KAP–4101-02-01/2013 P/13/015 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli P/13/015 – Regulowanie stanu prawnego nieruchomości zajętych pod drogi gminne Jednostka przeprowadzająca Najwyższa Izba Kontroli, Departament Administracji Publicznej kontrolę Kontrolerzy 1. Andrzej Brunejko, główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 85453 z 18 czerwca 2013 r. [dowód: akta kontroli str. 1-2] Jednostka kontrolowana, Gmina Lesznowola, zwana w dalszej treści wystąpienia „Gminą” adres Urząd Gminy Lesznowola, 05-506 Lesznowola, ul. Gminnej Rady Narodowej 60 Kierownik jednostki kontrolowanej Maria Batycka - Wąsik, Wójt Gminy Lesznowola (dalej: Wójt Gminy) [dowód: akta kontroli str. 3-4] Zakres kontroli 1. Działania wójta na rzecz uregulowania stanu prawnego nieruchomości zajętych pod drogi gminne i ujawnienia prawa własności Gminy w księgach wieczystych; 2. Wypłata odszkodowań za nieruchomości zajęte pod drogi gminne; 3. Rzetelność danych o nieruchomościach zajętych pod drogi gminne ujętych w dokumentacji wytworzonej w urzędzie gminy. Okres objęty kontrolą Od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2013 r. II. Ocena kontrolowanej działalności 1 Ocena ogólna Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości , działania Wójta Gminy w zbadanym zakresie. Uzasadnienie Pozytywną ocenę uzasadnia: oceny ogólnej wywiązywanie się Wójta Gminy z obowiązku podejmowania bez zbędnej zwłoki negocjacji z byłymi właścicielami nieruchomości zajętych pod drogi gminne w sprawie ustalenia odszkodowania, regulowanie zobowiązań Gminy z tytułu wypłaty odszkodowań, złożenie do sądu, w okresie objętym kontrolą, 159 wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności 328 działek zajętych pod drogi, o łącznej powierzchni 34,6270 ha. Powierzchnia gruntów objęta wnioskami stanowiła 40% łącznej powierzchni gruntów pod drogami gminnymi. Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości polegały na: nieujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności Gminy do 116 z 504 działek zajętych pod drogi gminne, 1 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna; pozytywna, mimo stwierdzonych nieprawidłowości; negatywna. nieujęciu w ewidencji księgowej 263 działek ewidencyjnych zajętych pod drogi, ewidencjonowaniu nieruchomości stanowiących gminny zasób niezgodnie z wymogami określonymi w art. 23 ust. 1c ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami2, przeprowadzeniu inwentaryzacji gruntów zajętych pod drogi gminne nierzetelnie oraz niezgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości3, przekazaniu Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad nierzetelnie sporządzonych informacji o sieci dróg publicznych za lata: 2010, 2011 i 2012 w zakresie długości dróg, ich powierzchni i nawierzchni. W wyniku działań Wójta Gminy, podjętych w trakcie kontroli NIK, zostały usunięte następujące nieprawidłowości: uzupełniono i uporządkowano ewidencję gminnego zasobu nieruchomości, zweryfikowano i poprawiono informację o sieci dróg gminnych za 2012 r., a następnie przekazano ją Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad. Dokonując oceny ogólnej działalności Wójta Gminy, w zakresie regulowania stanu prawnego nieruchomości zajętych pod drogi gminne, NIK uwzględniła uwarunkowania prawne utrudniające uregulowanie stanu prawnego 28 działek zajętych pod drogi gminne, które w dniu 31 grudnia 1998 r. nie miały statusu dróg publicznych4, a właściciele tych działek są nieznani. Brak również dokumentacji archiwalnej w tym zakresie. III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Działania wójta na rzecz uregulowania stanu prawnego nieruchomości zajętych pod drogi gminne i ujawnienia prawa własności Gminy w księgach wieczystych Stan prawny Stosownie do art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1989 r. o księgach wieczystych i hipotece5, właściciel nieruchomości jest obowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej. Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego6 (zwanej dalej ustawą ujawniającą); organy jednostek samorządu terytorialnego zobowiązane zostały do złożenia w sądach rejonowych wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego, wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu tego prawa7. 2 Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm. 3 Dz. U. z 2013 r., poz. 330 ze zm. 4 Zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, nie stanowiące ich własności a zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub własnością właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem. 5 Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm. 6 Dz. U. z 2012 r., poz. 1460. 7 W terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do dnia 19 listopada 2009 r. 2 Na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną8 (zwanej dalej ustawą – Przepisy wprowadzające),nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, nie stanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem. Podstawą do ujawnienia w księdze wieczystej przejścia na własność jednostek samorządu terytorialnego nieruchomości, o których mowa w art. 73 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające, jest ostateczna decyzja wojewody (art. 73 ust. 3). W myśl art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach działania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych9 (zwanej dalej specustawą drogową) decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę do dokonania wpisów w księdze wieczystej i katastrze nieruchomości. Opis stanu Według stanu na 30 czerwca 2013 r., powierzchnia gruntów zajętych pod drogi faktycznego gminne wynosiła 88,7966 ha10. Gmina ujawniła w księgach wieczystych prawo własności do gruntów o łącznej powierzchni 79,0142 ha (87 nieruchomości11), a nie ujawniła tego prawa do gruntów o powierzchni 9,7824 ha (tj. 12,4% powierzchni gruntów zajętych pod drogi gminne), stanowiących 158 działek ewidencyjnych, z tego: 12 działek zostało nabytych przez Gminę w trybie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości12 (szerzej na str. 4 Wystąpienia); 14 działek ma nieuregulowany stan prawny, ponieważ Wojewoda Mazowiecki13 nie wydał decyzji stwierdzających ich nabycie przez Gminę z mocy prawa na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające. Wnioski Wójta o wydanie tych decyzji zostały złożone w 2005 r., a Gmina wielokrotnie monitowała w tej sprawie, 28 działek zajętych jest pod drogi, które uzyskały status dróg publicznych po 1999 r. Wójt Gminy wyjaśniła, że uregulowanie stanu prawnego tych gruntów w trybie art. 73 ustawy – Przepisy wprowadzające14 było niemożliwe. Drogi zbudowane na gruntach zostały zaliczone do kategorii dróg publicznych na podstawie uchwał Rady Gminy, podjętych po 1999 r. Z uwagi na fakt, że brak jest informacji lub dokumentacji archiwalnej dotyczącej poprzednich właścicieli, niemożliwe jest nabycie tych gruntów w drodze umowy cywilnoprawnej. 8 Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm. 9 Dz. U. z 2013 r., poz. 687. 10 Powierzchnia gruntów zajętych pod drogi gminne, nabytych przez Gminę na mocy art. 73 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające, wynosiła 66,0890 ha. 11 W tym 346 działek ewidencyjnych. 12 Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm. 13 Na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy - Przepisy wprowadzające, Wójt Gminy złożył (w czerwcu i listopadzie 2005 r.) do Wojewody Mazowieckiego 22 wnioski o wydanie decyzji stwierdzającej nabycie z mocy prawa nieruchomości będących we władaniu Gminy Lesznowola. Odnośnie 18 wniosków Wojewoda wydał decyzje stwierdzające nabycie nieruchomości pod drogi gminne (dotyczące 22 nieruchomości o łącznej powierzchni 58,8790 ha). Pomimo monitów ze strony Gminy, do czasu zakończenia kontroli Wojewoda odnośnie czterech wniosków obejmujących 14 działek nie wydał decyzji. 14 Grunty te były zajęte pod drogi, które w dniu 31 grudnia 1998 r. nie posiadały statusu dróg gminnych (publicznych). 3 104 działki Gmina nabyła w trybie specustawy drogowej. Do dnia zakończenia kontroli nie ujawniono prawa własności w księgach wieczystych (szerszy opis na str. 4 Wystąpienia). [dowód: akta kontroli str. 5-101, 107-112, 116-206, 330-403, 410-426, 448] W okresie objętym kontrolą Wójt Gminy złożyła do sądu rejonowego 159 wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności 328 działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 34,6270 ha15. [dowód: akta kontroli str.102-106] Ustalone W działalności Wójta Gminy na rzecz ujawniania prawa własności Gminy nieprawidłowości w księgach wieczystych stwierdzono następującą nieprawidłowość: w księgach wieczystych nie ujawniono prawa własności Gminy do 116 działek zajętych pod drogi gminne. Jak wyjaśniła p. Grażyna Brzozowska - Kierownik Referatu Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami przyczyną nieujawnienia prawa własności 104 działek, przejętych przez Gminę na podstawie przepisów specustawy drogowej, były m.in.