KULTURA FIZYCZNA XII nr 1 RADA NAUKOWA Ryszard ASIENKIEWICZ (Uniwersytet Zielonogórski) Tomáš DOHNAL (Uniwersytet Techniczny w Libercu) Karol FEČ (Uniwersytet Pavla Jozefa Šafárika w Koszycach) Elena GODINA (Rosyjski Państwowy Uniwersytet Wychowania Fizycznego, Sportu i Turystyki) Wiktor Władimirowicz GRIGORIEWICZ (Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały) Jerzy KOSIEWICZ (Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie) Wojciech LIPOŃSKI (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu) Andrzej MALINOWSKI (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) Eligiusz MAŁOLEPSZY (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie) Josef OBORNÝ (Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie) Mirosław PONCZEK (Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach) Joanna RODZIEWICZ-GRUHN (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie) Lidia TEHAKO (Narodowa Akademia Nauk Białorusi) Bernard WOLTMANN (Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu) Barbara WOYNAROWSKA (Uniwersytet Warszawski) LISTA RECENZENTÓW dr hab. prof. UZ Piotr GODLEWSKI prof. dr hab. Karol FEČ dr hab. prof. AWF Tomasz JUREK dr hab. prof. AJD Eligiusz MAŁOLEPSZY dr hab. prof. AWF Leonard NOWAK prof. dr hab. Marek ORDYŁOWSKI dr hab. Artur PASKO prof. dr hab. Bernard WOLTMANN prof. dr hab. Stanisław ZABORNIAK dr hab. prof. AJD Klaudia ZUSKOVA Nadesłane do redakcji artykuły są oceniane anonimowo przez dwóch Recenzentów PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie KULTURA FIZYCZNA tom XII nr 1 pod redakcją Joanny Rodziewicz-Gruhn Eligiusza Małolepszego Częstochowa 2013 Redaktorzy naukowi Joanna RODZIEWICZ-GRUHN, Eligiusz MAŁOLEPSZY Sekretarz redakcji Arkadiusz PŁOMIŃSKI Redaktor statystyczny Paulina UCIEKLAK-JEŻ Redaktor językowy Dariusz JAWORSKI Redaktor naczelny wydawnictwa Andrzej MISZCZAK Korekta Dariusz JAWORSKI Redaktor techniczny Piotr GOSPODAREK Projekt okładki Sławomir SADOWSKI PISMO RECENZOWANE Pierwotną wersją periodyku jest publikacja papierowa © Copyright by Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Częstochowa 2013 ISBN 978-83-7455-338-4 ISSN 1505-4241 Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie 42-200 Częstochowa, ul. Waszyngtona 4/8 tel. (34) 378-43-29, faks (34) 378-43-19. www.ajd.czest.pl e-mail: [email protected] SPIS TREŚCI Wstęp ............................................................................................................ 9 CZĘŚĆ I DZIEJE KULTURY FIZYCZNEJ NA ŚLĄSKU Marek ORDYŁOWSKI Stan badań nad dziejami kultury fizycznej na Śląsku. Postulaty badawcze ................................................................................. 13 Tomasz JUREK Polska, niemiecka, czeska czy śląska kultura fizyczna? Próba podsumowania – refleksje nad wspólnymi badaniami ................. 21 Norbert URBAINSKY Die Rolle der Körperkultur im Versöhnungsprozess zwischen Deutschland und Polen ........................................................... 33 Stanisław ZABORNIAK, Paweł KRÓL Pogranicze mniejszości narodowych: niemieckiej, ukraińskiej i żydowskiej w kulturze fizycznej w Polsce przed 1939 r. ..................... 41 Mirosław PONCZEK Początki i rozwój polskiej kultury fizycznej na Górnym Śląsku do 1945 r. ................................................................. 59 Eligiusz MAŁOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MAŁOLEPSZA Z dziejów ruchu sportowego na Śląsku w latach 1945–1989 ................. 93 CZĘŚĆ II VARIA Małgorzata WOLTMANN-ŻEBROWSKA Płetwonurkowanie w Polsce w latach 1970–2005. Rozwój organizacyjny i największe osiągnięcia sportowe ..................... 113 Michał KLISIŃSKI, Marcin SZWAJA Sport w polityce władz partyjnych i państwowych w schyłkowym okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1980–1989) ............................................................................................ 123 CZĘŚĆ III RECENZJE, DYSKUSJE, POLEMIKI Daniel BAKOTA [rec.] Julian Jaroszewski, Kultura fizyczna na Ziemi Kaliskiej w latach 1945–1998, Konin 2012, ss. 274 ............................................................ 135 Arkadiusz PŁOMIŃSKI [rec.] Artur Kita, Piłka nożna kobiet w działalności Uczniowskiego Klubu Sportowego „Victoria” SP nr 2 Sianów w latach 1997–2012, Częstochowa 2013, ss. 272 ..................................................................... 139 CONTENTS Introduction ................................................................................................... 9 PART I HISTORY OF PHYSICAL CULTURE IN SILESIA Marek ORDYŁOWSKI The condition of the work on physical culture in Silesia. Research postulates ................................................................................. 13 Tomasz JUREK Polish, German, Czech or Silesian physical culture? An attempt of summary – reflections about mutual studies ...................................... 21 Norbert URBAINSKY The role of the physical culture in the reconciliation between Germany and Poland ................................................................ 33 Stanisław ZABORNIAK, Paweł KRÓL Ethnic minorities borderland of German, Ukrainian and Jewish in physical culture in Poland before 1939 .............................................. 41 Mirosław PONCZEK Origins and development of physical education in Upper Silesia before 1945 ............................................................................................. 59 Eligiusz MAŁOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MAŁOLEPSZA From the history of sport movement in Silesia between the years 1945–1989 ................................................................. 93 PART II VARIA Małgorzata WOLTMANN-ŻEBROWSKA Scuba diving in Poland 1970–2005. Organizational development and the greatest sporting achievements .................................................. 113 Michał KLISIŃSKI, Marcin SZWAJA Sport in politics system and government authorities in the final period of Polish People’s Republic (1980–1989) ................. 123 PART III REVIEWS, DISCUSSIONS, POLEMICS Daniel BAKOTA [rev.] Julian Jaroszewski, Kultura fizyczna na Ziemi Kaliskiej w latach 1945–1998, Konin 2012, pp. 274 ........................................................... 135 Arkadiusz PŁOMIŃSKI [rev.] Artur Kita, Piłka nożna kobiet w działalności Uczniowskiego Klubu Sportowego „Victoria” SP nr 2 Sianów w latach 1997–2012, Częstochowa 2013, pp. 272 .................................................................... 139 WSTĘP XII tom „Prac Naukowych Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie – serii: Kultura Fizyczna” rozpoczyna ukazywanie się periodyku jako półrocznika. W pierwszym numerze zostały zaprezentowane prace Autorów z różnych ośrod- ków naukowych krajowych i zagranicznych. W części I pracy – „Dzieje kultury fizycznej na Śląsku” – zostały ukazane następujące problemy: — stan badań nad dziejami kultury fizycznej na Śląsku; — Polska, niemiecka, czeska czy śląska kultura fizyczna? Próba podsumowania – refleksje nad wspólnymi badaniami; — rola kultury fizycznej w procesie pojednania między Niemcami a Polską; — pogranicze mniejszości narodowych niemieckiej, ukraińskiej i żydowskiej w kulturze fizycznej w Polsce przed 1939 r.; — początki i rozwój polskiej kultury fizycznej na Górnym Śląsku do 1945 r.; — z dziejów ruchu sportowego na Śląsku w latach 1945–1989; — komentarz dla projektu książki „Historia gimnastyki i sportu na Śląsku 1812–1989”. Problematyka II części – Varia – odnosi się do następujących aspektów: — płetwonurkowania w Polsce w latach 1970–2005; — sport w polityce władz partyjnych i państwowych w schyłkowym okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1980–1989). W końcowej części pracy – zatytułowanej „Recenzje” – przedstawiono opi- nie i informacje o wydawnictwach, głównie z zakresu najnowszych dziejów kul- tury fizycznej w Polsce po 1945 r. Pragniemy złożyć bardzo serdeczne podziękowania Recenzentom za cenne uwagi i spostrzeżenia podnoszące wartość niniejszej pracy. Dziękujemy za współpracę dotychczasowym Autorom, jak również wyrażamy nadzieję, że licz- ba osób zainteresowanych publikowaniem własnych osiągnięć naukowych w ko- lejnych wydaniach „Prac Naukowych Akademii im. Jana Długosza w Często- chowie, serii Kultura Fizyczna” się poszerzy. Redaktorzy CZĘŚĆ I DZIEJE KULTURY FIZYCZNEJ NA ŚLĄSKU PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie Kultura Fizyczna 2013, t. XII, nr 1 Marek ORDYŁOWSKI* Stan badań nad dziejami kultury fizycznej na Śląsku. Postulaty badawcze Streszczenie Tekst jest poświęcony aktualnemu stanowi badań nad dziejami kultury fizycznej regionu Ślą- ska ujmowanego w skali historycznej. Omawia ośrodki naukowe zajmujące się tą tematyką, cha- rakteryzuje sylwetki badaczy i kierunki ich badań. Eksponuje specyfikę przeszłości regionu i wynikające z tego problemy badawcze, wymagają- ce stworzenia międzynarodowego zespołu historyków z Polski, Niemiec i Czech, a być może także z Austrii. Autor prezentuje postulaty badawcze, wśród których na czołowe miejsce wysuwa się koniecz- ność napisania syntezy dziejów kultury fizycznej na Śląsku, monografii sportu w różnych częściach Śląska, zajęcia się biografistyką czy też stworzenie encyklopedii kultury fizycznej tego regionu. Słowa kluczowe: Śląsk, sport, kultura fizyczna, historiografia Dzieje kultury fizycznej na Śląsku są przedmiotem badań uczonych od wielu lat. W Polsce badaniami takimi zajmuje się zespół1 skupiony wokół prof. dra hab. Bernarda Woltmana. W skład zespołu, poza prof. B. Woltmannem, wcho- dzą: dr hab. prof. AWF Tomasz Jurek, dr hab. prof. AWF Leonard Nowak, dr hab. prof. AWF Marek Szczerbiński, dr Renata Urban, dr Przemysław Pieczyń-