A1A2A4A-4 raport 2005-2006, s. 315-348 isbn 978-83-63260-00-2 Karol Dzięgielewski, Roman Szczerba, Barbara Chudzińska Osadnictwo z wczesnej epoki brązu, okresu halsztackiego i starszego okresu przedrzymskiego oraz ślady działalności człowieka w czasach średniowiecznych i nowożytnych na stanowisku 17 w Podłężu, pow. wielicki ■ 1. Wstęp horyzonty chronologiczne były jedynie krótko wzmian- Stanowisko 17 w Podłężu to jedna z dużych, wielokul- kowane (ibidem; Dzięgielewski et al. 2008; Dzięgielew- turowych osad, badanych przez Krakowski Zespół do ski 2009; 2010). W niniejszym raporcie skupiono więc Badań Autostrad na trasie autostrady A-4 w Małopolsce uwagę na materiałach z wczesnej epoki brązu, wczesnej na odcinku Kraków-Bochnia. Jak większość z nich (por. epoki żelaza i z późnego średniowiecza/nowożytności. Naglik 2005), dostarczyła szeregu nowych, istotnych Omawiane stanowisko położone jest na północnym danych do poznania dziejów osadnictwa w zachod- obrzeżeniu Pogórza Wielickiego, ok. 2 km na południe niej Małopolsce. W dotychczasowych sprawozdaniach od doliny wiślanej, na obszarze równiny zalewowej szerzej scharakteryzowano materiały neolityczne, la- Podłężanki, prawobrzeżnego dopływu Wisły (Ryc. 1). teńskie i wczesnorzymskie (Dzięgielewska et al. 2006; Stanowisko obejmuje swoim zasięgiem zarówno samo Nowak et al. 2007; 2008; Nowak 2010; Dzięgielewska, dno doliny (Ryc. 22), jak też dwa wzniesienia, stano- Dzięgielewski 2008; 2010), podczas gdy pozostałe wiące prawdopodobnie relikty młodopleniglacjalnych Ryc. 1. Podłęże, stan. 17, gm. Niepołomice, woj. małopolskie. Lokalizacja stanowiska oraz plan sytuacyjno- wysokościowy terenu badań. 1 – przypuszczalny zasięg stanowiska; 2 – linie siatki arowej; 3 – obszar przebadany w latach 2000-2007 (rys. K. Dzięgielewski) Fig. 1. Podłęże, site 17, Niepołomice commune, małopolskie voivodeship. Location of the site and contour plan of the research area. 1 – the probable range of the site; 2 – grid lines; 3 – the area studied in 2000-2007 (drawing by K. Dzięgielewski) 315 RAPORT 2005-2006 Ryc. 2. Podłęże, stan. 17, gm. Niepołomice, woj. małopolskie. Rozprzestrzenienie i chronologia obiektów archeologicznych przebadanych w latach 2000-2007 (rys. M. Dzięgielewska) Fig. 2. Podłęże, site 17, Niepołomice commune, małopolskie voivodeship. The layout and chronology of archaeological objects explored in 2000-2007 (drawing by M. Dzięgielewska) 316 A1A2A4A-4 teras (więcej na temat położenia stanowiska, zob. obiektów), wczesnym okresie rzymskim (kultura prze- Dzięgielewski et al. 2008). Wschodnia część była okre- worska z elementami kultury puchowskiej – 309 obiek- ślana na etapie badań terenowych jako stanowisko 1 tów), w średniowieczu (2 obiekty) oraz w okresie nowo- w Zakrzowcu, jednak ze względu na kontynuację żytnym i współczesnym (111 obiektów). Najliczniejszą form osadnictwa typowych dla stanowiska 17 w Podłężu, kategorię stanowiły obiekty prehistoryczne, o nie usta- została na etapie opracowania została włączona w jego lonej chronologii (950). Z obiektów, a przede wszystkim obręb (Ryc. 1). z obfitej warstwy kulturowej pozyskano łącznie ponad Stanowisko 17 w Podłężu zostało odkryte w trakcie 171 tysięcy artefaktów ze wszystkich wymienionych faz badań powierzchniowych AZP (AZP 103-58/18) pro- chronologicznych. Materiał znajduje się obecnie w koń- wadzonych w latach 1981-1982 przez A. Jodłowskiego, cowej fazie opracowania naukowego. [K.D.] K. Regułę i A. Szybowicza, ówcześnie pracowników Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce. W 1996 r. ■ 3. Kultura mierzanowicka Krakowski Zespół do Badań Autostrad (KZdBA) zwe- i trzciniecka ryfikował stanowiska archeologiczne na trasie plano- Od początku prac ratowniczych prowadzonych przez wanej autostrady A-4 w Małopolsce. Sondażowe bada- Krakowski Zespół do Badań Autostrad na trasie pro- nia w Podłężu przeprowadzili wówczas K. Ciałowicz jektowanej autostrady A-4 w woj. małopolskim, reje- i E. Trela. Na podstawie wyników sondaży, stanowisko strowano ślady osadnictwa kultury mierzanowickiej na zostało wytypowane do dalszych badań, które na zlece- wielu badanych stanowiskach, najczęściej w postaci po- nie KZdBA, podjęła J. Rodzińska-Nowak (2000-2001). jedynczych fragmentów ceramiki (Kadrow et al. 2003, Były to wykopaliska o niewielkim zakresie (przebadano 300-302). Kolejne sezony badawcze przynosiły znaczący jedynie 2 ary). W październiku 2003 r. przystąpiono przyrost ilości materiału zabytkowego wiązanego z tą do badań szerokopłaszczyznowych, będących zasadni- kulturą (Jarosz 2004, 251; Grabowska, Konieczny 2004, czym przedmiotem niniejszego sprawozdania. Badania 253, 255; Włodarczak 2004, 274, 275; informacje ustne zakończono w listopadzie 2007 r. Prowadziło je kilka uzyskane w trakcie warsztatów Krakowskiego Zespołu ekip terenowych, kierowanych przez: M. Dzięgielewską, do Badań Autostrad w Igołomi – kwiecień 2006). K. Dzięgielewskiego i R. Szczerbę (w latach 2003- Na tym tle osadnictwo tej wczesnobrązowej jed- 2007; przy współpracy I. Mirasia i Ł. Oleszczaka), nostki kulturowej jest reprezentowane na stanowisku W. Machowskiego (w latach 2003-2005), A. Sabat-Maj 17 w Podłężu tylko w bardzo ograniczonym zakresie. (2005) i D. Stefańskiego (2005). Badania prowadzone Na łączną liczbę 2024 obiektów, jedynie 17 zaliczono były ze środków Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych do kultury mierzanowickiej. Funkcjonalnie dziewięć i Autostrad. z nich to jamy (gospodarcze – zasobowe?), sześć to dołki posłupowe, z których niektóre mogą być pozosta- ■ 2. Wyniki badań - łościami konstrukcji słupowych. Dwa obiekty to ślady dane statystyczne domniemanych dróg (koleiny), jakkolwiek wydźwięk W trakcie wykopalisk wyprzedzających budowę au- datowań radiowęglowych próbek ziemi, pochodzących tostrady na omawianym stanowisku wyeksplorowano z ich wypełnisk, nie jest jednoznaczny. Nie można wy- obszar o powierzchni 422,5 ara (cały obszar stanowi- kluczyć datowania tych struktur również na młodsze ska jest szacowany na ponad 6 ha), na którym odkry- fazy epoki brązu. Obiekty mierzanowickie występują to i zadokumentowano 2024 obiekty archeologiczne. głównie we wschodniej części stanowiska i są dość rzad- Odnotowywano tu ślady obecności człowieka w schył- ko rozmieszczone na obszarze o długości około 250 m. kowym paleolicie i mezolicie (potwierdzone w po- Zajmują obszar wschodniego wyniesienia i jego stoków staci nielicznych artefaktów krzemiennych; inf. ustna (Ryc. 1; 2). Jeden niepewny obiekt odnotowano w czę- M. Nowaka i A. Klimek), neolicie (grupa wyciąsko-złot- ści zachodniej. Obiektom towarzyszy także pewna ilość nicka kręgu lendzielsko-polgarskiego – 81 obiektów), fragmentów ceramiki naczyniowej, zalegającej w war- wczesnym i starszym okresie epoki brązu (późna faza stwie kulturowej, na niektórych połaciach wykazująca kultury mierzanowickiej – 17 obiektów; ślady kultury dość duże koncentracje. trzcinieckiej), środkowym/młodszym okresie epoki brą- Materiał ceramiczny na stanowisku w Podłężu nie zu (kultura łużycka – 21 obiektów); okresie halsztackim jest jednorodny i reprezentowany jest przez dwa odręb- (kultura łużycka – 386 obiektów), starszym okresie prze- ne zespoły. Pierwszy z nich daje się łatwo zaklasyfikować drzymskim (kultura pomorska – 7 obiektów), środko- do grupy pleszowskiej, której rozwój przebiegał w ra- wym i późnym okresie lateńskim (kultura lateńska – 140 mach późnej fazy kultury mierzanowickiej w okresie 317 RAPORT 2005-2006 Ryc. 3. Podłęże, stan. 17, gm. Niepołomice, woj. małopolskie. Obiekt 490 – jama grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej: a-c – plany i profile; d – wybór materiału ceramicznego (rys. A. Kluzik) części przydennej. U nasady szyjki, gęsto zdobionej po- Fig. 3. Podłęże, site 17, Niepołomice commune, małopolskie voivodeship. Object 490 – a pit of the Pleszów group of the ziomymi odciskami cienkiego sznura znajduje się kolan- Mierzanowice culture: a-c: plans and profiles; d – a selection kowate uszko z przylegającymi do niego od spodu trzema of ceramic material (drawing by A. Kluzik) tzw. „wąsami”, czyli pionowymi listwami plastycznymi. Pierwotnie naczynie mogło posiadać cztery takie uszka między 1900 a 1600 cal BC (Kadrow, Machnik 1997, z listwami plastycznymi, rozmieszczone symetrycznie. 122). Z grupą tą można wiązać materiał ceramiczny po- Naczynie charakteryzuje się dobrym wypałem, zwartym chodzący z wypełniska dużej owalnej jamy (nr 490), przełomem, drobną domieszką mineralną i niewielką o trapezowatym przekroju poprzecznym (Ryc. 3a, b, c), grubością ścianek (około 5 mm). Powierzchnia naczynia na który składa się m.in. się bardzo charakterystyczny, jest gładka, wykonana bardzo starannie. dość duży fragment naczynia ceramicznego. Pozostałe Inne zespoły należy raczej wiązać z grupą giebułtow- fragmenty ceramiki z tego obiektu są drobne i raczej nie- ską, egzystującą również w późnej fazie rozwoju kultury charakterystyczne. Zachowany fragment naczynia (Ryc. mierzanowickiej i datowanej 1750-1600 cal BC (Kadrow, 3d) pochodzi z klasycznej zarówno pod względem formy, Machnik 1997, 118). Na przykładzie obiektu 19 (Ryc. 2; jak i zdobnictwa, amfory pleszowskiej typu H (Kadrow, ar 380/170) – jamy o prostokątnym przekroju poprzecz- Machnik 1997, 125 ryc. 50h), nawiązującej bezpośred- nym (Ryc. 4a, b), można pokrótce scharakteryzować nio do najbardziej charakterystycznej grupy I cerami- zachowany materiał ceramiczny, który pozbawiony jest ki, wyróżnionej na eponimicznym stanowisku IV/20 całkowicie ornamentyki sznurowej, a elementy zdobnic- w Krakowie-Pleszowie (Madej 1998, 29, 47). Naczynie twa stanowią małe, płaskie guzki, poprzecznie nacina- posiada dość