KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ * SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TRABZON ŞER‘İYYE SİCİLLERİNE GÖRE XVII. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE SULH AKİDLERİ VE ANALİZİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Kübra AFACAN ARALIK - 2018 TRABZON KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ * SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TRABZON ŞER‘İYYE SİCİLLERİNE GÖRE XVII. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE SULH AKİDLERİ VE ANALİZİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Kübra AFACAN Tez Danışmanı: Prof. Dr. Kenan İNAN ARALIK - 2018 TRABZON BİLDİRİM Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca KTÜ-Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Yazım Kılavuzu’na uygun olarak hazırlanan bu Çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını aksinin ortaya çıkması durumunda her tür yasal sonucu kabul ettiğimi beyan ediyorum. Kübra AFACAN 21.12.2018 IV ÖNSÖZ Bu tez, Trabzon şer‘iyye sicillerine göre XVII. yüzyılın son çeyreğinde sulh akidleri ve analizini ele almaktadır. Toplumdaki ferdler arasında ilişkilerin incelenmesi yönünde anahtar bir kavram olarak karşımıza çıkan sulh, uyuşmazlıkların halledilmesi ve insan ilişkilerinin iyileştirilmesi konusuna yarar sağlamaktadır. Sulh akdi taraflar arasında meydana gelen ihtilafı ortadan kaldırarak barışı, dolaylı olaraktanda toplum huzurunu tesis etme noktasında önem arz eder. İslam hukuku açısından ele alınan sulh kavramı hakkında teorik olarak elimizde pek çok kaynak bulunmaktadır. Fakat Osmanlı hukuku açısından bu kavram araştırmacıların yeterince dikkatini çekmemiştir. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda uygulama alanını yansıtan sulh kavramı çok nadir olarak ele alınıp, incelenmiştir. Bu tezin temel amacı, İslam ve Osmanlı hukuku üzerinden teori ve uygulama alanında yaptığımız incelemelerle anlaşmazlıklar noktasında barışı sağlayan önemli araçlardan biri olan sulhun insan ilişkilerindeki yansımalarının ortaya konmasıdır. Bu yönüyle çalışmamız teorik ve pratik açıdan sulhu başlık halinde ele alarak literatüre mütevazı bir katkı yapmayı hedeflemektedir. Konunun tespitinde ve tez çalışma süresince bilgi ve tecrübeleriyle teze değerli katkılarından dolayı ve üzerimdeki büyük emeklerinden ötürü tez danışmanım sayın Prof. Dr. Kenan İNAN’a müteşekkirim. Transkribe edilen kadı sicillerinin kontrol edilmesi noktasında yardımcı olan, en basit sorularımı bile sabırla cevaplayan ve her daim desteğini hissettiğim Dr. Öğr. Üyesi Miraç TOSUN’a teşekkürü bir borç bilirim. Tezle ilgili eksikliklerin aşılması noktasında olumlu ve yapıcı eleştirileri ile yol gösteren kıymetli hocam sayın Prof. Dr. Melek ÖKSÜZ’e teşekkürlerimi sunarım. Tez’e dair yardımlarını gördüğüm Dr. Öğr. Üyesi Sebahattin USTA’ya ve Dr. Öğr. Üyesi Mustafa ALTUNBAY’a teşekkür ederim. Kıymetli vaktini ayırıp tez çalışmam hakkında fikir alışverişinde bulunduğum sayın Prof. Dr. Nurcan ABACI’ya şükranlarımı sunarım. Kaynak temin etme noktasında yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Ertuğrul BOYNUKALIN’a, Arş. Gör. Esra ÇETİNKAYA’ya, Prof. Dr. Nasi ASLAN’a, Prof. Dr. Davut YAYLALI’ya ve Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KILINÇ’a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca lisans ve yüksek lisans döneminde derslerini aldığım Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Bölümü’nün kıymetli hocalarına teşekkürlerimi sunarım. İngilizce metinlerin bazı noktalarında yardımını benden esirgemeyen kuzenim İrem AFACAN’a ve çalışma süresince motivasyonumun düştüğü zamanlarda yeniden istekli olmamı sağlayan diğer aile üyelerime ve arkadaşlarıma teşekkür ederim. Son olarak beni her daim destekleyen ve bugünlere gelebilmemin asıl mimarı olan kıymetli annem ve canım babama sonsuz şükranlarımı sunuyorum. Aralık, 2018 Kübra AFACAN V İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................................. V İÇİNDEKİLER .............................................................................................................................. VI ÖZET ............................................................................................................................................... IX ABSTRACT ..................................................................................................................................... X TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................................... XI GRAFİKLER LİSTESİ .............................................................................................................. XIII KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................................................................ XIV GİRİŞ ............................................................................................................................................. 1-6 BİRİNCİ BÖLÜM 1. SULH KAVRAMI VE SULH AKDİNİN İSLAM VE OSMANLI HUKUKU İÇERİSİNDEKİ YERİ ........................................................................................................... 7-48 1.1. Sulhun Tanımı ......................................................................................................................... 7 1.2. Sulh Akdinin Kaynaklardaki Yeri ........................................................................................... 8 1.2.1. Kur’an-ı Kerim’de Sulh ve Önemi................................................................................ 8 1.2.2. Hz. Peygamber Dönemi Sulh Uygulamaları ............................................................... 11 1.2.3. Mezhep İmamlarına Göre Sulh Akdi ve Uygulaması ................................................. 14 1.2.4. Osmanlı Dönemi Kanunnâmelerinde Sulh Bahsi ....................................................... 16 1.2.5. Fetva Mecmualarında Sulh Bahsi ve Örnekler ........................................................... 22 1.3. Sulh Akdinin Çeşitleri ........................................................................................................... 31 1.3.1. Yapıldığı Yer Açısından Sulh Akdinin Çeşitleri ........................................................ 31 1.3.1.1. Mahkeme Dışında Yapılan Sulh Akdi (Adi Sulh) ......................................... 31 1.3.1.2. Mahkeme Huzurunda Yapılan Sulh Akdi (Adlî Sulh Akdi) .......................... 33 1.3.2. Mahiyeti Açısından Sulh Akdinin Çeşitleri ................................................................ 34 1.3.2.1. İkrar Üzerine Sulh Akdi ................................................................................. 35 1.3.2.2. İnkâr Üzerine Sulh Akdi ................................................................................ 36 1.3.2.3. Sükût Üzerine Sulh Akdi ............................................................................... 39 1.4. Sulh Akdinin Rükün ve Şartları ............................................................................................ 40 1.4.1. Sulh Akdinin Rükünleri .............................................................................................. 40 1.4.1.1. İcap ve Kabul ................................................................................................. 40 VI 1.4.2. Sulh Akdinin Şartları .................................................................................................. 41 1.4.2.1. Taraflar .......................................................................................................... 41 1.4.2.2. Sulh Konusu .................................................................................................. 43 1.4.2.3. Sulh Bedeli .................................................................................................... 44 1.5. Sulh Akdinin Yapılış Şekli ve Şekil Açısından Özellikleri .................................................. 46 1.6. Sulh Akdinin Hükmü ve Feshi .............................................................................................. 48 İKİNCİ BÖLÜM 2. OSMANLI HUKUKUNDA SULH UYGULAMASI: TRABZON ÖRNEĞİ ................ 49-103 2.1. Miras Hukuku ....................................................................................................................... 54 2.1.1. Tereke Konulu Kayıtlarda Sulh .................................................................................. 54 2.1.2. Miras Konulu Kayıtlarda Sulh .................................................................................... 57 2.1.3. Tehârüc Konulu Kayıtlarda Sulh ................................................................................ 75 2.2. Ceza Hukuku ......................................................................................................................... 77 2.2.1 Katl Konulu Kayıtlarda Sulh ....................................................................................... 77 2.2.2. Yaralama Konulu Kayıtlarda Sulh .............................................................................. 82 2.2.3. Darp-Gasp Konulu Kayıtlarda Sulh ............................................................................ 84 2.3. Aile Hukuku .......................................................................................................................... 85 2.3.1. Boşanma Konulu Kayıtlarda Sulh............................................................................... 85 2.3.2. Evlilikle İlgili Kayıtlarda Sulh .................................................................................... 86 2.3.3. Mehir Hakkı Konulu Kayıtlarda Sulh ......................................................................... 87 2.4. Borçlar Hukuku ....................................................................................................................