L’attracziun da Johanna Spyri Per il 100avel di da la mort da la scriptura ils 7 da fanadur 1901 DA JOHANN ULRICH SCHLEGEL schids, sco Josef Victor Widmann, han cumpareglià Johanna Spyri perquai gia I Senza dubi, Johanna Spyri ha con- baud perfin cun Gottfried Keller. struì cun sias istorgias da Heidi vi d’in Ed uschia arrivain nus tar in ulteriur maletg da la Svizra sco naginas au- misteri da l’autura. I la reussescha da dar tras persunalitads da l’istorgia mo- a ses cudeschs ina classicitad ch’è buna derna. Ella sezza na vegn strusch ad dad intermediar situaziuns commuven- avair s’imaginada che si’ovra profun- tas da la vita e models da viver autentics damain interiurisada e fitg persunala tras tut las epocas e culturas. fetschia tant effect anc tschient onns L’uffant dal vitg da muntogna s’en- pli tard. Ella è, da tut las auturas ed taupa cun l’uffant da la citad. La rolla auturs da la Svizra, quella che vegn principala da la cumposiziun litterara ha legida il pli savens. La commerzialisa- survegnì l’uffant svizzer en l’ambient ziun da las istorgias da Johanna Spyri cumprovà dapi tschientaners, en buna che vegn fatga ozendi a moda bunamain tradiziun ed unifurmitad calculabla. excessiva, fan spezialmain en il turissem Uschia cuntanscha l’autura ina valita ed a l’exteriur in effect baud simpatic ed duraivla, gea perfin classica, perquai attractiv e baud er chichergnus en moda ch’ella surmunta irregularitads ed insta- disgustusa e be ora sin ils raps. Ma er ils bilitads da modas e trends momentans. excess sa basan sin in’ovra che ha ina En in mund instabil sco il noss dat ina substanza classica duraivla, surtut en la tala stabilitad la quietezza dad in’insla en litteratura per giuvenils. Ins po discutar l’ozean burascus. dals gusts da propaganda e commerziali- L’autura Spyri nun ans fa oz im- saziun, ma il product sez è solid. E soli- pressiun malgrà sias istorgias antiqua- das èn sco ch’i para las istorgias da Heidi das, mabain gist pervi da sias istorgias da Johanna Spyri, ma er las descrip- antiquadas e grazia a quellas. Er l’idea- ziuns, nua che l’autura transmetta cun lisaziun stravagada fa impressiun per- success ina Svizra da respect e da gronda quai ch’ella ans para tuttina sanadaivla attractivitad en tut il mund. en ina situaziun malsauna. Sche las re- Johanna Spyri è naschida ils 12 da laziuns en la rait urbana da la citad zercladur 1827 a Hirzel en il district da gronda daventan cumplitgadas, pro- Horgen, sco uffant d’in medi da cham- cura l’uffant da muntogna gist cun sia pagna e d’ina figlia d’in plevon, la poe- simpladad per schliaziuns che impressi- tessa lirica Meta Heusser. En il ravugl da uneschan ils umans che na vegnan pli a plirs fragliuns è ella ida là a scola, ha frida cun lur scumbigls. Ils lioms e las dentant absolvì suenter a Turitg ed en la amicizias tranter differentas regiuns, Svizra romanda anc in’ulteriura scola- differents pajais e differentas classas da ziun. A Turitg aveva ella emprendì d’en- la populaziun, tranter ritg e pover, sur- conuscher il giurist Bernhard Spyri. Els muntan las differenzas cun sensibilitad, èn maridads il 1852. El è vegnì elegì buntad, respect e simpatia. A moda 1868 en l’aut uffizi da scrivant da la ci- nunpretensiusa, senza teorias e tenden- tad da Turitg, e la posiziun socialmain zas descriva l’autura ils uffants che na respectada da ses um ha avert er ad ella vegnan betg chatschads sco scolars bainbaud las portas en differents circuls Johanna Spyri, l’autura da Heidi. KEYSTONE exemplars a l’ambiziun. Ils uffants da pli nobels. Johanna Spyri èn «fidaivels, ferms, ca- Ella aveva contact cun C. F. Mayer. Johanna Spyri na fascheva gugent la- nuina cun las vatgas e las muntognas e pavels, nizzaivels, servetschaivels, buns Ses temp litterarmain il pli fritgaivel ha vurs da chasa, ella gieva gugent en viadi, cun ses abitants innocents. da sa sacrifitgar e savens plain fantasia.» la scriptura gì durant quell’epoca. Ils sco ses collega scriptur Meyer, spezial- Daspera n’exista quest mund gnanc (Adolf Frey, 1914). Be gia questas qua- Spyris han gì in figl, en il qual els avevan main en il sid. pli. Be la vischinanza a la vita e la nati- litads, che ans paran oz bunamain mu- grondas speranzas. Ma lura è quel vegnì Ina finamira preferida da ses viadis ralezza da las persunas preschentadas na sealas, perquai che nus na las avain malsaun ed è mort giuven, il 1884, da era er il Grischun. Regularmain visitava pon er betg esser il motiv per il grond betg, ans mussan tuttina in mund ch’i tuberculosa. Er il bab è mort anc il me- ella il Signuradi, la citadetta Maiavilla, success. dat er anc. E quel brama l’uman dad dem onn, per part segir er dal grond nua che l’istorgia da Heidi cumenza, e oz. cordoli tras la perdita da ses unic figl. Jo- Jenins, en la chasa Salis, nua ch’ella s’en- Schlantsch da maletgs ideals Guardà da quest puntg da vista fur- hanna Spyri ha stuì bandunar l’abita- tupava cun sia amia Anna von Salis Per dir a moda sentimentala: quest man las istorgias da Johanna Spyri er la ziun d’uffizi luxuriusa en la chasa muni- ch’ella enconuscheva da l’internat en la mund passà avra nischas protegidas. Ins basa per l’olma, il cor ed il spiert dals cipiala ed è ida a star a la via da la sta- Svizra romanda. po sco ch’i para viver pli tgunsch en creschids. L’amur ed il sguard positiv al ziun, pli tard al Zeltweg. Er suenter l’onn decisiv 1884, suen- quellas. L’orientaziun a la vita ventirai- avran ina sfessa per in radi da ventira Quant fitg ch’ils culps dal destin da ter la publicaziun dals cudeschs da vla è pli facila. Questa facilitad dat en la tristezza da la vita. E nagin na po l’onn 1884 l’han tutgada è grev da dir. Heidi, ha scrit l’autura anc passa 30 ra- schlantsch e speranza. I dat buns umans excluder che la sfessa saja gronda Generalmain ha ella passentà ina vita quints fin la fin da sia vita, ils 7 da fana- e nauschs. Sur tuts stat il bun Dieu che avunda per laschar propi penetrar la quieta. Ins sa dentant da fasas en sia vita, dur 1901. taidla las uraziuns e remunerescha bunas cuntentezza. Questa speranza cuntegna nua ch’ella è vegnida turmentada da ovras. in’impurtanta valur che fascinescha vi- gronds dubis, da sentiments da culpa Discrepanza tranter perscrutaziun En vista a talas simplificaziuns essan navant il mund. areguard la religiun e da temas. Da tut e success da l’autura nus en il mund d’ozendi intellectual- ils critichers che manegiavan mal cun Cuntrari a l’enorm success tar ils lecturs main savens sceptics. Ma pli cumadaivel Occurrenzas davart Johanna Spyri, stad 2001 ella, para dad esser stada si’atgna è Johanna Spyri e si’ovra vegnida renco- era el bain, quest mund da pli baud. Podium da film en il Studio 4 a Turitg: Sonda, ils 2 da zercladur 2001, 18.30 mamma la pli gronda adversaria. La nuschida plitost pauc en la scienza lit- Perquai avain nus tanta nostalgia dals Heidi: Emprima versiun da film sonor USA 1937 poetessa lirica Meta Heusser, che nagin terara. Il success nuninterrut da ses cu- temps passads, dals quals nus savain ch’i da l’istorgia da Heidi nun enconuscha, na stimava zunt nagut deschs fa dentant puspè surprender ils na vegnan betg pli enavos. Ma l’instinct Dumengia, ils 3 da zercladur 2001, 15.00 las ovras litteraras da sia figlia ch’èn ussa germanists, cunzunt quels a l’exteriur. ans di che là s’han avertas las nischas da Heidi: Film svizzer da Heidi 1952. Anc adina il meglier film da Heidi tenor il «Lexikon des in- enconuschentas en tut il mund. Geni- En il Giapun s’occupan renumads ger- la fortuna che ans mancan oz. Perquai ternationalen Films» turs pon tractar lur uffants a moda se- manists da l’autura. Anc pli interessanta giaudan oz regurdientschas romantic- Dumengia, ils 10 da zercladur 2001, 14.30 vera e malgista. Quai è natiralmain fitg vegn questa perscrutaziun, sch’ella s’oc- culturalas dals uschenumnads bels Heidi e Pederin Svizra, dialect, 1955: Nauscha critica en Svizra, ma grond eco a l’exteriur negativ. E tuttina han magari gist tals cupa da l’aspect pedagogic. Cun ils cu- temps passads ina conjunctura enorma. Dumengia, ils 17 da zercladur 2001, 15.00 uffants adina puspè spezialmain success deschs da Heidi è Johanna Spyri daven- Ina part essenziala da la cultura en Heidi in the Mountain, Film giapunais en la vita. Savens malgartegian il pli fitg tada ina da las pli renumadas scripturas mintga societad è ch’ella nun ha adina Sonda, ils 23 da zercladur 2001, 16.30 gist ils uffants pupragnads. L’incumpe- da cudeschs per giuvenils da la Svizra. l’impressiun dad esser en tut ils reguards Courage Mountain: Film USA 1990 Dumengia, ils 24 da zercladur 2001, 15.00 tenza da l’educaziun e da la scola dad Heidi, Pederin chavrer, Clara ch’era la meglra. Heidi: Austria 1965 ozendi è in nausch exempel per quai. schirada, il tat ed ils Sesemanns han Dentant gist l’uffant ed il giuvenil vi- Exposiziuns en il chantun Turitg ed a Faveras Probablamain vegn ins a far allusiun a cuntanschì ils pli davos chantuns dal van fermamain dal schlantsch che ideals Bogn (Bad Pfäfers) quest fatg anc durant blers tschientaners mund e s’avanzeschan ad in avanzar.