1 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH 2020 rok 35 tygodni Pandemia COVID-19 29 polskojęzycznych w polskich mediach portali medialnych 2 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH AUTORZY spis treści Łukasz Sakowski — autor artykułów popularnonaukowych, Cel badania 3 organizator plebiscytu na „Biologiczną Bzdurę Roku” www.totylkoteoria.pl Wstęp 4 Arkadiusz Dobosz — biotechnolog, analityk naukowy w Jagiellońskim Centrum Innowacji, propagator nauki www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl Metody 5 KONSULTACJA METODOLOGICZNA Michał Misiak — psycholog społeczny, doktorant Wyniki 9 w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Polskiego Towarzystwa Nauk o Człowieku i Ewolucji. www.michalmisiak.com Wnioski i dyskusja 19 OPRAWA GRAFICZNA Katarzyna Gęborek — projektantka graficzna, Ograniczenia 20 projektantka UX/UI, współpracowała przy grze karcianej „Antyszczepionkowcy.biz” [email protected] Konflikt interesów 20 Podziękowania 20 3 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Chcąc sprawdzić, jak rzetelnie, w oparciu o jakie źródła i z ja- Naszym celem było również zwrócenie uwagi na tematykę Cel kim zaangażowaniem polskojęzyczne media pisały o korona- dezinformacji w sieci, która wraz z rozwojem i upowszechnie- wirusie SARS-CoV-2 i pandemii, przeprowadziliśmy badanie niem się Internetu oraz nieuregulowanych, jak dotąd, mediów opisane na dalszych stronach niniejszego raportu. Chcieli- społecznościowych, stanowi coraz poważniejszy problem. śmy w ten sposób ocenić jakość polskich mediów i przeka- Dzięki badaniu temu dowiedzieliśmy się, jaki był – w spraw- badania zywanych przez nie informacji. dzanym okresie – poziom jakości polskich internetowych portali informacyjnych – stacji telewizyjnych, radiowych, pra- sowych – w odniesieniu do tematyki COVID-19 i pandemii. różnych artykułów liczba portali od każdego analizowanych 29 medialnych 35 medium * 1008 artykułów Badany 27.01– 27.09.2020 okres 4 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Rola mediów w funkcjonowaniu dzisiejszego społeczeństwa kultura i etyka dziennikarska, wykształcenie oraz światopo- Wstęp jest nieoceniona. Służą do informowania obywateli o wyda- glądy autorów i ich umiejętności zawodowe, pluralizm, profil rzeniach ważnych dla ogółu, jak i pomniejszych społeczno- danego medium albo to, kto i jak nim zarządza. ści, branż czy środowisk, poruszając tematykę różnorodnych dziedzin życia. Dają przestrzeń do toczenia dyskusji publicz- Zagadnieniem niezwykle eksploatowanym w mediach w cią- nej poprzez profesjonalną publicystykę, wywiady (z polityka- gu roku 2020 była pandemia COVID-19, choroby wywoły- mi, aktywistami, osobami zainteresowanymi danym tematem, wanej przez koronawirusa SARS-CoV-2. Codziennie media przedstawicielami lokalnych społeczności, specjalistami, na- informowały o jej przebiegu w Polsce, Unii Europejskiej i na ukowcami), jak i sekcję komentowania dla czytelników. Po- świecie, jak również o wydarzeniach do niej nawiązujących. winny być miejscem dla rzetelnego opiniowania rozmaitych Treści te dotyczyły m.in. nauki i medycyny, kultury i spor- wątków zajmujących narodową i międzynarodową wspólno- tu, spraw społecznych i politycznych oraz gospodarczych. tę. Pracownicy mediów patrzą też na ręce władzy, instytu- Przykładowo, publikacje o medycynie komunikowały, jakie są cjom państwowym, firmom oraz organizacjom pozarządo- objawy infekcji, jak przebiegają badania kliniczne szczepio- wym, piętnując ich nadużycia. Mają ogromne znaczenie dla nek, co mówią wyniki testów leków. Teksty o nauce skupia- wymiany opinii, kształtowania postaw, wytaczania szlaków ły się na sekwencjonowaniu genomu wirusa, transmisji bądź rozwoju, procesów demokratycznych, ogółem rzeźbienia jego pierwotnym pochodzeniu. Treści związane z polityką społeczeństwa. poruszały kwestie obostrzeń wewnątrz- i międzykrajowych, otwierania i zamykania szkół, konfliktów między UE i USA, a Chi- W debacie na temat mediów i głównych wyzwań, jakie przed nami i Rosją. Sportowe i kulturowe nawiązywały do odwoły- nimi dziś stoją, pojawiają się wątki ich niezależności od polity- wania rozmaitych wydarzeń (np. Olimpiady) bądź działania ków z jednej strony, firm czy reklamodawców z drugiej, akty- poszczególnych jednostek w reżimie sanitarnym. Społeczne wistów i organizacji pozarządowych z trzeciej, monopolizują- opowiadały o protestach, dystansie społecznym, zmianach cych zasięgi i ruch w Internecie platform społecznościowych w funkcjonowaniu społeczeństwa, a gospodarcze o ekono- z czwartej. Każde z tych zagrożeń wywierać może wpływ na mii, działaniach firm, kosztach finansowych szczepień czy jakość treści, prawdziwość lub kontekst przytaczanych infor- wzbogacania się wielkich koncernów i upadania mniejszych, macji, przywoływane w nich źródła, jak również zaangażowa- lokalnych przedsiębiorstw. Tematyki te często przenikały się, nie autorów w wykonywaną pracę. Istnieje też wiele innych przechodziły płynnie od jednego do kolejnego wątku, były czynników mających oddziaływanie na te kwestie, takie jak interdyscyplinarne, ponieważ epidemia COVID-19 wpływa na niemal każdy aspekt naszego życia. 5 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Metody 6 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH W badaniu zebrano dane z 29 polskojęzycznych portali me- diów: Onet.pl, Rp.pl (Rzeczpospolita), Wyborcza.pl, WP.pl (Wirtualna Polska), Interia.pl, TVN24.pl, Polsatnews.pl, TVP. info, Wprost.pl, Radiomaryja.pl, TOKFM.pl, Dorzeczy.pl, Newsweek.pl, RMF24.pl, Radiozet.pl, Polskieradio24.pl, Pol- skieradio.pl, Polityka.pl, Gazeta.pl, Tygodnikpowszechny.pl, SE.pl (Super Express), Fakt.pl, Innemedium.pl, National-geo- graphic.pl, Nczas.com (Najwyższy czas!), Niezalezna.pl, Na- ukawpolsce.pap.pl, Euractiv.pl, Zmianynaziemi.pl. Wybór mediów, które zostały włączone w niniejsze badanie bazował przede wszystkim na raportach Instytutu Monitoro- wania Mediów z roku 2020. 7 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Do każdego medium przypisano 35 artykułów (z wyjąt- Pierwszą sprawdzaną zmienną były cytowania źródeł in- kiem InneMedium.pl, z udziałem 28 artykułów) z okresu od formacji, na jakie powoływano się w tekstach: 27 stycznia 2020 roku do 27 września 2020 roku – badanie 1) publikacje i badania naukowe, objęło łącznie 35 tygodni. Na każdy tydzień wylosowany zo- 2) organizacje eksperckie (Światowa Organizacja Zdrowia stał dzień, dla którego szukano artykułów do analizy. Wy- – WHO, Amerykańskie Centra Zapobiegania i Kontroli szukiwanie bazowało na wyrazach „koronawirus”, „SARS”, Chorób – CDC, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania „COVID”. W przypadku, gdy brakowało artykułu z danego i Kontroli Chorób – ECDC, Narodowe Instytuty Zdrowia dnia, brany był inny dzień konkretnego tygodnia, a jeśli przez (NIH z USA), Polska Akademia Nauk – PAN, Narodowy cały tydzień w określonym medium nie opublikowano artyku- Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Hi- łu na ten temat, dane zbierano z artykułu z innego tygodnia. gieny – NIZP-PZH, uniwersytety, szpitale), Wszystkie dane zostały zebrane poprzez czytanie i weryfiko- 3) Główny Inspektorat Sanitarny, Państwowa Inspekcja Sa- wanie każdego artykułu przez autorów badania. nitarna i ich jednostki terenowe, 4) eksperci indywidualni (naukowcy, lekarze, biolodzy, epi- demiolodzy, specjaliści naukowi, medyczni, zdrowia pu- blicznego i pokrewni), 5) źródła samorządowe i rządowe (np. prezydenci miast, ministrowie rządów, rzecznicy rządów; w tym Komisja Europejska jako „rząd” Unii Europejskiej) różnych państw, 6) inne organizacje (pozarządowe, firmy, inne organizacje państwowe, takie jak policja), 7) media (bez autocytowań). 8 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Drugą badaną zmienną była liczba fałszywych informacji Dodatkowo, zbadane artykuły otrzymały notę 0, 1 lub 2 za (ang. fake news) dotyczących biologii i medycyny w każdym zaangażowanie zawartych w nich treści, odnoszące się do artykule. Za fałszywą informację, wzorując się na klasyfikacji długości tekstu, jego oryginalności (czy są to informacje ko- First Draft News uznawano: piowane z innych mediów, agencji prasowych), analityczno- 1) dane zmyślone i sfabrykowane, ści (czy są to proste artykuły przytaczające dane, czy autor 2) fałszywy kontekst (np. pisanie o epidemii SARS z 2002- analizuje i komentuje poszczególne wątki). 2003 roku tak, jakby chodziło o obecną pandemię), 3) fałszywe połączenie (np. nagłówek niezgodny z treścią), W celu stworzenia rankingu mediów przygotowanych zosta- 4) mylące/manipulujące wykorzystanie prawdziwej informa- ło kilka wskaźników. Pierwszym z nich była średnia liczba cji, fałszywych informacji na artykuł. Drugim wskaźnikiem było 5) fałszywe źródła (np. podanie WHO jako źródła mimo iż średnie zaangażowanie na artykuł. Trzeci wskaźnik dotyczył Światowa Organizacja Zdrowia nie podała takiej informa- ogólnej liczby cytowań źródeł informacji, uśrednionej w prze- cji), liczeniu na jeden artykuł. Obliczona została również średnia z po- 6) informacje odnoszące się do przyszłości z fałszywym zycji w każdym z poszczególnych rankingów, która posłużyła jako zapewnieniem co do ich pewności (np. że pandemia bez ogólny wskaźnik jakości mediów. Dodatkowo, w wynikach dla wątpliwości skończy się w ciągu miesiąca). konkretnych mediów podane zostały sumaryczne dane – liczba fałszywych informacji i liczba cytowań z podziałem na określo- Satyra czy parodia nie były wliczane do zbioru fałszywych ne rodzaje źródeł. informacji. 9 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Wyniki 10 PANDEMIA COVID-19 W POLSKICH MEDIACH Pierwszy wykres ukazuje ranking wszystkich mediów. Stanowi on główny wynik prezentowany w niniejszym ra- Nr Medium Wynik Uzyskany został na podstawie