Onderzoeksrapport ARCHEOLOGISCHE OPGRAVING VAN EEN MEERPERIODENSITE IN DE ‘BERGENMEERSEN’ IN HET KADER VAN HET SIGMAPLAN (Gem. Wichelen, Prov. Oost-Vlaanderen) Agentschap Onroerend Erfgoed COLOFON TITEL Archeologische opgraving van een meerperiodensite in de ‘Bergenmeersen’ in het kader van het sigmaplan (Gem. Wichelen, prov. Oost-Vlaanderen). REEKS Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed nr. 185 AUTEURS Meylemans E., Perdaen Y., Vanholme N., Cooremans B., Deforce K., De Groote K., Ervynck A., Haneca K., Lentacker A., Storme A., Verdurmen I. JAAR VAN UITGAVE 2021 Een uitgave van agentschap Onroerend Erfgoed Wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Overheid, Beleidsdomein Omgeving Published by the Flanders Heritage Agency Scientific Institution of the Flemish Government, policy area Environment VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Sonja Vanblaere OMSLAGILLUSTRATIE Archeologische opgraving van een meerperiodensite in de ‘Bergenmeersen’ Copyright Onroerend Erfgoed, foto: Kris Vandevorst agentschap Onroerend Erfgoed Havenlaan 88 bus 5 1000 Brussel T +32 2 553 16 50 [email protected] www.onroerenderfgoed.be Dit werk is beschikbaar onder de Modellicentie Gratis Hergebruik v1.0. This work is licensed under the Free Open Data Licence v.1.0. Dit werk is beschikbaar onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie. Bezoek http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ om een kopie te zien van de licentie. This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.T o view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/. ISSN 1371-4678 D/2021/3241/178 ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 2 van 202 Opgraving Bergemeersen - Sigmaplan 2021 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ARCHEOLOGISCHE OPGRAVING VAN EEN MEERPERIODENSITE IN DE ‘BERGENMEERSEN’ IN HET KADER VAN HET SIGMAPLAN (GEM. WICHELEN, PROV. OOST-VLAANDEREN). ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// MEYLEMANS E., PERDAEN Y., VANHOLME N., COOREMANS B., DEFORCE K., DE GROOTE K., ERVYNCK A., HANECA K., LENTACKER A., STORME A., VERDURMEN I. INHOUD 1 INLEIDING ..................................................................................................................... 6 1.1 ALGEMEEN ................................................................................................................................ 6 1.2 SITUERING ................................................................................................................................. 6 1.3 HISTORISCHE SCHETS .............................................................................................................. 10 1.3.1 ALGEMEEN ................................................................................................................................. 10 1.3.2 HET HOF TE ZIJPE ........................................................................................................................ 12 1.3.3 GRONDGEBRUIK EN GRONDBEZIT VAN DE ‘MEERSEN’ ......................................................................... 15 1.3.4 HET GRONDBEZIT ........................................................................................................................ 17 1.3.5 DE INRICHTING VAN DE MEERSEN ................................................................................................... 20 1.3.6 ORGANISATIE .............................................................................................................................. 26 1.3.7 SYNTHESE VAN DE HISTORISCHE GEGEVENS ...................................................................................... 28 1.4 ARCHEOLOGISCHE VOORKENNIS ............................................................................................ 29 1.4.1 OUDERE VONDSTEN ..................................................................................................................... 29 1.4.2 SITE VAN DE PAARDEWEIDE ........................................................................................................... 31 1.4.3 DE BAGGERWERKEN VAN 1911-1914 ............................................................................................ 36 1.4.4 DE BAGGERWERKEN VAN 1924-1925 TUSSEN SCHOONAARDE EN APPELS ........................................... 42 1.4.5 ANDERE GEKENDE VONDSTEN EN SITES ............................................................................................ 42 1.4.6 VERKENNEND BOORONDERZOEK .................................................................................................... 44 1.4.7 GEOFYSISCH ONDERZOEK .............................................................................................................. 47 1.5 METHODIEK, VERLOOP VAN DE OPGRAVING EN VONDSTENVERWERKING .......................... 54 2 RESULTATEN VAN DE OPGRAVING ............................................................................ 57 2.1 ZONE A .................................................................................................................................... 57 2.1.1 INLEIDING .................................................................................................................................. 57 2.1.2 ALGEMENE BODEMKUNDIGE OPBOUW ............................................................................................ 57 2.1.3 GEOLOGIE/GEOMORFOLOGIE ........................................................................................................ 59 2.1.4 SPOREN EN STRUCTUREN .............................................................................................................. 60 2.1.5 VONDSTEN ................................................................................................................................. 80 2.2 ZONE B .................................................................................................................................. 102 2.2.1 INLEIDING ................................................................................................................................ 102 2.2.2 ALGEMENE BODEMKUNDIGE OPBOUW .......................................................................................... 103 2.2.3 TOPOGRAFIE/GEOMORFOLOGIE/GEOLOGIE.................................................................................... 104 2.2.4 SPOREN EN STRUCTUREN ............................................................................................................ 104 2.2.5 VONDSTEN ............................................................................................................................... 128 2.3 PALEO-ECOLOGISCH ONDERZOEK ........................................................................................ 157 ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021 Opgraving Bergemeersen - Sigmaplan pagina 4 van 202 2.3.1 POLLENONDERZOEK ................................................................................................................... 157 2.3.2 BOTANISCHE MACRORESTEN ....................................................................................................... 163 2.3.3 DIERLIJKE RESTEN ...................................................................................................................... 168 3 BESPREKING ............................................................................................................. 173 3.1 INLEIDING.............................................................................................................................. 173 3.2 EEN METHODOLOGISCHE BESPIEGELING: GEOFYSISCH ONDERZOEK, DIGITALE HOOGTEMODELLEN EN DE RESULTATEN VAN HET ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK. .......................... 174 3.3 CHRONOLOGISCH OVERZICHT .............................................................................................. 175 3.3.1 STEENTIJD ................................................................................................................................ 175 3.3.2 VROEGE IJZERTIJD ...................................................................................................................... 176 3.3.3 ROMEINSE PERIODE ................................................................................................................... 177 3.3.4 VROEGE EN VOLLE MIDDELEEUWEN .............................................................................................. 178 3.3.5 LATE MIDDELEEUWEN ................................................................................................................ 178 3.3.6 NIEUWE TIJDEN ......................................................................................................................... 179 4 BESLUIT ..................................................................................................................... 179 DIGITALE BIJLAGEN ................................................................................................................. 180 DANKWOORD ......................................................................................................................... 180 LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN .........................................................................................