_____________________________________ Diagnoza społeczno-gospodarcza Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 _____________________________________ Opracowanie: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER Zespół Redakcyjny: Roman Gruszczyk, dr Bożena Sikora, Bartosz Tyrna, Mateusz Werpachowski Okładka: Pierwsza strona od lewej: Rozlewisko rzeki Narew, Panorama Piątnicy, Panorama Nowogrodu, pod spodem - Port Łomża (fot. Grzegorz Gwizdon) Druga strona od lewej: Katedra św. Michała Archanioła w Łomży, Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie, Forty carskie w Piątnicy Łomża - Cieszyn 2015 r. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 Spis treści Spis treści ................................................................................................................................................. 3 Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 5 1. Diagnoza Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego ............................................................................... 7 1.1. Definicja obszaru wsparcia ............................................................................................................ 7 1.2 Zasoby ludzkie i społeczne ............................................................................................................. 9 1.2.1 Potencjał demograficzny ......................................................................................................... 9 1.2.2 Rynek pracy ........................................................................................................................... 17 1.3 Gospodarka i innowacje ............................................................................................................... 29 1.4 Infrastruktura ............................................................................................................................... 46 1.5 Turystyka i sport ........................................................................................................................... 54 1.5.1 Zasoby przyrodnicze .............................................................................................................. 54 1.5.2 Zabytki i obiekty dziedzictwa kulturowego ........................................................................... 57 1.5.3 Potencjał turystyczny ............................................................................................................ 64 1.5.4 Produkt turystyczny .............................................................................................................. 77 1.5.5 Sport ..................................................................................................................................... 79 1.6 Zróżnicowanie przestrzenne ........................................................................................................ 81 1.7 Zrównoważony transport publiczny ............................................................................................. 94 1.8 Środowisko przyrodnicze i efektywność energetyczna ................................................................ 99 1.9 Rozwój obszarów wiejskich i rolnictwo ...................................................................................... 109 1.10 Obszary zdegradowane ............................................................................................................ 115 2. Dostęp i jakość usług publicznych .................................................................................................... 118 2.1 Edukacja ..................................................................................................................................... 118 2.2 Ochrona zdrowia ........................................................................................................................ 125 2.3 Opieka społeczna ....................................................................................................................... 130 2.4 Kultura ....................................................................................................................................... 133 3. Aktywność i przedsiębiorczość społeczna ........................................................................................ 137 3 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 4. Wyniki badań sondażowych ............................................................................................................. 142 4.1 Zagadnienia metodologiczne ..................................................................................................... 142 4.2 Charakterystyka respondentów ................................................................................................. 143 4.3 Ocena jakości życia mieszkańców Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego .............................. 146 4.4 Słabe i mocne strony Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w opinii mieszkańców .............. 153 4.4 Poziom związania mieszkańców ŁOF z miejscem zamieszkania ................................................. 154 4.5 Propozycje mieszkańców w zakresie wspólnych działań na rzecz rozwoju ................................ 156 4.6 Powiązania funkcjonalne ........................................................................................................... 158 5. Syntetyczne ujęcie wyników diagnozy społeczno-gospodarczej ŁOF ............................................... 161 Spis tabel ............................................................................................................................................. 166 Spis wykresów ..................................................................................................................................... 168 Spis map .............................................................................................................................................. 169 4 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 Wprowadzenie Diagnoza społeczno-gospodarcza Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stanowi pierwszą część opracowania pn. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014 – 2020. Głównym celem opracowania diagnostycznego, w kontekście przygotowania całości Strategii, jest zidentyfikowanie aktualnej kondycji obszaru funkcjonalnego, tworzonego przez Łomżę i sąsiadujące Gminy: Łomża, Nowogród, Piątnica oraz zasygnalizowanie podstawowych tendencji społeczno-gospodarczych charakterystycznych dla Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Część diagnostyczna zawiera szczegółową charakterystykę Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego, zarówno w wymiarze społecznym, jak i ekonomicznym. W opracowaniu zwrócono szczególną uwagę na demografię obszaru, rynek pracy, dostęp i jakość usług publicznych, szczególnie w kontekście edukacji i ochrony zdrowia, aktywność i przedsiębiorczość społeczną, potencjał gospodarczy, infrastrukturę techniczną i komunikacyjną. Istotnym elementem jest potencjał turystyczny, zabytki i obiekty dziedzictwa kulturowego oraz kwestie związane z unikatowymi zasobami naturalnymi i ochroną środowiska. W kontekście planów samorządów tworzących Łomżyński Obszar Funkcjonalny, w zakresie integracji obszaru, jak również zwrócenia uwagi nie tylko na kwestie modernizacji czy rozbudowy infrastruktury, ale również na problemy społeczności lokalnej, zdiagnozowanie wyżej wymienionych czynników ma zasadnicze znaczenie dla budowania rozwiązań strategicznych mających przynieść korzyści dla obszaru w kontekście społecznym i gospodarczym. Obszar funkcjonalny pełni również funkcje symboliczne, związane z budowaniem wspólnej tożsamości, wzmacnianiem lokalnej kultury i edukacji regionalnej. Wzmacnianie tego typu procesów przyczynia się do rozwijania społeczeństwa obywatelskiego i kształtowania kapitału społecznego, który buduje faktyczną przewagę konkurencyjną miast, regionów czy kraju, ale nie jest to możliwe bez znajomości panujących wśród społeczności tendencji i znajomości problemów jakie jej dotyczą. Dla myślenia strategicznego diagnoza obszaru stanowi punkt wyjścia w szukaniu długofalowych i skutecznych rozwiązań zmierzających do poprawy jakości życia jego mieszkańców. Analiza została wykonana w oparciu o najbardziej aktualne dostępne dane statystyczne, głównie te pochodzące z baz Głównego Urzędu Statystycznego. Ponadto posiłkowano się danymi urzędów jednostek samorządowych wchodzących w skład Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego, Powiatowego Urzędu Pracy, ośrodków pomocy społecznej funkcjonujących na terenie obszaru, a także wykorzystane zostały dane udostępniane na stronach internetowych instytucji państwowych (m.in. Instytut Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku). Diagnoza 5 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 zawiera również dane pochodzące z badania sondażowego wśród mieszkańców ŁOF. Główne wnioski z diagnozy społeczno-gospodarczej stanowić będą punkt wyjścia dla przygotowania Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gospodarczego Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014 – 2020. 6 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020 1. Diagnoza Łomżyńskiego Obszaru Funkcjonalnego 1.1. Definicja obszaru wsparcia Obszary Funkcjonalne są nową cechą polityki spójności kraju i Unii Europejskiej, które wykorzystują zintegrowane podejście w planowaniu