PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ZGIERZ (590) Warszawa 2004 Autorzy: Jan Błaszczyk**, Izabela Bojakowska***, Józef Lis***, Jacek Gruszecki*, Anna Pasieczna***, Joanna Przasnyska***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski*** Redaktor tekstu: Iwona Walentek*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo geologiczne POLGEOL S. A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp (J. Gruszecki) .......................................................................................................... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Błaszczyk).............................................. 4 III Budowa geologiczna (J. Błaszczyk) ............................................................................... 6 IV Złoża kopalin (J. Gruszecki) .......................................................................................... 8 1. Sole kamienne ................................................................................................................ 9 2. Węgiel brunatny ............................................................................................................. 9 3. Kruszywa naturalne........................................................................................................ 9 4. Surowce ilaste .............................................................................................................. 12 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Gruszecki) ........................................................... 13 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Błaszczyk) ................................... 15 VII Warunki wodne (J. Gruszecki)..................................................................................... 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 17 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 18 VIII Geochemia środowiska ................................................................................................ 20 1. Gleby (A. Pasieczna, J. Lis) ......................................................................................... 20 2. Osady (I. Bojakowska) ................................................................................................. 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................. 25 IX Składowanie odpadów (J. Przasnyska)........................................................................ 28 X Warunki podłoża budowlanego (J. Błaszczyk)................................................................. 44 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Gruszecki)............................................................. 45 XII Zabytki kultury (J. Gruszecki) ..................................................................................... 50 XIII Podsumowanie (J. Gruszecki)...................................................................................... 51 XIV Literatura ...................................................................................................................... 52 I Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Zgierz Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Zgierz Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL w War- szawie, Zakład w Łodzi (Błaszczyk, 1997). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z in- strukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały: w Łódzkim Urzędu Wojewódzkim oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Zgierz wyznaczają współrzędne: 19o15’-19o30’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o50’-52o00’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w granicach województwa łódzkiego i obejmuje większość powia- tu zgierskiego z gminami i miastami: Ozorków, Aleksandrów Łódzki i Zgierz oraz gminą Parzęczew. Niewielkie fragmenty powierzchni arkusza zajmuje miasto Łódź i należąca do powiatu łęczyckiego gmina Piątek. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza leży w cało- ści w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich. Ar- kusz obejmuje swym zasięgiem fragmenty makroregionów: Nizina Południowowielkopolska z mezoregionem Wysoczyzna Łaska, Nizina Środkowomazowiecka z mezoregionem Równi- na Łowicko-Błońska i wzniesienia Południowomazowieckie z mezoregionem Wzniesienia Łódzkie (Fig. 1). Wzniesienia Łódzkie charakteryzują się maksymalnymi wysokościami i wiążą się ze wzgórzami moren czołowych transgresywnych uformowanych w okresie zlodowacenia War- ty. W okolicach Skotnik znajduje się najwyżej położony punkt o rzędnej 248,2 m n.p.m. 4 Fig. 1 Położenie arkusza Zgierz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica makroregionu; 2 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.14 – Kotlina Kolska; 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska; 318.19 – Wysoczyzna Łaska Makroregion: Nizina Środkowomazowiecka Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.71 – Równina Kutnowska; 318.72 – Równina Łowicko-Błońska Makroregion Wzniesienia Południowomazowieckie Mezoregiony Wzniesień Południowomazowieckich: 318.82 – Wzniesienia Łódzkie; 318.84 – Równina Piotrkowska Wysoczyzna Łaska jest to zdenudowana równina morenowa, której najniżej położone tereny związane z doliną Bzury. Jej genezę należy wiązać z recesyjną działalnością lądolodu stąd w jej budowie przeważają osady piaszczyste i piaszczysto-mułkowe. Równina Łowicko- Błońska przedstawia na obszarze arkusza płaski poziom denudacyjny. W jej budowie przewa- żają osady piaszczyste stożków napływowych rzecznych i sandrowych oraz osady torfiaste den dolinnych i zagłębień bezodpływowych. Najniżej położone powierzchnie znajdują się w dolinie Bzury (Cedrowice) i Moszczenicy (Gieczno), gdzie wysokości bezwzględne scho- dzą poniżej 117 m n.p.m. 5 Opisywany obszar znajduje się w strefie wpływu klimatu suboceanicznego i kontynen- talnego. Opady atmosferyczne na tym obszarze są dość zróżnicowane. Zdecydowanie naj- większe sumy opadów stwierdzono w strefie krawędziowej Wzniesień Łódzkich (w niektó- rych latach nawet do 650 mm). Najniższe sumy opadów (poniżej 550 mm) notowane były w północnej części omawianego obszaru. Średnia temperatura roczna wynosi około 7,5°C (Kondracki, 1988). Grunty rolne klas I-IVa i łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują około 30% powierzchni arkusza. Lasy, przeważnie liściaste, to resztki dawnej puszczy łódzkiej rosnące na około 30% powierzchni arkusza. Podstawową funkcją gospodarczą gmin położonych w obrębie arkusza Zgierz jest rol- nictwo. Produkcja rolna rozwija się głównie w kierunku hodowlano-paszowym. Uprawiana jest pszenica, żyto, ziemniaki i buraki cukrowe. Jest to również rejon upraw warzyw. Rozwijający się dość intensywnie do lat 90 tych przemysł chemiczny, maszynowy i włókienniczy zlokalizowany był w takich ośrodkach jak Zgierz i Ozorków. Aktualnie daje się zaobserwować powstawanie małych, prywatnych zakładów odzieżowych, budowlanych, przetwórstwa spożywczego i usługowych, także w innych miejscowościach. Dużą rolę odgrywa przemysł wydobywczy. Aktualnie eksploatowanych jest pięć złóż kruszywa naturalnego i dwa surowców ilastych ceramiki budowlanej. Liczne obszary progno- styczne i perspektywiczne są rejonami, gdzie można udokumentować małe złoża, przede wszystkim kruszywa naturalnego. Przez obszar arkusza przebiegają następujące szlaki komunikacyjne: linia kolejowa Łódź - Kutno i Łódź - Łowicz, droga główna Łódź - Gdańsk, drogi drugorzędne: Zgierz – Kutno, Ozorków – Stryków i Aleksandrów Łódzki – Stryków. W budowie jest autostrada A-2, a jej odcinek Konin – Stryków przebiegać będzie na omawianym arkuszu przez miej- scowość Emilia. Połączenie tramwajowe z Łodzią posiadają Ozorków i Zgierz. III Budowa geologiczna Budowa geologiczna arkusza Zgierz została opisana na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Klatkowa i in., 1991) oraz objaśnieniach do niej (Klat- kowa, 1993). Omawiany obszar znajduje się na pograniczu niecki łódzkiej z odcinkiem cen- tralnym wału kujawskiego. Umowna granica między wałem a niecką, zgodna z granicą stra- tygraficzną między utworami jurajskimi i kredowymi, biegnie