b 2009 Izvještaj stanjuo životne sredine Agencija za zaštitu životne sredine IV Proleterske 19 81000 Podgorica Crna Gora Tel: +382 20 615 255 Fax: +382 20 618 246 e-mail: [email protected] Izdavač: Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore Za izdavača: Daliborka Pejović, dipl. pravnik Direktor Agencije za zaštiitu životne sredine Crne Gore Obrađivači: Dr Vladan Božović, dipl. molekularni biolog i fiziolog Mr Gordana Đukanović, dipl. ing. neorg. tehnologije Irena Tadić, dipl. ing. neorg. tehnologije Lidija Šćepanović, dipl. ing. org. tehnologije Ivana Bulatović, dipl. biolog Tatjana Đoković, dipl. hemičar Milena Bataković, dipl. biolog Dr Sanja Damjanović, dipl. fizičar Nataša Bjelica, dipl. fizičar Mr Aleksandar Božović dip. ing. pomorstva Nemanja Čavlović, dipl. istoričar umjetnosti Dizajn korica: Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore Štampa: Tiraž: 1 Shodno Zakonu o životnoj sredini (Sl. list br.48/08) Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore ima obavezu izrade godišnjeg izvještaja o stanju životne sredine u Crnoj Gori. Izvještaj o stanju životne sredine predstavlja jedan od osnovnih dokumenata iz ove oblasti i daje prikaz stanja životne sredine. Izrađuje se na osnovu dostupnih podataka o stanju životne sredine i daje procjenu trenutnog stanja, ali i preporuke i mjere koje treba sprovesti u cilju poboljšanja analiziranog stanja. Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore Agencija za zaštitu životne sredije (Environment protection Agency of Montenegro – EPA Montenegro) osnovana je 12.11.2008. godine Uredbom o izmjenama i dopunama uredbe o organizaciji rada državne uprave (Sl.list CG br.68/08). Agencija je preuzela određene nadležnosti od tadašnjeg Ministarstva uređenja prostora i zaštite životne sredine počev od marta mjeseca 2009. godine. EPA – Montenegro je osnovana u cilju efikasnog obavljanja stručnih poslova koji se odnose na monitoring stanja životne sredine, prikupljanje i objavljivanje podataka kao i usklađivanje i vođenje nacionalnog informacionog sistema zaštite životne sredine. U nadležnosti Agencije su i izdavanje dozvola kao i inspekcijski nadzor. Osnovna misija Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore je da obezbjeđuje pouzdane i pravovremene podatke i informacije o stanju životne sredine, neophodne za efikasno sprovođenje politike zaštite životne sredine u državi. Agencija ima za cilj ostavarivanje kontakata sa naučnim, stručnim i institucijama državne uprave čime se obezbjeđuje prikupljanje podataka o životnoj sredini u Crnoj Gori. Fakulteti, instituti, zavodi kao i organizacione cjeline na svim nivoima državne uprave, od lokalne samouprave do institucija na republičkom nivou predstavljaju bazu za efikasno funkcionisanje Informacionog sistema životne sredine. Agencija za zaštitu životne sredine prevashodno sarađuje sa Evropskom Agencijom za životnu sredinu (EEA) kao i drugim međunarodnim institucijama – Evropskom komisijom, UNDP. Aktivna saradnja omogućava sticanje iskustava koja će olakšati sprovođenje aktivnosti koje nas očekuju u procesu pridruživanja EU. Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore u narednom periodu ima sledeće prioritetne ciljeve: Reviziju i poboljšanje programa monitoringa stanja životne sredine Uspostavljanje informacionog sistema Uspostavljanje referentnih centara Poboljšanje sistema izvještavanja Razvoj seta indikatora Poboljšanje podataka i informacija Doprinos zaštiti životne sredine Jačanje svijesti o značaju očuvanja životne sredine 2 Evropska agencija za životnu sredinu (EEA) osnovana je 1990. godine radi sticanja uvida u stanje životne sredine u Evropi, a sve to u cilju podrške politici životne sredine EU koju kreira i sprovodi Evropska komisija. Jedna od osnovnih uloga EEA je uspostavljanje Elektronske informaciono osmatračke evropske mreže (European Information and Observation network) na teritoriji svih zemalja članica EEA i podrška njenom radu u zemljama koje su aplicirale za članstvo. Crna Gora ima status zemlje saradnice u EEA. 3 Sadržaj Uvod .......................................................................................................................................... 6 Informacija o stanju životne sredine u Crnoj Gori 2009 .............................................................. 9 1. Monitoring vazduha ...........................................................................................................12 1.1 Rezultati mjerenja koncetracije zagađujućih materija u vazduhu .................................15 1.2. Sistematsko mjerenje imisije osnovnih i specifičnih zagađujućih materija u vazduhu na automatskim stacionarnim stanicama ................................................................................28 2. Klimatske promjene ............................................................................................................43 3. Monitoring površinskih i podzemnih voda ..........................................................................54 3.1. Kvalitet površinskih voda .............................................................................................57 4. Program monitoringa stanja morskog ekosistema priobalnog mora Crne Gore..................76 4.1. Program opšteg kvaliteta priobalne vode mora na udaljenosti od 1 nautičke milje (Nm) od obale .............................................................................................................................78 4.2. Monitoring kvaliteta vode lučkih akvatorijuma ..............................................................80 4.3. Monitoring eutrofikacije ...............................................................................................82 4.4. Monitoring trenda zagađenja .......................................................................................94 4.5. Biomonitoring ..............................................................................................................96 4.6. Monitorig biomarkera ..................................................................................................98 4.7. Monitoring unosa pritokama ........................................................................................99 4.9. Monitoring kvaliteta vode za marikulturu ................................................................... 101 4.10. Monitoring kvaliteta vode za kupanje ....................................................................... 101 5. Monitoring zagađenja zemljišta ........................................................................................ 107 6. Monitoring biodiverziteta ................................................................................................. 134 7. Monitoring buke u životnoj sredini .................................................................................... 185 8. Monitoring radioaktivnosti u životnoj sredini ..................................................................... 200 Tabelarni prikaz stanja segmenata životne sredine u Crnoj Gori (2009 god.) ............. 242 II Indikatorski prikaz pojedinih segmenata stanja životne sredine u Crnoj Gori (2009 god.) .... 246 Predlog mjera ......................................................................................................................... 261 4 Politika zaštite životne sredine u Crnoj Gori ............................................................................ 268 PRILOG I ................................................................................................................................ 277 Zakonska regulativa ............................................................................................................ 277 PRILOG II ............................................................................................................................... 283 Pojmovnik ............................................................................................................................ 283 5 Uvod Uvod Izvještaj o stanju životne sredine za 2009 god. predstavlja jasan prikaz stanja pojedinih segmenata životne sredine – vazduha, vode, zemljišta,morskog ekosistema itd., baziran je na dostupnim podacima iz različitih izvora, proračunima na osnovu dobijenih podataka kao i na stručnim analizama. RIječ je o jednom od najznačajnijih dokumenata iz oblasti životne sredine u državi s obzirom da donosi procjenu kako trenutnog stanja životne sredine tako i preporuke u cilju poboljšanja postojećeg stanja, a sve prisutniji pritisci na životnu sredinu ublažili putem sprovođenja adekvatnih mjera. Na taj način, izvještaj o stanju životne sredine postaje važan alat adekvatnijeg i kvalitetnijeg upravljanja sektorom životne sredine u državi, prvenstveno putem ugradnje principa zaštite životne sredine i održivog razvoja u razvojne i strateške dokumente I drugih sektora: energetike, poljoprivrede, turizma itd. Izrada izvještaja o stanju životne sredine definisana je Zakonom o životnoj sredini ("Sl. list CG", br. 48/08 od 11.08.2008). Članom 19. pomenutog zakona, za nosioca aktivnosti na izradi i publikovanju izvještaja imenovana je Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore . Zakon o zaštiti životne sredine propisuje obavezu izrade izvještaja o stanju životne sredine ali ne i njegovu formu, stoga smo se vodili principom izrade sličnih dokumenata većine zemalja EU. Važno je istaći da su dobijeni podaci predstavljeni ovim izvještajem, dio informacionog sistema Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore, kao i da predstavljaju značajnu liniju komunikacije prema Evropskoj agenciji za životnu sredinu i drugim međunarodnim institucijama u skladu sa međunarodnim