FRED'S 200 PLANETAIRE NEVELS WGAS donderdag 18 oktober 2018 Jef De Wit - Tom Corstjens WIE IS FRED? • Fred Hissink • 1979: start met astronomie • 2006-2008: PR-functionaris Benelux voor William Optics (Polaris) • 2008-2013: hoofdredacteur van Zenit (Stichting De Koepel) • 2009: stopt als amateur WIE IS FRED? • fanatiek waarnemer en schetser • www.drawingthedeepsky.com bestaat niet meer • weinig terug te vinden op internet (zie magere oogst volgende dia) • Sluiernevel (8 cm refractor) • komeet 17/P Holmes 2007 (25 cm reflector) • nevelgebied Gamma Cygni (8 cm refractor) • Jupiter 2006 (11 cm refractor) FRED'S 200? • januari 1999: "Hoeveel planetaire nevels kun je waarnemen met een 20-cm Newton?" • februari 1999: lijst met mogelijke kandidaten (al 95 PN waargenomen) • maart 1999: start met waarnemen vanuit Laag Soeren (Veluwe, 52°N) • februari 2006: artikel in Zenit • antwoord: minstens 282 • selectie naar 200: onduidelijk MESSIER • PN niet zichtbaar met het blote oog (Helixnevel?) • Charles Messier (1730-1817) • 1764: eerste exemplaar • er volgen nog drie Messiers: • 1779 (Messier), 1780 (Pierre Méchain) en 1781 (Méchain) HERSCHEL • 32 objecten in Fred's 200 • William Herschel (1738-1822) • startte met dubbelsterren (800 ontdekkingen) • ontdekte in 1781 Uranus • systematische waarneming van de hemel (1782-1802) • ontdekte 2 400 deepsky objecten waarvan 33 PN • NGC 6629 in Sagittarius niet in Fred’s 200 • declinatie -23° HERSCHEL • kon veel Messiers (gedeeltelijk) oplossen • conclusie: alle deepsky objecten zijn oplosbaar … • … als de telescoop maar groot genoeg is! • 72” van Lord Rosse’s Leviathan (1845) • 1784/5: term "planetary nebula" (naar Uranus) • 1790, ontdekking NGC 1514 (Crystal Ball, schets M. Boltjes) • PN bestaat uit gas en niet uit onopgeloste sterren • meende ook verandering in M42 te zien SPECTROSCOPIE • 1704: Newton en zijn prisma • 1821: Fraunhofer donkere en lichte lijnen • iets te maken met de chemische samenstelling? • 1860: bevestiging door Kirchhoff en Bunsen SPECTROSCOPIE • 1864: 62 PN bekend (General Catalogue) • 1864: eerste spectrum van een PN (NGC 6543, Cat Eye Nebula) • door de Engelse amateur William Huggins (1824-1910) • lijkt niet op spectra van sterren, bestaat dus niet uit sterren! • 1880: Edward Pickering (1846-1919) ontdekt PN met een prisma • 1888: 94 PN (NGC, bijna allemaal niet stellair) • 1895 & 1907: + 35 PN (IC, ook stellair) • 1930: 153 PN (sinds Messier gemiddeld 1 ontdekking / jaar) EXOTISCHE NAMEN • Abell • Mi ? Minkowski • PB / PC ? Peimbert • Vy ? Vyssotsky • K ? Kohoutek • J ? Jonckheere • AS ? Additional Star • Cannon, Dolidze, Dzimselejsvili, Emberson, Haro, Henize, Hubble, Humason, Jones, Merrill, Nassau, Perek, Sanduleak, Shane, Sharpless, Stephenson, Vorontsov-Vel'jaminov,... MINKOWSKI • 61 objecten in Fred's 200 • Rudolph Minkowski (1895-1976) • 1935: vlucht uit Duitsland omwille van zijn Joodse achtergrond • 1935-1960: verbonden aan Mt. Wilson en Mt. Palomar • 1961-1965: werkzaam op de University of California in Berkeley • vooral spectroscopie (Duitsland) en radioastronomie (VS) MINKOWSKI • krater Minkowski (samen met nonkel Hermann) • planetoïde 12493 Minkowski • Minkowski's Footprint (Mi 1-92, proto-PN) • komeet 1950b Minkowski • Minkowski's Butterfly (Mi 2-9) MINKOWSKI • lijst met in totaal 209 PN • op basis van spectroscopisch onderzoek met 10" telescoop door W.C. Miller • controle op uitzicht of spectrum met 60" en 100" telescoop • 1946: eerste lijst met 80 PN MINKOWSKI • 1947: tweede lijst met 56 PN • 1948: derde lijst met 55 PN • ook 20 PN op basis van survey met 18" telescoop • laatste 18 PN werden in 1965 toegevoegd door Perek en Kohoutek MINKOWSKI • in oorspronkelijke publicaties was geen nummering • huidige codering: M deel-nummer (bv. M 2-25) • in DSL (Deepskylog) als Mi • M 2-1 zou niet bestaan (dus eigenlijk 208 PN) ABELL • 14 objecten in Fred's 200 • George Abell (1927-1983) • National Geographic Society – Palomar Observatory Sky Survey • 1955: lijst met PN • 1958: lijst met 2 712 galaxie clusters • 1989: toevoeging van 1 361 zuidelijk galaxie clusters ABELL • National Geographic Society – Palomar Observatory Sky Survey • 1949-1958 • 48-inch Schmidt telescoop • tot -27° declinatie • reeks met rood- en blauwfilter • grensmagnitude +/- mag 22 • totaal 936 vierkante 14" platen met telkens 6° hemel ABELL • 1955: lijst met 73 PN • 1966: toevoeging van 13 PN • in totaal 79 PN (enkele andere types + plaatfouten) • meeste ontdekkingen door Albert Wilson (1918-2012) ABELL • planetoïde 3449 Abell • niet-periodieke komeet C/1953 T1 Abell • periodieke komeet 52P/Harrington–Abell (1953) • George Abell Observatory (UK, 16" telescoop) PEREK-KOHOUTEK • 2 Tsjechen • Luboš Perek (°1919) • ontdekte tientallen PN • Luboš Kohoutek (°1935) • ook werkzaam in Duitsland, Spanje, Chili • ontdekte veel planetoïden en enkele PN en kometen PEREK-KOHOUTEK • Komeet Kohoutek (C/1973 E1) aka 'Comet of the Century' • was bij ontdekking (in de buurt van Jupiter) al relatief helder • uiteindelijk viel zichtbaarheid tegen (mag 3) • einde van de wereld, muziek, gedichten, romans, strips, SF,... PEREK-KOHOUTEK PEREK-KOHOUTEK 1973 1973 1975 1985 1996 PEREK-KOHOUTEK • 1967: Catalogue of Galactic Planetary Nebulae • 2000: update (1 510 PN) • DSL: 1 009 PN waarvan 851 een PK-nummer hebben • 146 PK’s die geen PN zijn • 158 PN zonder PK-nummer • 2018: SIMBAD 14 365 PN FRED200: WELKE OBJECTEN / CATALOGI Catalogus AANTAL H400 objecten Messier 4 1 NGC 59 23 IC 18 - Abell 12* - Minkowski 61 - PK 50 - * 4 extra Abell PN in NGC + IC lijst Conclusie: ongeveer helft is (vlotjes) haalbaar! MESSIER OBJECTEN IN FRED200 Messier 76 Messier 97 Messier 27 (Michiel Boltjes) Messier 57 (Tom Borger) SPREIDING AAN DE HEMEL Catalogus AANTAL NGC + IC Aquila 25 11 Ophiuchus 20 4 Cygnus 18 10 Scutum 16 1 Sagittarius 16 6 Cassiopeia 8 2 Conclusie: 70% zijn ZOMER objecten! WAT ZIT ER NIET IN FRED200 LIJST NGC 1360 NGC catalogus: • NGC 2242 (Auriga) op decl. +44° … maar Mv. 15.2 • NGC 1360 (Fornax) op decl. -25° … Mv 9.5 - d: 6.4’ • NGC 2452 (Puppis) op decl. -27° … Mv 11.7 - SB 8.9 - d: 19” • NGC 6565 / 6620 / 6629 / 6644 in Sagittarius …. tussen decl. -25° en -30° IC catalogus: • IC 2120 (Auriga) op decl +37° … Mv 12.0 NGC 2452 (Tom Borger) CLASSIFICATIE Vorontsov-Velyaminov schema: 1 Stellair 2 Egale disk a = centrum helderder / b = uniform / c = hint van ring 3 Onregelmatige disk a = zeer onregelmatig / b = hint van ring 4 Ring structuur 5 Onregelmatige structuur, diffuse nevel 6 Abnormale vorm PRAKTIJK : 99 stuks stellair (< 5 arcsec) --- 84 stuks met disk --- 17 stuks wijds Optiek: 16” f/4.2 WAT KAN JE ZIEN? …NGC’S Optiek: 16” f/4.2 WAT KAN JE ZIEN? …NGC’S Optiek: 16” f/4.2 WAT KAN JE ZIEN? …NGC’S NGC 7027 (Cyg) NGC 7009 (Aqr) NGC 7026 (Cyg) Optiek: C11 f/10 WAT KAN JE ZIEN? …IC’S IC 1295 + K 4-8 (Sct) IC 391 (Cam) IC 289 (Cas) Optiek: C11 f/10 WAT KAN JE ZIEN? …IC’S IC 1747 (Cas) IC 1454 (Cep) = Abell 81 IC 2003 (Per) Optiek: C11 f/10 WAT KAN JE ZIEN? …MI’S Mi 4-9 (Ser) Mi 1-92 (Cyg) Mi 2-55 (Cep) Optiek: C11 f/10 WAT KAN JE ZIEN? …MI’S Mi 3-3 (Mon) Mi 1-80 (Cep) Mi 1-16 (Mon) Optiek: C11 f/10 WAT KAN JE ZIEN? …PK’S PK 104-29.01 (Peg) (= Jones 1) PK 036-01.01 (Aql) PK 079+05.01 (Cyg) TECHNIEK - GEBRUIK VAN FILTERS • Type filters • Smalband: OIII / UHC / Comet / … • Breedband: CLS / Deepsky / Neodymium / … • Grotere objecten: • contrast verhoging • Structuren • Donkere hemel … • Detectie door blinking • Stellaire PNs Sanduleak 2-9 (Pup) TECHNIEK - VERGROTING • DURVEN en DOEN => sleutel tot detectie! • Zoekkaartjes zijn noodzakelijk • Meer contrast tgo achtergrond • Geen filter nodig bij hoge vergroting • Onverwachte details !! En ook … → Kwaliteit optiek → Seeing !! → Montering / volgplatform Vy 1-1 (Cas) bij 600x VERSTOPPERTJE • meeste PN zijn (bij kleine vergroting) stellair • PSA: 89 PN over ganse hemel • enkel de helderste exemplaren • IDSA: 755 PN over ganse hemel • bijna alle Fred 200 PN • sommige niet (bv. Mi 3-31, He 2-260) • sommige andere naam (bv. PK 032+07.01 als K 3-1) • zwakke exemplaren • rijk sterveld VERSTOPPERTJE • foutjes in atlassen (o.a. SkyAtlas, Uranometria) • exacte positie: DSL is/was niet altijd betrouwbaar • SIMBAD als referentie • zoekkaartje (bv. DSL) • voordeel DSS beelden • to goto or not to goto, that’s the question • exacte positie: DSL was niet altijd betrouwbaar • SIMBAD als referentie • zoekkaartje (bv. DSL) • voordeel DSS beelden • to goto or not to goto, that’s the question OPENING • DSL: 59 verschillende PN met 8 cm (of kleiner) • 8 cm NELM 5,5: +/- 80 PN mogelijk • Fred: 20 cm zou voldoende zijn … • alles vanuit Nederland? -> bv. K 1-22 max 3,5° hoog (52° N) Tom: “Eén van de objectieven van deze Grandpré reis” (49° N) • eigen ervaring: 30 cm is nodig • enkele moeilijke rakkers • Sagittarius & co: SQM 21,4 hemel op 45° N WELKE HEMEL? • hoe donkerder, hoe zuidelijker, hoe gemakkelijker… • MAAR: (bijna) stellaire PN hebben (relatief) hoge SB • zelfs met lichtvervuiling, mindere transparantie of maan • uitzondering: grote PN (bv. Abells) • seeing wel belangrijk voor niet stellair aspect IETS VOOR MIJ? • op zoek naar uitdaging • ‘slechts’ 200 objecten (waarvan je er al x hebt waargenomen) • dubbel M of helft H400 • stellair aspect een afknapper? • plezier van het zoeken • van lijstjes houden helpt! IETS VOOR MIJ? • The Brightest Planetary Nebulae Observing Atlas • 41 helderste exemplaren • met zoekkaartje, schets, info en notities TUSSENSTAND Conclusie: … er is nog veel te doen! ☺ .