BIBLIOGRAFIA GEOPOLITYKI WSPÓŁCZESNEJ LESZEK SYKULSKI BIBLIOGRAFIA GEOPOLITYKI WSPÓŁCZESNEJ (1989-2009) WYBÓR CZĘSTOCHOWA 2014 Projekt okładki Kamil Banaszewski Redakcja techniczna Klaudia Nowacka „Wprowadzenie” objęte jest licencją Creative Commons Uznanie autorstwa http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode Pozostała część książki jest udostępniona na licencji copyleft ISBN 978-83-931924-0-3 Częstochowa 2014 Wydanie I Wydawca POLSKIE TOWARZYSTWO GEOPOLITYCZNE Aleja Pokoju 6/64 42-207 Częstochowa SPIS TREŚCI Wprowadzenie ..................................................................................................... 5 Literatura w języku angielskim............................................................................. 9 Literatura w języku arabskim ........................................................................... 131 Literatura w języku bułgarskim ........................................................................ 137 Literatura w języku chińskim............................................................................ 139 Literatura w języku fińskim .............................................................................. 145 Literatura w języku francuskim ........................................................................ 147 Literatura w języku hiszpańskim ...................................................................... 263 Literatura w języku indonezyjskim ................................................................... 283 Literatura w języku japońskim.......................................................................... 287 Literatura w języku niemieckim ....................................................................... 289 Literatura w języku polskim.............................................................................. 301 Literatura w języku portugalskim..................................................................... 307 Literatura w języku rosyjskim........................................................................... 313 Literatura w języku serbskim............................................................................ 347 Literatura w języku tureckim............................................................................ 351 Literatura w języku ukraińskim ........................................................................ 359 Literatura w języku włoskim............................................................................. 364 Wprowadzenie Popularność, jaką cieszy się geopolityka na całym świecie, a od niedawna także w Polsce, daje środowiskom naukowym nie tylko dobry impuls do podej- mowania nowych badań, ale także do pozyskiwania właściwych narzędzi do ich prowadzenia. Można bez cienia przesady stwierdzić, że nie da się prowadzić efektywnej pracy naukowej bez szerokiej znajomości literatury danej dziedziny. Heurystyka stanowi zatem fundamentalny element każdej inicjatywy naukowej. Wiele dyscyplin posiada swoje branżowe bibliografie (np. „Bibliografia geografii polskiej” czy „Bibliografia historii polskiej”), które zawierają coroczne zestawie- nia większości publikacji z danej dziedziny. Geopolityka, uprawiana zarówno jako dyscyplina naukowa, jak i, częściej, jako autonomiczny paradygmat badaw- czy w ramach nauk politycznych i nauk geograficznych, nie posiadała do nie- dawna w Polsce swojej wydzielonej bibliografii. Jedynie przez dwa lata Instytut Geopolityki w Częstochowie prowadził bieżącą bibliografię geopolityki polskiej, która była publikowana na łamach „Przeglądu Geopolitycznego”1. Niniejszy tom ma na celu częściowe zapełnienie luki wydawniczej na pol- skim rynku poprzez dostarczenie wykazu kilku tysięcy publikacji zwartych z za- kresu szeroko rozumianej geopolityki, wydanych na przestrzeni ostatnich dwu dekad. Autor ma nadzieję, że prezentowana bibliografia owocnie przysłuży się badaczom, specjalizującym się w zakresie geopolityki, stosunków międzynaro- dowych, nauk politycznych, historii, nauk wojskowych, ekonomii, nauk geogra- ficznych i filozofii. Należy dodać kilka słów na temat kryteriów doboru materiału oraz zasad konstrukcji książki. Bibliografia ma charakter retrospektywny, zawiera tylko 1 Bibliografia bieżąca geopolityki polskiej , „Przegląd Geopolityczny” 2009, t. 1, s. 229-233; Biblio- grafia bieżąca geopolityki polskiej , „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2, s. 231-235. Bibliografia geopolityki współczesnej i wyłącznie publikacje zwarte (książki, prace zbiorowe, materiały pokonferen- cyjne itd.), ułożone w porządku chronologicznym. Stanowi zbiór selektywny, nie zawierający wszystkich publikacji, napisanych w danym języku w okresie 1989- 2009, lecz ich wybór. Podstawowym kryterium cytowania literatury była popu- larność geopolityki w piśmiennictwie obcojęzycznym i krajowym, mierzona liczbą publikacji oraz znaczeniem naukowym publikacji, mierzonym liczbą cyto- wań. Starano się także uwzględniać nowe trendy i oryginalne podejścia badaw- cze, obrazujące złożoność współczesnej geopolityki. Mimo to autor nie ukrywa, że bibliografia stanowi subiektywny wykaz najważniejszych książek z zakresu szeroko rozumianej geopolityki od czasu zapoczątkowania przemian polityczno- ustrojowych w Europie Środkowo-Wschodniej do ratyfikacji Traktatu Lizboń- skiego. Przy układaniu bibliografii korzystałem z zestawień literatury, zamieszcza- nych w publikacjach geopolitycznych, katalogów elektronicznych bibliotek na- rodowych i uniwersyteckich różnych krajów świata oraz multiwyszukiwarek baz bibliotecznych. Z uwagi na różnorodne style zapisu bibliograficznego używane na świecie i dominujące trendy w światowym brokerstwie informacji, w publi- kacji przyjęto sposób cytowania oparty na konwencji „The Chicago Manual of Style” (w edycji szesnastej) oraz systemy transliteracji używane przez ame- rykańskich bibliotekoznawców 2. Większość skrótów i łączniki w przypadku pu- blikacji, których autorami jest więcej niż jedna osoba, użyto w języku angiel- skim. Najpopularniejszym językiem geopolityki jest obecnie język angielski. W tym języku narodziła się także nowa szkoła geopolityki, tzw. geopolityka krytyczna, nazywana także geopolityką poststrukturalną, nową geopolityką czy geopolityką informacyjną. Drugim co do popularności językiem geopolityki jest język francuski. Natomiast jeśli weźmiemy pod uwagę, że zdecydowana większość książek francuskojęzycznych o geopolityce jest wydawana we Francji, a publikacje anglojęzyczne należy rozdzielić pomiędzy wiele państw (na czele ze 2 th The Chicago manual of style , 16 ed., Chicago 2010. 6 Wprowadzenie Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią), wówczas Francja wyrasta na czoło- wy kraj w świecie, w którym prowadzone są badania z zakresu geopolityki. Na- leży tutaj przede wszystkim podkreślić bardzo wysoki status akademicki geopo- lityki we Francji. Narodziła się tam jedna z jej czołowych subdyscyplin geopoli- tyki – geohistoria, a inna – geoekonomia – jest rozwijana na najwyższym świa- towym poziomie. Osobna sprawa to bardzo wysoki poziom naukowy i edytorski publikacji francuskich oraz, stojącą na bardzo wysokim poziomie, francuską kartografię geopolityczną 3. W światowej czołówce mieści się jeszcze literatura w językach rosyjskim, hiszpańskim, niemieckim i włoskim. Warto odnotować fakt odrodzenia badań geopolitycznych w Niemczech oraz prawdziwy boom na geopolitykę w Federacji Rosyjskiej 4. Ameryka Łacińska posiada długie tradycji studiów geopolitycznych, które choć nie zawsze oryginalne i w większości ograniczone do spraw regional- nych, mają swoje trwałe miejsce w światowej geopolityce akademickiej 5. Do państw, w których geopolityka cieszy się dużą popularnością i uzyskuje coraz silniejszą pozycję należą bez wątpienia Turcja, Bułgaria i Grecja. Literatura polskojęzyczna wypada w poniższym zestawieniu nie najgorzej, choć gwałtowny rozwój geopolityki w środowiskach naukowych w Polsce i, co za tym idzie, wzrastającą liczbę publikacji, datuje się od drugiej dekady XXI wieku. Należy jednak odnotować pozytywny trend w rozwoju badań geopoli- tycznych w naszym kraju. Od początku XXI wieku geopolityka zdobywa coraz większą popularność, co jest widoczne nie tylko we wzrastającej liczbie publika- cji, ale także w ich poziomie. Przyczyniła się do tego nie tylko aktywność na- ukowa poszczególnych badaczy, ale także powstanie zinstytucjonalizowanych form rozwoju tej nauki jak Instytut Geopolityki w Częstochowie czy Polskie To- warzystwo Geopolityczne, coroczne Zjazdy Geopolityków Polskich czy nowe 3 Por. W. Kazanecki, Współczesna francuska myśl geopolityczna. Główne tendencje i ich reprezen- tanci , Toruń 2012. 4 Na temat rosyjskiej myśli geopolitycznej zob. J. Potulski, Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej. Między nauką, ideologicznym dyskursem a praktyką , Gdańsk 2010. 5 Na temat geopolityki w Ameryce Łacińskiej zob. M. F. Gawrycki, Geopolityka w myśli i praktyce politycznej państw Ameryki Łacińskiej , Warszawa 2007. 7 Bibliografia geopolityki współczesnej czasopisma naukowe (np. „Przegląd Geopolityczny”, „Geopolityka”, „European Journal of Geopolitics”)6. We współczesnych badaniach geopolitycznych mamy do czynienia przede wszystkim z dwoma głównymi nurtami badań, które można bez zbędnej prze- sady tytułować będziemy odrębnymi szkołami: szkołę neoklasyczną oraz szkołę postmodernistyczną (poststrukturalną). Szkoła neoklasyczna odwołuje się wprost do dorobku geopolityki klasycznej, czyli okresu od powstania tej nauki (druga połowa XIX wieku) do 1945 r. Nurt ten szeroko wykorzystuje od- wołania do wpływu przestrzeni geograficznej na prowadzenie polityki między- narodowej