P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz CHOSZCZNO (269) Warszawa 2009 Autorzy: Jerzy Król*; Krystyna Bujakowska**; Anna Pasieczna***, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska.** Redaktor regionalny (plansza A): Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny (plansza B): Anna Gabry ś-Godlewska *** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław; ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa; *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; ISBN 83 – ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – Jerzy Król ................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jerzy Król ................................................... 4 III. Budowa geologiczna – Jerzy Król ....................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Jerzy Król ................................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jerzy Król ................................................................ 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – J. Król ................................................ 11 VII. Warunki wodne – Jerzy Król ........................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe............................................................................................ 15 2. Wody podziemne..................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 18 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ................................................................ 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec .................................. 21 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Bujakowska ................................................................ 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jerzy Król ..................................................................... 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jerzy Król ..................................................................... 31 XII. Zabytki kultury – Jerzy Król ............................................................................................ 38 XIII. Podsumowanie – Jerzy Król ........................................................................................... 40 XIV. Literatura ........................................................................................................................ 42 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Choszczno Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospo- darczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2003 w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego we Wrocławiu (Stromwasser, 2003). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o Instrukcj ę opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofi- zjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne dla opracowania niniejszej mapy zostały zebrane w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i oddziale we Wrocławiu, w archiwach geologicznych: Wydziału Środowiska i Rolnictwa Zachodniopomor- skiego Urz ędu Wojewódzkiego w Szczecinie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu „Proxima” SA, a tak Ŝe w archiwach Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i Wojewódzkie- go Oddziału Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Szczecinie. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzy- skane w Starostwach Powiatowych w Stargardzie Szczeci ńskim i Choszcznie oraz Urz ędach Gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie zwiadu terenowego przeprowadzonego w pa ź- dzierniku 2008 roku. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Choszczno okre ślaj ą nast ępuj ące współrz ędne geograficzne: 15°15´– 15°30´ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°10´–53°20´ szeroko ści geograficznej pół- nocnej. Pod wzgl ędem administracyjnym, obszar arkusza poło Ŝony jest w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego. Wi ększa cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do powiatu stargardzkiego, obejmuj ąc: miasto Sucha ń wraz ze znaczn ą cz ęś ci ą gminy Sucha ń, oraz frag- menty gmin: Stargard Szczeci ński, Marianowo, Dobrzany i Dolice. Cz ęść południowa i wschodnia obszaru nale Ŝy do powiatu choszcze ńskiego i obejmuje północn ą cz ęść miasta i gminy Choszczno oraz zachodni fragment gminy Recz. W granicach arkusza znajduj ą si ę dwa o środki miejskie: Choszczno (15,8 tys. miesz- ka ńców), siedziba starostwa oraz Sucha ń (1,5 tys.) – siedziba urzędu gminy. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 2002) omawiany teren le Ŝy w granicach dwóch makroregionów: Pojezierze Zachodniopomorskie w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie i Pobrze Ŝe Szczeci ńskie w podprowincji Pobrze Ŝa Połu- dniowobałtyckie (fig. 1). Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: Pojezierze I ńskie i Pojezierze Choszcze ńskie zajmuj ą niemal cały obszar arkusza, za wyj ątkiem cz ęś ci południowo- zachodniej. Pojezierze I ńskie zajmuje rejon poło Ŝony na północ od doliny Iny. Jest to wyko- rzystywany rolniczo pagórkowaty obszar pojeziernej wysoczyzny morenowej o urozmaico- nej rze źbie terenu, bezle śny, o wysoko ściach od 50 m n.p.m. (nad kraw ędzi ą doliny Iny) do 80–100 m n.p.m. w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza (w rejonie Wapnicy i Błotna). Naj- wy Ŝsze wzniesienie osi ąga tu 110,3 m n.p.m. W cz ęś ci wschodniej pojezierza wyst ępuj ą naj- wi ększe na terenie arkusza jeziora rynnowe: Wapnickie, Sierakowskie i Błotno. Dolina Iny przebiega równole Ŝnikowo w środkowej cz ęś ci arkusza, a jej dno wypełniaj ą utwory tarasów zalewowych oraz torfy. Rz ędne tej formy wahaj ą si ę od 37,0 m n.p.m. na wschodzie do 25,0 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej arkusza. Na południe od doliny Iny rozci ąga si ę Pojezierze Choszcze ńskie, o urozmaiconej rze ź- bie terenu, lecz mniejszym zró Ŝnicowaniu wysoko ści (od 45 do 80 m n.p.m.) ni Ŝ na Pojezie- rzu I ńskim. Cech ą charakterystyczn ą tego obszaru jest obecno ść licznych jezior oraz bagnisk i torfowisk wypełniaj ących zagł ębienia wytopiskowe. Oba mezoregiony s ą w niewielkim stopniu zalesione. 4 Mezoregion Równina Pyrzycko-Stargardzka jest cz ęś ci ą Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego i jego fragment zajmuje południowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Jest to obszar w du Ŝym stop- niu zalesiony, wznosz ący si ę na 45-70 m n.p.m. W jego wschodniej cz ęś ci znajduje si ę Jezio- ro Gardzko (Doleckie). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Choszczno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – wi ększe jeziora Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.41 – 313.31 – Równina Pyrzycko-Stargardzka Pojezierze My śliborskie 313.32 – Równina Nowogardzka 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie 314.43 – Pojezierze I ńskie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.62 – Pojezierze Dobiegniewskie 314.63 – Równina Drawska Omawiany obszar le Ŝy w obr ębie zachodniopomorskiego regionu klimatycznego (Wo ś, 1999), gdzie wysoko ść średniej rocznej sumy opadów osi ąga warto ść około 600 mm, 5 średnia liczba dni z przymrozkami wynosi około 90, a średnia liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną – 50. Okres wegetacyjny trwa tu 210-220 dni. Średnia temperatura roczna waha si ę w granicach 7,7-8,5°C. Przewa Ŝaj ą wiatry wiej ące z kierunku zachodniego, przy znacznym udziale wia- trów wiej ących z północnego zachodu, południa, wschodu i północy. Bardzo wa Ŝny potencjał zasobów środowiska przyrodniczego stanowi ą tu grunty rolne. UŜytki rolne (gleby i ł ąki) zajmuj ą około 75% powierzchni arkusza. W śród gleb dominuj ą gleby urodzajne: czarnoziemy, brunatnoziemy i bielice, wytworzone z mułków, iłów, piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz glin zwałowych oraz średniourodzajne: piaskowe