Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Historyczny Instytut Historii Magdalena Heruday-Kiełczewska „Solidarność” nad Sekwaną: działalność Komitetu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarność” w Paryżu 1981–1989 “Solidarité” aux bords de la Seine: les activités du Comité de Coordination de „Solidarność” à Paris 1981–1989 Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Tomasza Schramma i prof. Erica Bussière’a Poznań 2013 Spis treści Wstęp ................................................................................................................4 1. Prolog ...................................................................................................4 2. Przedmiot i stan badań ........................................................................ 13 3. Struktura pracy ................................................................................... 15 4. Literatura i baza źródłowa................................................................... 16 Rozdział I Francja – uprzywilejowany kierunek emigracji? .............................. 21 1. Tradycja i realia emigracji .................................................................. 21 1.1. Migracyjne fale okresu 1831-1945 ...................................................... 24 1.2. Emigracje z zamkniętego kraju w latach 1945-1989............................ 35 1.3. Podsumowanie liczbowe ..................................................................... 50 2. Polski Paryż ........................................................................................ 55 2.1. Polska obecność instytucjonalna ......................................................... 57 2.2. Polskie miejsca pamięci w Paryżu ...................................................... 69 Rozdział II „Solidarność” podziemna i jej ośrodki zagraniczne ........................ 80 1. Tymczasowa Komisja Koordynacyjna – zarys problematyki ............... 80 1.1. W stanie wojennym ............................................................................ 80 1.2. Internowania ....................................................................................... 86 1.3. Powstanie TKK .................................................................................. 93 1.4. „Bibuła” ........................................................................................... 103 1.5. Między próbą sił a dialogiem ............................................................ 106 2. Biuro Koordynacyjne w Brukseli ...................................................... 114 3. Ośrodki „Solidarności” na Zachodzie ............................................... 129 3.1. Belgia ............................................................................................... 132 3.2. Dania ................................................................................................ 133 3.3. Finlandia i Norwegia ........................................................................ 134 3.4. Hiszpania .......................................................................................... 134 1 3.5. Holandia ........................................................................................... 136 3.6. RFN.................................................................................................. 137 3.7. Szwecja ............................................................................................ 138 3.8. Szwajcaria ........................................................................................ 140 3.9. Wielka Brytania ................................................................................ 140 3.10. Włochy ......................................................................................... 141 3.11. Kanada .......................................................................................... 141 3.12. Stany Zjednoczone ........................................................................ 142 Rozdział III Geneza i powstanie Komitetu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarność” we Francji ........................................................................................... 144 1. Geneza ............................................................................................. 144 1.1. Członkowie ...................................................................................... 144 1.2. Francuskie związki zawodowe a „Solidarność” ................................. 153 2. Powstanie Komitetu Koordynacyjnego ............................................. 165 2.1. Rola związków zawodowych ............................................................ 165 2.2. Spotkanie .......................................................................................... 170 2.3. Powody powołania Komitetu ............................................................ 176 3. Funkcjonowanie ............................................................................... 178 3.1. Struktura i charakter ......................................................................... 178 3.2. Sprawy finansowe ............................................................................ 187 4. Podstawowe działania Komitetu ....................................................... 194 Rozdział IV Współpraca polsko-francuska ..................................................... 205 1. Komitet a związki zawodowe ........................................................... 205 2. Opinia publiczna i Komitet w mediach ............................................. 233 3. Świat polityki ................................................................................... 244 4. Współpraca z intelektualistami ......................................................... 250 4.1. Eksperci i nie tylko ........................................................................... 250 2 4.2. Przeciwko procesowi w Warszawie .................................................. 255 5. Solidarnie z „Solidarnością” ............................................................. 259 5.1. „Solidarité avec Solidarnosc”............................................................ 259 5.2. Stowarzyszenie Solidarité France Pologne ........................................ 260 5.3. „Nasza Wiosna” ............................................................................... 265 5.4. Radia ................................................................................................ 266 6. Przyjęcie byłych internowanych ....................................................... 269 Rozdział V Komitet a Kraj ............................................................................. 279 1. Pomoc dla podziemia ........................................................................ 279 1.1. Kontakty, listy, zapotrzebowania ...................................................... 280 1.2. Wysyłka ........................................................................................... 282 1.3. Wpadki i spory ................................................................................. 286 1.4. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża ................................ 292 2. Ambasada Polska w Paryżu i Służba Bezpieczeństwa ....................... 296 Zakończenie ................................................................................................... 309 Resumé .......................................................................................................... 314 ANEKS ......................................................................................................... 363 Bibliografia: ................................................................................................... 403 3 Wstęp 1. Prolog Ogłoszenie w Polsce podwyżki cen wędlin, na początku lata 1980 roku, spowodowało strajki robotników, którzy wobec takiej sytuacji domagali się (szczególnie na wybrzeżu) podwyżek płac o 10%. W odpowiedzi na te wydarzenia, 4 lipca „Le Monde” zamieścił analizę problemu napisaną przez swojego korespondenta z Europy Środkowej Bernarda Guettę 1. Z artykułów na początku miesiąca spośród zagadnień oczywistych, takich jak napięcie odczuwalne między robotnikami a kierownictwami protestujących zakładów, wyłania się kwestia Komitetu Obrony Robotników i polskiego zadłużenia. Wobec faktu, iż Polska była zadłużona na 18 miliardów dolarów, część mięsa w Polsce pochodziła głównie z importu, podwyżka płac miała być tym bardziej trudniejsza. Wobec takiej sytuacji opozycja wraz z Kościołem powinna stać się dla władzy partnerem do rozmowy na temat naprawienia problemu 2. Opozycja została nawet nazwana jako „kontr-władza 3”, która w dodatku w pewnym momencie stanowiła jedyne źródło informacji, podczas, gdy rząd milczał na temat tego co działo się w kraju 4. Po strajkach jakie wybuchły we Wrocławiu i Ostrowie Wielkopolskim, francuscy dziennikarze zaczęli postrzegać wydarzenia nie tylko jako przejściowe i wynikające z nierozwiązanych problemów ekonomicznych, ale przede wszystkim jako kryzys społeczny, zupełnie nowy fenomen w kraju socjalistycznym 5. Efektem przestojów w pracy było uzgodnienie podwyżki płac i zmiana czasu pracy ale także to co zaobserwował dziennik „Le Monde”: Te poważne strajki pozwoliły przebić mur oficjalnego milczenia na niektóre tematy, które stanowiły tabu, takie jak wszechwładza dyrekcji państwowych przedsiębiorstw i niesprawiedliwość społeczna, która jest przez to wywołana 6. W owym czasie często cytowaną osobą był Jacek Kuroń, podobnie jak często wymieniany był KOR, jako największa grupa opozycyjna, która również udzielała 1 „Le Monde”, 4 VII 1980, s. 3. 2 Ibidem . 3 „Le Monde”, 5 VII 1980, s. 2. W tekście