej jest osiąganie i utrzymanie poziomu dobrobytu, stopy życiowej zadawalającej społeczeństwo. Staje się to możliwe dzięki rozwojowi gospodarczemu na poziomie kraju, regionu i w skali lokalnej. W literaturze ekonomicznej pojęcie „rozwój” dotyczy ciągu ukierunkowanych, korzystnych, proefektywnościowych i nieodwracalnych zmian ilościowych oraz jakościowych, w tym strukturalnych w sferze rzeczowego aparatu wytwórczego i czynnika ludzkiego, w produkcji i jej podziale na część akumulowaną i konsumo- waną, stosunków społeczno-ekonomicznych, politycznych, kulturowych i ekolo- gicznych, a także w systemie funkcjonowania gospodarki jako całości oraz na po- ziomie regionalnym i lokalnym1. W monografii przedstawiono problemy rozwoju regionalnego i lokalnego w róż- nych sferach aktywności gospodarczej człowieka. Rozwój regionalny rozumiany jest jako proces pozytywnych zmian wzrostu ilościowego i postępu o charakterze jakościowym, zachodzących w regionie. Natomiast rozwój lokalny stanowi pojęcie wielowymiarowe postrzegane jako ciąg zmian ilościowych i jakościowych dokonu- jących się w aspekcie społecznym, gospodarczym, politycznym, kulturowym i eko- logicznym w ramach funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego2. Praca naukowa składa się z dwóch części. W pierwszej z nich przedstawiono ogól- ne zagadnienia dotyczące rozwoju regionalnego i lokalnego w ujęciu teoretycznym i praktycznym. Zawarte zostały informacje dotyczące konkurencyjności polskich regionów, rozwoju gospodarczego i kapitału ludzkiego. Zwrócono również uwagę na rozwój przedsiębiorstw w Polsce i w Unii Europejskiej, a także na zróżnicowanie regionalne transportu samochodowego. W kolejnej części pracy przybliżono wybrane determinanty rozwoju turystyki w układzie regionalnym i lokalnym. Szczególną uwagę zwrócono na działalność tury- styki wiejskiej, w tym agroturystyki. Turystyka wiejska stanowi istotny element róż- 1 Z. Szymla: Podstawy badań rozwoju regionalnego. „Zeszyt Naukowy Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni” 2005 nr 3, s. 101. 2 T. Markowski: Teoretyczne podstawy rozwoju lokalnego i regionalnego. [w:] Gospodarka regionalna i lokalna. Red. naukowa Z. Strzelecki, Warszawa 2008, s. 9. 8 9 nicowania i wzbogacania działalności gospodarczej na terenach wiejskich, tworząc nowe miejsca pracy i nowe źródła dochodów poza produkcją rolną. Podkreślono wartość agroturystyki jako istotnego czynnika rozwoju gospodarczego i społecz- nego terenów wiejskich. Dzięki niej można zwiększać dochody przez sprzedaż pro- duktów rolnych, wynajem kwater oraz świadczenie innych usług turystycznych. Poruszane w publikacji zagadnienia nie wyczerpują wszystkich problemów roz- woju regionalnego i lokalnego oraz nie oddają całej jego złożoności. Mogą one jed- nakże stanowić inspirację do dalszych badań, wskazując kierunki poszukiwań ba- dawczych przedstawicielom różnych dyscyplin naukowych. Pragniemy podziękować Autorom za trud przygotowania opracowań, Recen- zentom za wkład pracy w podniesienie jakości artykułów, a Pracownikom Katedry Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa SGGW w Warszawie oraz oso- bom zatrudnionym w Urzędzie Miejskim w Pułtusku za poświęcony czas i pomoc w przygotowaniu niniejszej publikacji. Dr hab. Krystyna Krzyżanowska, prof. SGGW Dr Michał Roman 9 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE CZĘŚĆ I OGÓLNE ZAGADNIENIA ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO 10 11 Dr hab. Jarosław Gołębiewski, prof. SGGW Mgr Olga Podlińska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych KONKURENCYJNOŚĆ POLSKICH REGIONÓW NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ THE COMPETITIVENESS OF POLISH REGIONS AND THE EUROPEAN UNION STRESZCZENIE Artykuł poświęcony jest konkurencyjności polskich regionów, pokazanych w świetle wszystkich regionów Unii Europejskiej na poziomie NUTS 2. Do analizy wykorzystano dane Eurostatu i Raportu Komisji Europejskiej, który jest poświęcony indeksowi konkurencyjności regionalnej (Regional Competitiveness Index- RCI). Regiony krajów takich jak: Niemcy, Austria, Dania oraz Szwecja i Finlandia, charakteryzują się najwyższą wartością indeksu konkurencyjności regionalnej. Na pierwszym miejscu rankingu pod względem konkurencyjności regionalnej uplasował się holenderski region Utrecht. Polskie województwa prezentują się niekorzystnie na tle regionów unijnych. Najlepsze z nich- województwo mazowieckie zajmuje dopiero 157 pozycję. Słowa kluczowe: konkurencyjność, konkurencyjność regionalna, indeks konkurencyjności regionalnej (RCI). ABSTRACT Regional competitiveness is as much debated by politicians and policy makers as it is doubted by academics. Authors present the problem of competitiveness of the regions, at the NUTS 2 of the EU Member States. The Regional Competitiveness Index (RCI) is the first composite indicator which provides a synthetic picture of territorial competitiveness for each of the NUTS 2 regions. There are not only wide variations in the competitiveness of EU Member States but also between regions within the same country. The RCI ranks each region according to its level of competitiveness. The highest ranking region in 2013 was Utrecht (in the Netherlands). Keywords: competitiveness, regional competitiveness, Regional Competitiveness Index (RCI). WSTĘP Konkurencyjność jako cecha, atrybut, wynik, rezultat jest pojęciem dotyczącym gospodarki rynkowej, a jej istotą jest rywalizacja uczestników życia gospodarczego na różnych płaszczyznach m.in. pracownicy między sobą o pozyskanie jak najlepszego miejsca pracy, producenci o względy konsumentów, dostawcy o względy odbiorców, odbiorcy między sobą o warunki u dostawców, przedsiębiorstwa o najkorzystniejsze uregulowania ich obszarów działania przez władze zarówno na szczeblu państwowym, jak i lokalnym. 11 PROBLEMY ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO W POLSCE Konkurencyjność występuje zatem w każdym obszarze naszego życia, naszej aktywności. „Popularność badań nad konkurencyjnością trwa nieprzerwanie od lat siedemdziesiątych XX wieku”1. Tempo postępującej globalizacji i integracji potęguje znalezienie czynników wpływających na poprawę konkurencyjności poszczególnych branż, gałęzi, przedsiębiorstw jak również regionów czy też całych gospodarek. Wykorzystać w tym celu można m.in. indeks konkurencyjności regionalnej Regional Competitiveness Index (RCI). Konkurencyjność regionu, według jego autorów, powinna być rozpatrywana zarówno przez pryzmat firm (zgodnie z definicją Światowego Forum Gospodarczego), jak i jego mieszkańców (zgodnie z definicją Meyer-Stamer’a). Określana jest jako „zdolność do zapewnienia atrakcyjnych i zrównoważonych warunków (do życia i pracy) dla firm i mieszkańców regionu”2. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie