Bryologiese Notities VI door P. W.H. Wachter Jansen en . MOSSEN VAN DE HUNNEBEDDEN (Slot). kolleksie hunne- Toen wij wegens de grote belangrikheid, onze bedmossen in het Rijksherbarium deponeerden, en daarover enkele gesprekken voerden met dr S. J. van Ooststroom, beloofde deze enkele andere hunnebedden bezoeken. raad- ons, zo mogelik te Hij pleegde het bekende werk van A. E. van Giffen „De hunnebedden in Nederland” uitg. Oosthoek, Utrecht, 1925—1927, waaruit bleek, de in 6 dat van 54 hunnebedden Drente er 19 niet, en slechts weinig waren onderzocht. Samen met de heer J. S. Zaneveld, ook ver- in bonden aan het Rijksherbarium, heeft hij de week van 15—22 Julie 1939 van deze 25 er 23 kunnen bezoeken, voorwaar een schit- terende prestatie, met buitengewoon sukses bekroond. De twee niet bezochte, D33 en D51 uit onderstaande lijst, waren niet te bereiken, zelfs met de hulp van omwonende boeren niet, daar zij midden in roggevelden lagen; en van het plan, deze in September te bezoeken, is om begrijpelike redenen helaas niets gekomen. Tevens had van Ooststroom de vriendelikheid, alle hunnebedden, waarvan reeds gegevens bekend waren, met de lijst van van Giffen elk het kwartierhok te identifiseren; en bij aan te geven, waarbij bleek, dat een paar hunnebedden, op de stafkaart aangegeven en niet vermeld door van Giffen, inderdaad niet meer bestonden. In de volgende lijst staat voorop de aanduiding bij van Giffen; daarna tussen haakjes het nummer van onze lijst van pag. 44 van deze jaargang, welke lijst reeds gezet was bij ontvangst der mossen; verder een nadere omschrijving van de vindplaats en eindelijk het de kwartierhok. De enige moeilikheid leverden namen Midlaren en Zuidlaren, daar Midlaren bij de gemeente Zuidlaren behoort, en de beide hunnebedden vlak bij elkaar liggen (zie p. 43). Gi (W24) Noordlaren, gem. Haren. J7. 14.44. Di (W19) Steenbergen, gem. Roden. J7. 21. 14. D2 (W18) Westerveld, gem. Norg. J7. 31. 42. D3 (W22 of 23) Midlaren, gem. Zuidlaren. Westelik h. van tweetal. J7. 24. 22. 410 of Zuidlaren. Oostelik Ü4 (W22 23) Midlaren, gem. h. van tweetal. J7. 24. 22. Vries. D5 (W27) Zeyen, gem. J7. 33. 13. D6 (W28) Tinaarloo, gem. Vries. J7.24. 34. Anloo. D? (W32) Schipborg, gem. J7. 35. 13. D8 in het Bos (W30) van Kniphorst, gem. Anloo. J7. 35. 14. D9 (W31) Noordloo, gem. Anloo. J7. 35. 23. Dio Anloo Gasteren, gem. J7.34.44. Dn Anloo, gem. Anloo J7.45. 12. D12 in de Anloo. (W13) Eext, es, gem. J7. 45. 41. Grafkelder Anloo. D13 Eext, gem. J7. 45. 41. Anloo. D14 (W12) z.g.n. van Gieten, gem. J7. 45. 44. D15 (W25) Loon, gem. Assen. J7. 44. 13. D16 Rolde (W26) Balloo, gem. J7. 44. 34. D17 (Wio) Rolde, gem. Rolde. Noordelik h. van tweetal. J7. 54. 21. D18 Rolde. Zuidelik h. (Wu) Rolde, gem. van tweetal. J7. 54. 23. Westelik h. D19 (W9) Drouwen, gem. Borger. van tweetal. J7. 66. 21. D20 Oostelik h. (W8) Drouwen, gem. Borger. van tweetal. Jj. 66. 21. D21 (W4) Bronneger, gem. Borger. Zuidwestelik h. tweetal. 66. van J6. 24. D22 Noordoostelik (W5) Bronneger, gem. Borger. tweetal. h. van J6. 66. 24. D23 (W3) Bronneger, gem. Borger. Noordelik h. van drietal. J7. 66. 24. D24 (W2) Bronneger, gem: Borger. Zuidwestelik h. drietal. van J7. 66. 24. D25 (Wi) Bronneger, gem. Borger. Zuidoostelik h. drietal. 66. van Jy. 24. D26 (W7) Drouwenerveld, gem. Borger. J7. 66. 14. Grote 66. D27 (W6) Hunnebed, gem. Borger. J7. 44. D28 Buinen, gem. Borger. Noordelik h. van 66. tweetal. J7. 44. Zuidelik h. D29 Buinen, gem. Borger. van tweetal. J7. 66. 44. Odoorn. Noordelik D30 (W14) Exloo, gem. v. Exloo. K7.17.24. D31 Exloo, gem. Odoorn. Zuidelik van Exloo. K7.27.24. Odoorn. D32 (W15) Odoorn, gem. Noordwestelik van Odoorn. K7. 27. 32. Odoorn. Noordwestelik D33 Valtherveld, gem. 411 h. van tweetal. Ky. 37. 21. D34 Valtherveld, gem. Odoorn. Zuidoostelik h. tweetal. van Ky. 37. 21. D35 Valthe, gem. Odoorn. Zuidwestelik van Valthe. Ky. 37. 24. D36 (W17) Valthe. Westelik h. van tweetal. Ky. 38. 11. D37 (W17) Valthe. Oostehk h. van tweetal. Ky. 38. 11. h. D38 (W29) Emmerveld, gem. Emmen. Noordelik drietal. van Ky. 38. 33. D39 (W29) Emmerveld, gem. Emmen. Zuidwestelik h. drietal. van Ky. 38. 33. Emmen. Zuidoostelik D40 (W29) Emmerveld, gem. h. van drietal. Ky. 38. 33. Emmen Emmen. D41 Weg —Odoorn, gem. Ky. 48. 11. Emmen. In de D42 Westenesch, gem. es. Ky. 47. 24. in D43 (W16) Emmen, Langgraf, de Schimmeresch. Ky. 48. 13. D44 Westenesch, gem. Emmen, achter boer- derij Houwing. Ky. 47. 42. D45 Emmerdennen, gem. Emmen. Ky. 48. 14. Emmen. Noordelik h. D46 Angelsloo, gem. van tweetal. Ky. 48. 41. Zuidelik h. D47 Angelsloo, gem. Emmen. van tweetal. Ky. 48. 41. D48 Noordbarge, gem. Emmen. Steen, is Ky. 57. 21. hunnebed. geen D49 Schoonoord, gem. Sleen. Ky. 36 juist de op grens van 32 en 34. D50 Noordsleen, gem. Sleen. Noordelik h. van tweetal. Ky. 46. 23. D51 Noordsleen, gem. Sleen. Zuidelik h. van tweetal. Ky. 46. 23. K6. 28. D52 Diever, gem. Diever. 34. Havelte. Westelik h. D53 (W20) Havelte, gem. van tweetal. K6. 47. 31. Havelte. Oostelik h. D54 (W21) Havelte, gem. van K6. tweetal. 47. 31. Wat elk nu hunnebed apart betreft, zijn de volgende vondsten te vermelden: D5: Andreaea petrophila, Ceratodon, Dicranoweisia, Grimmia trich., Polytrichum pil. en Rhacomitrium heterost. Dio: Ceratodon, Lophozia bicrenata, Polytrichum pil. en Webera de nutans. Deze Lophozia was wel een van grootste verras- 412 ook Steen” singen, maar bleek op D4Q en op de z.g. „Groote de op Lemelerberg (een granietblok) voor te komen; gelukkig alle keren c.fr. Het perianth had een bleke rand aan de mond, de celwanden Slechts waren dik, de gemmen hoekig. de cilia aan de mondrand van het perianth waren iets korter, dan staat aangegeven: wij telden 1 a 2 cellen inplaats van 3 tot 4. Dn: Cephaloziella Hampeana, Dicranum scop., Grimmia trich., Ptili- Hypnum cup., Lophozia lycopodioides, Polytr. pil., dium ciliare, Rhacom. heterost., Scapania compacta en één Webera nutans. Vier hepaticae op hunnebed, waaronder die ook Lophozia lycopodioides, trouwens op D38, 39 en voorkwam! 49 Ceratodon D13: en Hypn. cupr. D15: Andreaea Rothii, Cephaloziella Starkei, Ceratodon, Dicra- Dicranum Pleurozium Schreberi noweisia, scop., Hypn. cup., en Rhacom. heterost. D16: Dicranum Grim- Cephaloziella Starkei, Dicranoweisia, scop., mia trich., Hedwigia, Hypn. cupr., Polytr. pil., Rhacom. heterost. en Webera nutans. Grimmia D28: Dicranoweisia, trich., Pleurozium en Polytr. pil. D29: Dicranoweisia, Hypn. cupr. en Pleurozium. Dicranum D31: Cephal. Starkei, scop., Pleurozium, Ptilidium, Rhacom. heterost. en Webera nut. Pleuro- D32: Cephal. Starkei, Dicranoweisia, Dicranum scop., zium, Ptilidium en Rhacom. het. D34: Cephal. Starkei, Gymnocolea inflata, Lophozia barbata, Rhacom. Webera Weer het., Scapania comp. en nut. een hunnebed met vier levermossen, die tevens schaars op andere voorkomen. 03$: Polytrichum piliferum. Grimmia trich. D36: Dicranoweisia, en Hypn. cupr. D37: Ceratodon, Grimmia trich., Hypn. cupr., Polytr. pil. en Rhacom. het. met var. obtusum. D38: Catharinaea undulata, Cephal. Starkei, Dicranoweisia, Dicra- num scop., Hypn. cupr., Lophozia lycopodioides, Ptilidium, Scapan. comp. en Webera nut. Dicran. D39: Cephal. Starkei, scop., Hypn. cupr., Lophocolea bidentata, Lophozia lycopodiodes, Rhacom. het. en Webera nut. D40: Hedwigia, Hypn. cupr. en Webera nut. wel lichenen D41: geen mossen, en een alg: Prasiola crispa (Lightf.) Menegh., draadvormig stadium (det. Mej. dr Jos. Th. Koster). 413 D42: Dicranoweisia, Hedwigia, Hypn. cupr. en Rhacom. het. Grimmia trich. D43: Dicranoweisia, en Hypn. cupr. Grimmia D44: Ceratodon, Dicranoweisia, trich., Hypn. cupr., benevens de alg: Hormidium flaccidum A. Br. (det. Mej. dr Jos. Th. Koster). D45: Andreaea Rothii, Dicranella heteromalla, Dicranoweisia en Webera nut. D46: Cephal. Starkei, Dicranoweisia en Grimmia trich. D47: Polytr. pil., benevens de alg Hormidium flaccidum A.Br. (det. Mej. dr Jos. Th. Koster). D48: Bryum argenteum, Cephal. Starkei, Ceratodon, Polytr. pil. en Rhacom. trich. Dicran. Grimmia D49: Dicranoweisia, scop., trich., Hedwigia. Hypn. cupr., Lophozia bicrenata, Loph. lycop., Loph. ventricosa, Ptilidium, Rhacom. het. en Webera nut. Dicran. Grimmia D50: Cephal. Hamp., scop., trich., Hedwigia, Hypn. cupr., Polytr. pil. en Rhacom. het. D52. Cephal. Hamp., Ceratodon, Dicranella heteromalla, Dicra- Grimmia noweisia, trich., Hedwigia, Hypn. cupr., Polytr. pil., Rhacom. het. en Webera nut. D53: Ceratodon, Dicranoweisia, Grimmia trich., benevens de alg Protococcus viridis Ag. (det. Mej. dr Jos. Th. Koster). D54: Grimmia trich. Van Ooststroom verzamelde ook nog mossen van de z.g. „Groote steen” op de Lemelerberg in Overijsel (My. 11. 21); op dit graniet- blok kwamen voor: Gymnocolea inflata, Lophozia bicrenata, Polytr. pil., Rhacom. het., Scapania comp. en Webera nut., welke alle reeds één of hunnebedden Geheel anders op meer waren gevonden. was dit met enige stenen, die in een plantsoen in het dorp Mariën- berg in Overijsel (Ly. 63. 22) gewoon op de grond waren gedepo- neerd. Eerst kregen wij materiaal van Zaneveld, later van Van Ooststroom, dat onderling goed overeenstemde, maar belangrijk afweek van de bekende hunnebedflora. Het waren; Amblystegium serpens, Brachythecium rutabulum, Grimmia Ceratodon, Dicranoweisia, pulvinata, Hypn. cupr., Orthotrichum affine, Polytr. junipetinum en Tortula muralis. Geen karakteristiek hunnebedmos komt het enkel hierbij voor; lijkt meer de flora van bakstenen en Waar de op muurtjes bruggetjes. stenen in niets schenen af te wijken van de stenen der hunnebedden (en dan ook als granietblokken waren aangeduid), kunnen beide heren feit geen enkele verklaring voor dit vreemde aanvoeren. Opgemerkt dat de Orthotrichum Ceratodon door zij nog, Brachythecium, en 414 Van Houten zwerfstenen Foxhol in den op te 1934 zijn gevonden; dat enkele door en stenen, ons in Zuid-Limburg gezien, weer een andere begroeiing hadden. Tans overzicht alle bekende geven wij een van hunnebedmossen; G betekent het enige hunnebed in Groningen; de cijfers hebben de = betrekking op Drentse hunnebedden; L Lemelerberg; B, E W R, en zijn oude opgaven voor Borger, Rolde, Emmen en Weerdinge.