DOĞUMUNUN 100. YILINDA BAYMİRZA HAYİT ve GÜNÜMÜZDE TÜRKİSTAN TARİHİ ARAŞTIRMALARI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ Editörler: Prof. Dr. Abdulvahap Kara Yrd. Doç. Dr. Ömer Kul Arş. Gör. Filiz Ferhatoğlu DOĞUMUNUN 100. YILINDA BAYMİRZA HAYİT ve GÜNÜMÜZDE TÜRKİSTAN TARİHİ ARAŞTIRMALARI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ 9-10 EKİM 2017 İSTANBUL Editörler: Prof. Dr. Abdulvahap Kara Yrd. Doç. Dr. Ömer Kul Arş. Gör. Filiz Ferhatoğlu İstanbul - 2017 DOĞUMUNUN 100. YILINDA BAYMİRZA HAYİT ve GÜNÜMÜZDE TÜRKİSTAN TARİHİ ARAŞTIRMALARI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİ KİTABI Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları No: 24 ISBN: 978-605-2334-02-7 İstanbul, 2017 Editörler Prof. Dr. Abdulvahap Kara Yrd. Doç. Dr. Ömer Kul Arş. Gör. Filiz Ferhatoğlu Tasarım Murat Arslan Baskı İdeaprint Telefon: +90 216 632 61 18 Teknik Yapım Telefon: +90 216 557 82 87 www.monadfilm.com / [email protected] Bu kitabın tüm yayın hakları Türk Dünyası Belediyeler Birliği’ne aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. İzinsiz basılamaz ve çoğaltılamaz. Merkez Efendi Mah. Merkez Efendi Konağı No: 29 Zeytinburnu 34015 İstanbul Tel +90 212 547 12 00 www.tdbb.org.tr DOĞUMUNUN 100. YILINDA BAYMİRZA HAYİT ve GÜNÜMÜZDE TÜRKİSTAN TARİHİ ARAŞTIRMALARI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ 9-10 EKİM 2017 İSTANBUL Editörler: Prof. Dr. Abdulvahap Kara Yrd. Doç. Dr. Ömer Kul Arş. Gör. Filiz Ferhatoğlu İstanbul - 2017 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .......................................................................................................... 6 İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Fikret Turan’ın Açılış Konuşması ...................................................................... 8 Türk Ocağı İstanbul Şubesi Başkanı Dr. Cezmi Bayram’ın Açılış Konuşması ............................. 10 ÖZEL OTURUM “TÜRKİSTAN TARİHİ” VE BAYMİRZA HAYİT Prof Dr. Abdülkadir Donuk ........................................................................................ 15 SON DÖNEMLERİNDE DR. BAYMİRZA HAYİT İLE BAZI ANILAR Prof. Dr. Salih Aynural ........................................................................................... 21 DR. BAYMİRZA HAYİT’İN MİLLİ TÜRKİSTAN BİRLİK KOMİTESİ İÇERİSİNDEKİ FAALİYETLERİ Prof. Dr. A. Ahat Andican ..................................................................................... 23 BAYMİRZA HAYİT’İ ANLAMAK Prof. Dr. Ayfer Kaynar ............................................................................................ 33 ZUHRİDDİN TÜRKİSTANİ’DEN BAYMİRZA HAYİT HATIRALARI Ekber Yassa ......................................................................................................... 39 BAYMİRZA HAYİT OTURUMU BİR TÜRKİSTAN SEVDALISI: DR. BAYMİRZA HAYİT Prof. Dr. Kemal Özcan ............................................................................................ 45 HAYATI, ESERLERİ VE FİKİRLERİ İLE RUS SÖMÜRGECİLİĞİNE, BOLŞEVİK İHTİLALİNE KARŞI ÇIKAN İLİM, FİKİR VE MÜCADELE ADAMI: BAYMİRZA HAYİT Doç. Dr. Sevinç Qasımova ................................................................................... 57 SOVYET TÜRKMENİSTAN’INDA ELEŞTİRİLERİN ODAĞINDAKİ TARİHÇİ BAYMİRZA HAYİT Yrd. Doç. Dr. Tahir Aşirov ......................................................................................... 67 VELİ KAYYUM OTURUMU SOVYET HÜKÜMETİ VE GENİŞ MÜSLÜMAN KİTLELER ARASINDAKİ İLİŞKİ SORUNLARI BAĞLAMINDA BASMACI HAREKETİ (1920’LERDE KIRGIZİSTAN ÖRNEĞİ ÜZERİNE) Prof. Dr. Nazira Kurbanova ................................................................................... 83 BASMACILIK HAREKETİNİN TARİHİNDE VE İDEOLOJİSİNDE “TÜRKİSTAN’’ TOPONİMİNİN YORUMU Doç. Dr. Alexander Pylev .......................................................................................... 97 1920-1930’LU YILLARDA KIRGIZİSTAN’DA BASMACI HAREKETİ Yrd. Doç. Dr. Zuhra Altımışova .................................................................................. 115 GÜNÜMÜZDE RUSYA VE ORTA ASYA DEVLETLERİ’NİN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK HAREKETİNE BAKIŞ AÇILARI Dr. Tamara Ölçekçi ................................................................................................. 133 MUSTAFA ÇOKAY OTURUMU MUSTAFA ÇOKAY’IN (1890-1941) TUTTUĞU OTOBİYOGRAFİK NOTLAR Prof. Dr. Akram Habibulla ....................................................................................... 151 TÜRKİSTAN’IN BİRLİĞİ İÇİN MÜCADELE EDEN BİR AYDIN VE POLİTİKACI OLARAK: MUSTAFA ÇOKAY Doç. Dr. Seyitkali Duysen - Doç. Dr. Zhabay Kaliyev ........................................................ 159 TÜRKİSTAN LEJYONU VE MİLLİ TÜRKİSTAN DERGİSİ Prof. Dr. Svetlana Smagulova ................................................................................ 167 II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE NAZİ ALMANYASI TARAFINDAN KURULAN TÜRKİSTAN LEJYON ORDUSU’NUN SAVAŞA ETKİLERİ Dr. Latif Çelik ....................................................................................................... 175 TAHİR ÇAĞATAY OTURUMU DR. BAYMİRZA HAYİT ARAŞTIRMALARINDA ALAŞ KAZAK MİLLİ HAREKETİ Prof. Dr. Abdulvahap Kara ........................................................................................ 225 KAZAKİSTAN’DA SOVYET REJİMİNE DİRENİŞ VEYA MİLLİYETÇİ MUHALİFLER VAKASI Prof. Dr. Danagül Makhat ....................................................................................... 239 STALİN DÖNEMİNDE BİR AİLENİN BAŞINA GELENLER: ŞEREF KARDEŞLERİN HİKÂYESİ Doç. Dr. İsmail Türkoğlu ........................................................................................ 253 EN BÜYÜK KAZAK TRAJEDİSİNİN İŞARETİ OLAN EKİM DEVRİMİ Dr. Sultan Han Jusip ............................................................................................... 265 CENGİZ DAĞCI OTURUMU SOVYET DİL POLİTİKALARI Prof. Dr. Okan YeşiloT - Dr. Burcu Özdemir ................................................................. 281 SOVYET DÖNEMİNDE TÜRK CUMHURİYETLERİ EDEBİYATINDA BAYMİRZA HAYİT KARAKTERİ Prof. Dr. Tursın Jurtbay ......................................................................................... 293 TÜRKİSTAN’DA SOVYET HÜKÜMETİNİN DİN POLİTİKASI (1920’LER) Doç. Dr. Yegane Çağlayan - Erhan Çağlayan ................................................................. 299 ABDULVAHAP OKTAY OTURUMU BAYMİRZA HAYİT’İN ESERLERİNDE BUHARA TARİHİNİN BAZI SORUNLARI Prof. Dr. Sulaymon Inoyatov ................................................................................... 309 TÜRKİSTAN’IN SOVYETLEŞTİRİLMESİ SÜRECİNDE BUHARA VE HAREZM HALK CUMHURİYETLERİ Doç. Dr. Nurettin Hatunoğlu ..................................................................................... 315 ORTA ASYA AYDINLARININ YAZISINDA ETNİK KİMLİK Doç. Dr. Djalalitdin Mirzaev ...................................................................................... 341 HÜSEYİN İKRAM HAN OTURUMU BAYMİRZA HAYİT’İN ÇOK AZ BİLİNEN BİR DOSTU“HÜSEYİN İKRAM HAN” Prof. Dr. Nurettin Gemici ......................................................................................... 351 BÜYÜK OYUNDA YENİ HAMLELER VE İNGİLİZLERİN TÜRKİSTAN SİYASETİ Prof. Dr. Kemal Özcan - Görkem Ozan Özalp .................................................................... 365 II. DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKİSTANLI LEJYONERLERİN HAYAT HİKAYESİ Yarkın Koçar ......................................................................................................... 377 ALMANYA’NIN DOĞU SİYASETİ ÇERÇEVESİNDE TÜRKİSTAN’A BAKIŞI (20. YÜZYIL BAŞI) Okt. Fatih Çolak .................................................................................................... 389 ZİYAEDDİN BABAKURAN OTURUMU BAYMİRZA HAYİT’İN ESERLERİNDE TÜRKİSTAN İSTİKLAL HAREKETİ TARİHİNİN YANSITILMASI Prof. Dr. Qahramon Rajabov ..................................................................................... 405 TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIĞI MÜCADELESİNDE İLHAM KAYNAĞIMIZ BAYMİRZA HAYİT VE DEĞERLENDİRMELERİM Dadakhon KHASANOV ........................................................................................... 413 PAKİSTAN’DAKİ TÜRKİSTAN DİASPORASI VE TÜRKİSTAN DAVASI (1950’LERİN BAŞI) DR. BAYMİRZA HAYİT, TERJUMAN-E AFKAR YAYINLARI VE MALANA AZAM HASMİ Ughuz Bılal ........................................................................................................... 421 KAPANIŞ OTURUMU Türk Ocağı İstanbul Şubesi Başkanı Dr. Cezmi Bayram’ın Kapanış Konuşması ......................... 451 SONUÇ BİLDİRGESİ ............................................................................................... 453 SEMPOZYUM İŞBİRLİĞİ KURULUŞLARI .......................................................................... 455 SEMPOZYUM KURULLARI VE SEKRETERYA ..................................................................... 457 KATILIMCILAR VE İLETİŞİM BİLGİLERİ .......................................................................... 461 EKLER BAYMİRZA HAYİT FOTOĞRAFLARI ............................................................................... 465 SEMPOZYUM FOTOĞRAFLARI ..................................................................................... 477 8 DOĞUMUNUN 100. YILINDA BAYMİRZA HAYİT ÖNSÖZ Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği ve onun içinde yer alan Türk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri hakkında araştırmaların Türkiye’de yetersiz kaldığı yıllarda Dr. Baymirza Hayit kaleme aldığı eserleriyle büyük bir boşluğu doldurmuştur. Çünkü Türkiye’de Rusça bilen ve Sovyet tarihini araştıran uzmanlar neredeyse yok gibiydi. Bunun en büyük sebebi, soğuk savaş döneminde Türkiye’de Rusça öğrenmeye çalış- mak, Rusça eserler okumak sakıncalıydı. Bunlar komünizm propagandası yapmak- la suçlanabiliyordu. Ayrıca Türkistan’daki