Biebrza ński Park Narodowy Plan zarz ądzania dla obszaru Biebrza ński Park Narodowy W ramach projektu: „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101) finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature Opracowanie: Michał Budka, Piotr Marczakiewicz, Lars Lachmann, Jarosław Krogulec Opracowano: stycze ń 2013 Beneficjent projektu: Partnerzy projektu: Sponsorzy projektu: 1 2 WSTĘP Niniejszy plan zarządzania został sporządzony w ramach projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (nr LIFE05 NAT/PL/000101), finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej LIFE-Nature . Przedmiotem projektu koordynowanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), z Biebrzańskim Parkiem Narodowym jako partnerem odpowiedzialnym za realizację projektu na terenie lokalizacji, był najrzadszy ptak śpiewający kontynentu europejskiego – wodniczka. Celem projektu było doprowadzanie do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Miało to nastąpić poprzez jednoczesną poprawę warunków siedliskowych oraz zwiększanie powierzchni tych siedlisk - zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (dolina Biebrzy), oraz zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP było wspierane w realizacji projektu przez inne organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, które zarządzają, monitorują oraz wdraŜają projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji (wszystkie wyznaczone jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci ekologicznej Natura 2000). Działania w ramach projektu: • zwrócenie uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe; • polepszenie warunków siedliskowych oraz zwiększenie powierzchni siedlisk odpowiadających wodniczce; • wypracowanie i utrzymanie mechanizmów finansowych i prawnych, umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania ochronne w perspektywie długookresowej. Wodniczka Acrocephalus paludicola była niegdyś rozpowszechniona na bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców, co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŜ 80% populacji Unii Europejskiej. W ujęciu globalnym wodniczka jest obecnie 3 najrzadszym i zarazem jedynym zagroŜonym gatunkiem z rzędu wróblowych (status wg IUCN - naraŜony). Jej populacja osiąga liczebność zaledwie 10 000 – 15 000 par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w tradycyjnych metodach uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od prowadzenia działań ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwa - sygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach. Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjno-techniczne lokalizacji oraz proponuje konkretne działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne, i monitoringowe, jakie naleŜy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został opracowany z udziałem i na drodze konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (m.in. prywatni właściciele gruntów, urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody, koło łowieckie, lokalni mieszkańcy). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych, to Biebrzański Park Narodowy i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawiają sobie jako cel uzyskanie przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszarów Natura 2000 Dolina Biebrzy i Ostoja Biebrzańska. 4 Spis treści 1. INFORMACJE ................................................................................................................ 7 1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE ............................................................................9 1.1.1. POŁO śENIE LOKALIZACJI ORAZ ODPOWIADAJ ĄCE JEJ WŁADZE ...........................................................9 1.1.2. DOST ĘPNE ZASOBY FOTOGRAFII LOTNICZYCH I SATELITARNYCH ....................................................11 1.1.3. DESYGNACJE ODNOSZ ĄCE SI Ę DO OBSZARU LOKALIZACJI ................................................................12 1.1.4. PRAWA WŁASNO ŚCI I STRUKTURA U śYTKOWANIA GRUNTÓW ..........................................................14 1.1.5. TECHNICZNA INFRASTRUKTURA LINIOWA , SŁU śEBNO ŚCI GRUNTOWE I DROGOWE ..........................17 1.1.6. WARUNKI PRZYZNAWANIA DOTACJI NA ZAKUP GRUNTÓW ..............................................................18 1.1.7. PRAWNE ZOBOWI ĄZANIA DOTYCZ ĄCE DZIAŁALNO ŚCI NA OBSZARZE LOKALIZACJI ........................19 1.1.8. DOST ĘP PUBLICZNY ...........................................................................................................................22 1.1.9. PROGRAMY DOTACJI FINANSOWYCH .................................................................................................26 1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE ...............................................................................................29 1.2.1. UKSZTAŁTOWANIE TERENU ...............................................................................................................29 1.2.2. HYDROLOGIA .....................................................................................................................................34 1.2.3. KLIMAT ..............................................................................................................................................51 1.3. INFORMACJE BIOLOGICZNE .....................................................................................................55 1.3.1. ROZMIESZCZENIE POWIERZCHNI BADAWCZYCH ...............................................................................55 1.3.2. ŹRÓDŁA DANYCH I GRUPY NIE W PEŁNI UDOKUMENTOWANE ...........................................................57 1.3.3. SIEDLISKA ..........................................................................................................................................58 1.3.4. ZBIOROWISKA RO ŚLINNE ...................................................................................................................61 1.3.5. SIEDLISKA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA WODNICZKI . ..............................................................64 1.3.6. WAśNE GATUNKI RO ŚLIN I ZWIERZ ĄT ...............................................................................................67 5 1.4. ODWIEDZAJ ĄCY I SPRAWY PUBLICZNE ............................................................................... 91 1.4.1. LICZBA DOTYCHCZASOWYCH ODWIEDZAJ ĄCYCH , ICH CHARAKTERYSTYKA I TRENDY (STAN NA 2008 R.) ....................................................................................................................................................... 91 1.4.2. USŁUGI I UDOGODNIENIA DLA ODWIEDZAJ ĄCYCH (STAN NA 2009 R.) ............................................. 94 1.4.3. POSTRZEGANIE PRZEZ ODWIEDZAJ ĄCYCH ........................................................................................ 96 1.4.5. POPARCIE SPOŁECZNE ....................................................................................................................... 97 1.4.6. DOST ĘP DO OBSZARU ........................................................................................................................ 98 1.4.7. ZAANGA śOWANIE LOKALNEJ SPOŁECZNO ŚCI ................................................................................... 99 1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZ ĄDZANIA ............................................................ 101 2. OCENA I UZASADNIENIE ZARZĄDZANIA LOKALIZACJĄ ........................... 109 2.1. OCHRONA ...................................................................................................................................... 111 2.1.1. BIE śĄ CE SPRAWY I OGRANICZENIA ................................................................................................ 111 2.1.2. OKRE ŚLENIE CZYNNIKÓW WPŁYWAJ ĄCYCH NA ZARZ ĄDZANIE LOKALIZACJ Ą .............................. 113 2.1.3. STAN OBECNY I DOCELOWY CZYNNIKÓW WPŁYWAJ ĄCYCH NA ZARZ ĄDZANIE . ............................ 116 2.1.4. POTENCJALNE KONFLIKTY OCHRONY WODNICZKI Z OCHRON Ą INNYCH PRZEDMIOTÓW . .............. 130 2.2. ODWIEDZAJ ĄCY I SPRAWY PUBLICZNE ............................................................................. 133 2.2.1 ANALIZA OGRANICZE Ń I MO śLIWO ŚCI W STOSUNKU DO LOKALIZACJI ........................................... 133 2.2.2 ANALIZA ODBIORCY ........................................................................................................................ 134 2.2.3. ANALIZA SWOT ............................................................................................................................. 135 3. WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA