BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG NGÔ THỊ BÍCH THẢO HƯỚNG DẪN CẢM THỤ ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG, THÍNH PHÒNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ÂM NHẠC Khóa 1 Tây Nguyên (2015 – 2017) Hà Nội, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG NGÔ THỊ BÍCH THẢO HƯỚNG DẪN CẢM THỤ ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG, THÍNH PHÒNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ÂM NHẠC Mã số: 8140111 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Thế Bảo Hà Nội, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Nếu có điều gì trái với lời cam đoan, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 4 tháng 4 năm 2018 Tác giả luận văn Ngô Thị Bích Thảo DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ANTT : Âm nhạc thường thức GS : Giáo sư GV : Giáo viên HCM : Hồ Chí Minh HĐNK : Hoạt động ngoại khóa HS : Học sinh Nxb : Nhà xuất bản NSND : Nghệ sĩ nhân dân PPDH : Phương pháp dạy học THCS : Trung học cơ sở Tr : Trang TP : Thành phố TS : Tiến sĩ TW : Trung ương MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ......................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận .......................................................................................... 6 1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ ............................................................... 6 1.2. Vai trò của âm nhạc trong giáo dục phổ thông .................................... 13 1.2.1. Giáo dục thẩm mỹ ............................................................................ 13 1.2.2. Giáo dục đạo đức............................................................................... 15 1.2.3. Âm nhạc góp phần phát triển trí tuệ .................................................. 17 1.2.4. Âm nhạc góp phần phát triển thể chất............................................... 19 1.2.5. Vai trò khác của âm nhạc .................................................................. 20 1.3. Thực trạng thưởng thức âm nhạc giao hưởng, thính phòng của học sinh hiện nay ở bậc Trung học cơ sở ........................................................... 21 1.4. Khái quát nội dung chương trình môn Âm nhạc bậc THCS ................ 24 Tiểu kết ........................................................................................................ 29 Chương 2: HƯỚNG DẪN CẢM THỤ ÂM NHẠC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................................................................. 31 2.1. Một số bước khái quát hướng dẫn cảm thụ âm nhạc giao hưởng, thính phòng cho học sinh Trung học cơ sở…………………………………….. 31 2.2. Hướng dẫn cảm thụ nhạc giao hưởng, thính phòng thông qua giới thiệu tác giả ................................................................................................. 31 2.2.1. Nhạc sĩ W.A. Mozart ........................................................................ 32 2.2.2. Nhạc sĩ L.V. Beethoven .................................................................... 39 2.2.3. Nhạc sĩ F.Chopin ............................................................................... 47 2.2.4. Nhạc sĩ P.I. Tchaikovsky .................................................................. 52 2.3. Hướng dẫn cảm thụ âm nhạc trong hoạt động ngoại khóa .................. 55 2.3.1. Hoạt động ngoại khóa ....................................................................... 55 2.3.2. Phương pháp tổ chức ......................................................................... 56 2.3.3. Giới thiệu về dàn nhạc giao hưởng trong hoạt động ngoại khóa ...... 57 2.4. Đặc tính của cảm thụ âm nhạc ............................................................. 61 2.4.1. Một số yếu tố khác để hướng dẫn cảm thụ âm nhạc cho học sinh .. 62 2.4.2. Những lưu ý khi dạy học cảm thụ âm nhạc ...................................... 66 2.5. Thực nghiệm cho học sinh nghe cảm thụ âm nhạc tại trường THCS Nguyễn Văn Trỗi, Thuận An, Bình Dương hiện nay .................................. 67 2.5.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................... 67 2.5.2. Đối tượng, thời điểm thực nghiệm .................................................... 68 2.5.3. Nội dung thực ngiệm ......................................................................... 68 2.5.4. Thời gian thực nghiệm ...................................................................... 68 2.5.5. Kết quả thực nghiệm ......................................................................... 68 Tiểu kết ........................................................................................................ 70 KẾT LUẬN ................................................................................................. 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 73 PHỤ LỤC .................................................................................................... 78 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nhạc giao hưởng, thính phòng là một trong những lĩnh vực của nghệ thuật âm nhạc. So với ca khúc, là thể loại với đặc điểm có lời ca dễ biểu hiện hình tượng nên có thế mạnh là mang tính quần chúng cao, được đông đảo quần chúng thưởng thức thì nhạc giao hưởng, thính phòng tuy không mang tính phổ cập rộng rãi như ca khúc nhưng hình tượng âm nhạc thường có chiều sâu và là mảnh đất để con người tiếp cận đến những hiểu biết của âm nhạc chuyên nghiệp. Để thưởng thức âm nhạc giao hưởng, thính phòng đòi hỏi người nghe phải có trình độ âm nhạc nhất định, ít nhất cũng là có những hiểu biết sơ đẳng về nhạc không lời. Ngày nay, đất nước Việt Nam ngày càng phát triển vững mạnh, đời sống văn hóa, tinh thần người Việt Nam ngày càng được nâng cao hơn. Nếu như trước đây, khoảng những năm đầu đến những năm 80 của thế kỷ XX, đại đa số người Việt Nam say mê những làn điệu dân ca, những bài ca khúc “nhạc mới’ hay những vở ca kịch, sân khấu như Chèo, Tuồng, Cải lương thì nay, bên cạnh những món ăn tinh thần ấy, người Việt Nam có không ít người tuy không học âm nhạc chuyên nghiệp nhưng yêu thích và thậm chí là hiểu biết nhạc giao hưởng, thính phòng. Có lẽ những tên tuổi của các nhạc sĩ nổi tiếng thế giới như W.A. Mozart, L.V. Beethoven, F. Chopin… khá quen thuộc với nhiều người. Giai điệu của các tác phẩm không lời như giao hưởng số 5 của Beethoven, sonate số 11 của Mozart, Nhạc buồn của Chopin, Toccata và fuga d-moll của J.S. Bach, Tổ khúc Bốn mùa của A. Vivaldi… đã được phát rất nhiều trên các chương trình truyền hình, chương trình nhạc không lời của Đài tiếng nói Việt Nam, dù có thể nhiều người không biết tên tác phẩm nhưng giai điệu của nó lại trở nên khá gần gũi, quen thuộc. Có lẽ, từ người nông dân đến công nhân, đến tầng lớp trí thức Việt Nam trong hơn chục năm (khoảng những năm 2000) đều quen thuộc với giai điệu của chương Mùa xuân trong 2 concerto Bốn mùa của nhạc sĩ người Ý - Vivaldi qua bản tin Dự báo thời tiết được phát trên truyền hình vào mỗi buổi tối, dù rằng họ không biết đó là concerto, là bản nhạc của ai. Giáo dục âm nhạc trong nhà trường phổ thông hiện đang được quan tâm hơn bao giờ hết. Từ năm 2002, môn Âm nhạc được chính thức là môn học bắt buộc ở hai cấp Tiểu học và THCS với 1 tiết/1tuần. Môn âm nhạc thực sự đã đem lại không khí vui tươi, sôi nổi trong nhà trường, làm học sinh cảm thấy hào hứng hơn trong học tập. Trong chương trình phổ thông, ngoài việc được học hát các bài dân ca, các ca khúc phù hợp lứa tuổi, HS còn được nghe các bản nhạc không lời qua nội dung thường thức âm nhạc. Cụ thể là khi học về các nhạc sĩ nổi tiếng thế giới và Việt Nam mà sự nghiệp của họ nổi tiếng về nhạc không lời thì HS đều được giới thiệu và hướng dẫn nghe, trong đó có cả các tác phẩm giao hưởng. Nhạc giao hưởng, thính phòng mang lại cho HS năng lực tư duy trừu tượng, khả năng tưởng tượng phong phú, phát triển về trí tuệ và nhân cách. Việc hướng dẫn cảm thụ âm nhạc với nhạc giao hưởng, thính phòng cho HS phổ thông là điều không dễ dàng, nhất là trong điều kiện HS chỉ được học âm nhạc 1 tiết/tuần và với rất nhiều nội dung như Hát, nhạc lý, Tập đọc nhạc, Thường thức âm nhạc... Mặt khác, năng lực của giáo viên dạy âm nhạc ở phổ thông cũng chưa thật sự chuyên sâu nên cũng gặp những khó khăn nhất định khi dạy cảm thụ âm nhạc không lời. Xuất phát từ những lí do trên, với mong muốn nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc ở phổ thông, tôi lựa chọn vấn đề: Hướng dẫn cảm thụ âm nhạc giao hưởng, thính phòng cho học sinh Trung học cơ sở làm đề tài Luận văn Thạc sĩ ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc. 2. Lịch sử nghiên cứu - Qua khảo sát, từ trước tới nay đã có nhiều tài liệu đề cập đến âm nhạc giao hưởng, âm nhạc dân tộc, âm nhạc trong giáo dục phổ thông. Có thể điểm ra các tài liệu liên quan như sau: 3 - Đề tài luận văn: “Nâng cao năng lực giảng dạy cho giáo viên âm nhạc các trường phổ thông tại tỉnh Cà Mau” của tác giả Phạm Văn Duy, Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục và đào tạo giáo viên, Nhạc viện Hồ Chí Minh, năm 2014. Thông qua luận văn tác giả trình bày các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và hoạt động nghề nghiệp cho đội ngũ giáo viên [6]. - Đề tài luận văn: “Thị hiếu thẩm mỹ Âm nhạc của học sinh Trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Trần Thanh Hải, Luận văn Thạc sĩ, trường Nhạc viện thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014. Luận văn làm sáng tỏ sự cần thiết phải tìm hiểu để định hướng cho thị hiếu thẩm mỹ âm nhạc.