Ryszard Kaczmarek Górny Śląsk odczas II wojny światowej Bekanntmachung DEUTSCHE VOLKSLISTE in SCHUTZHAFT GENOMMEN ;n sie wird mil aller Strenge vorgegangen werden. Górny Śląsk podczas II wojny światowej Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH N r 2442 Ryszard Kaczmarek Górny Śląsk podczas II wojny światowej Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2006 Redaktor serii: Historia Sylwester Fertacz Recenzent Marek Masnyk Niniejsza praca została opublikowana dzięki dotacji b. Komitetu Badań Naukowych na podstawie grantu nr H01G00125 Na okładce: plakat werbunkowy do Waffen SS (u góry) oraz plakat informujący o zasadach wpisu na listę DVL (u dołu) Na stronach działowych: I - budynek Zarządu Prowincjonalnego prowincji górnośląskiej, II - siedziba zarządu okręgowego NSDAP w Katowicach, III - zajęcie Katowic 4 września 1939 roku (ul. Mariacka), IV - Muzeum Śląskie po częściowej rozbiórce Źródła ilustracji w książce: APKat., Bundesarchiv Militärarchiv Freiburg, materiały własne Projektant okładki i stron działowych: Małgorzata Pleśniar Redaktor: Jerzy Stencel Redaktor techniczny: Barbara Arenhövel Korektor: Irena Turczyn Copyright © 2006 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN 0208-6336 ISBN 83-226-1573-6 Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: [email protected] Wydanie I. Nakład: 500 + 50 egz. Ark. druk. 31,5. Ark. wyd. 36,5. Papier offset, kl. III, 80 g Cena 60 zł Czerny Marian. Firma Prywatna GREG. Zakład Poligraficzny ul. Wrocławska 10, 44-100 Gliwice Spis treści Wykaz skrótów .......................................................................................11 W s tę p .....................................................................................................15 I Górny Śląsk w strukturze terenów wcielonych do Trzeciej Rzeszy 1. Wrzesień 1 9 3 9 ro k u .....................................................................................................21 Górny Śląsk w polsko-niemieckich stosunkach dwustronnych u schyłku lat trzydziestych........................................................................................................................21 Niemieckie przygotowania wojskowe do bitwy o Górny Śląsk...................................... 2 4 Polskie przygotowania do obrony Górnego Śląska przed 1939 rokiem. 30 Prowokacje nadgraniczne.....................................................................................................4 2 Działania wojenne 1-3 września 1939 r o k u ............................................................... 47 Zajęcie górnośląskiego okręgu p r z e m y sło w e g o .........................................................6 4 Górnoślązacy wobec wkraczających oddziałów niem ieckich...................................... 71 2. Wcielenie do Rzeszy.....................................................................................................82 Zarząd w ojsk o w y ..................................................................................................................82 Tereny wcielone w rejencji katowickiej i o p o ls k ie j ...................................................9 7 Nowa pruska prowincja na terenach wcielonych - prowincja górnośląska . 123 3. Od „nowego Zagłębia Ruhry” do rabunkowej gospodarki wojennej 131 Górny Śląsk w strukturze gospodarczej Trzeciej Rzeszy............................................ 131 Wykorzystanie górnośląskiego przemysłu na potrzeby gospodarki wojennej . 137 II Górnoślązacy częścią niemieckiej wspólnoty narodowej 1. Polityka narodowościowa i r a s o w a ................................................ 163 Założenia ideologiczne i praktyka niemieckiej polityki narodowościowej na Górnym Śląsku......................................................................................................163 Osadnictwo n iem ieck ie.......................................................................................... 206 Polityka r a s o w a ......................................................................................................215 2. Terror w państw ie „stanu wyjątkowego”...................................................238 Górnoślązacy częścią „niemieckiej wspólnoty narodowej” w cieniu aparatu nazi­ stowskiego terroru......................................................................................................238 Rola KL Auschwitz w polityce „terroru państwowego” na Górnym Śląsku. 252 3. N a z y fik a c ja ........................................................................................................... 265 P a r t ia .......................................................................................................................265 Nazistowskie organizacje.......................................................................................... 275 Propaganda i ceremoniał partyjny......................................................................... 292 III Dopasowanie — ruch oporu — kolaboracja 1. Zycie codzienne Górnoślązaków podczas II wojny światowej . 311 P r a c a .......................................................................................................................312 Zaopatrzenie........................................................................................................... 331 Opieka społeczna......................................................................................................335 Szkolnictwo i n a u k a ................................................................................................ 342 Oficjalne życie k u ltu ra ln e.....................................................................................352 2. Ruch o p o r u ........................................................................................................... 361 3. Górnośląski k o la b o ra cjo n izm ? ....................................................................374 IV „Festung Oberschlesien” 1945 1. Wojna totalna i przygotowania do o b r o n y ............................................. 385 2. Upadek „Festung Oberschlesien” .............................................................. 400 Zakończenie ........................................................................................................... 419 Kalendarium najważniejszych wydarzeń 1939-1945 ............................. 427 Wykaz źródeł i literatury ............................................................................... 470 Indeks o s o b o w y ......................................................................................................487 Table of contents A list of ab b rev iatio n s........................................................................11 Introduction........................................................................................... 15 I Upper Silesia in the structure of territories incorporated into the Third Reis 1. September 1 9 3 9 ........................................................................................................... 21 Upper Silesia in the Polish-German bilateral relationship at the close of the 1930’s .................................................................................................................................... 21 German military preparations for the battle for Upper S ile s ia ......................... 24 Polish preparations for the defence of Upper S ilesia .................................................. 30 Over-border provocations.....................................................................................................4 2 Military actions between 1st and 3rd September, 1939 ............................................ 47 Occupation of the Upper-Silesian Industrial D is tr ic t ............................................ 6 4 Upper Silesians towards the invasion of German t r o o p s ................................... 71 2. Incorporation to the Third R e is ..................................................................... 82 Military c o n t r o l ................................................................................................................. 82 Incorporated territories in the Regierungsbezirk Kattowitz and Provinz Oppeln 97 A new Prussian province in the incorporated territories - the Provinz Oberschlesien 123 3. From a “New Ruhr Basin” to the wasteful war economy . 131 Upper Silesia in the economic structure of the Third R eis................................... 131 The exploitation of the Upper-Silesian industry for the war economy . .1 3 7 II Upper Silesians as a part of the German nation commonwealth 1. National and racial politics ..................................................................................163 Ideological assumptions and the practice of the national politics in Upper Silesia 163 German settlement ...........................................................................................206 Racial politics ......................................................................................................215 2. Terrorism in the “state of em ergency” ...................................................238 Upper Silesians as a part of the “German national commonwealth” in the back­ ground of the machinery of the Nazi terrorism...................................................238 The