SPIS TREŒCI Wstêp ............................................................5 Materia³ badawczy ......................................................6 Metody badañ .........................................................8 Zarys dotychczasowych badañ .................................................9 Stratygrafia .........................................................10 Kreda ..........................................................10 Paleogen .........................................................12 Eocen–oligocen ....................................................12 Oligocen .......................................................14 Neogen .........................................................17 Miocen ........................................................17 Czwartorzêd .......................................................20 Plejstocen ......................................................20 Tektonika ..........................................................35 Dynamika pod³o¿a kenozoiku ...............................................35 Aktywnoœæ laramijska .................................................35 Aktywnoœæ polaramijska ................................................35 Glacitektonika ........................................................38 Po³o¿enie warstw i ich interpretacja strukturalna ......................................38 Drobne struktury deformacyjne ..............................................41 Struktury œlizgowe ....................................................42 Powierzchnia sp¹gowa plejstocenu ............................................42 Depresje .......................................................45 Izolowane formy negatywne i pozytywne ........................................47 Elewacje .......................................................50 Geneza deformacji glacitektonicznych ...........................................51 Wiek deformacji glacitektonicznych ............................................54 Kenozoiczny kompleks strukturalny ..............................................55 Zarys rozwoju osadów i struktur kenozoiku ..........................................58 Paleocen – pogranicze eocenu i oligocenu .........................................58 Wczesny oligocen i pocz¹tek póŸnego oligocenu ......................................59 Schy³ek paleogenu ....................................................59 Wczesny miocen i pocz¹tek miocenu œrodkowego .....................................59 Schy³ek neogenu i wczesny plejstocen ...........................................60 Zlodowacenie nidy ....................................................60 M³odsze zlodowacenia i interglacja³y po³udniowopolskie ..................................62 Interglacja³ wielki ....................................................63 Zlodowacenia œrodkowopolskie ..............................................64 Interglacja³ eemski ....................................................65 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ..............................................65 Holocen .........................................................67 Podsumowanie ........................................................68 Literatura ..........................................................69 Summary ..........................................................76 Andrzej ROMANEK Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy Oddzia³ Œwiêtokrzyski im. Jana Czarnockiego ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce Abstrakt. Zró¿nicowany mi¹¿szoœciowo, od kilku do 200 m, ne oraz ska³y ich pod³o¿a zorganizowane s¹ w struktury fa³do- kompleks kenozoiczny pokrywa w obrêbie bloku Gorzowa utwory wo-³uskowe, o amplitudach od kilku- do kilkudziesiêciu metrów górnokredowe. Obejmuje morskie ska³y oligoceñskie (formacja mo- i promieniach od kilkudziesiêciu do 200 m, tworz¹ce struktury glaci- siñska dolna i górna, formacja rupelska) oraz osady z pogranicza tektoniczne III rzêdu. £¹cznie nadaj¹ one obszarowi charaktery- l¹du i morza (formacja czempiñska). Z niewielk¹ przerw¹ na utwo- styczny styl budowy geologicznej cechuj¹cy siê zaburzonym rach oligoceñskich le¿¹ l¹dowe osady mioceñskie (formacja go- pograniczem ska³ czwartorzêdowych i ich pod³o¿a, obecnoœci¹ rzowska, krajeñska, adamowska i poznañska). Czwartorzêd reprezen- g³êbokich depresji glacitektonicznych i ich fa³dowo-³uskowych tuje szeœæ poziomów litostratygraficznych glin lodowcowych i towa- wype³nieñ oraz towarzysz¹cych depresjom mniej wyrazistych gla- rzysz¹cych im piasków i ¿wirów wodnolodowcowych oraz piasków cielewacji. Za proces deformacji i wype³niania odpowiada przede i mu³ków zastoiskowych. Z okresu interglacja³u ferdynandowskie- wszystkim najstarszy na analizowanym obszarze, nidziañski l¹do- go, wielkiego, zlodowaceñ pó³nocnopolskich, holocenu i prawdopo- lód. Utworzone przezeñ struktury zosta³y póŸniej zmodyfikowane dobnie interglacja³u lubelskiego i eemskiego notowane s¹ osady przez m³odsze l¹dolody. Zaburzone osady paleogeñskie, neogeñskie rzeczne, a z interglacja³ów wielkiego i eemskiego znane s¹ osady je- i czwartorzêdowe buduj¹ glacitektoniczne plejstoceñskie piêtro ziorne. Obszar przecinaj¹ wielkie, wyd³u¿one, wyciête w pod³o¿u strukturalne. Podœcielaj¹ je horyzontalnie zalegaj¹ce utwory paleo- czwartorzêdu glacidepresje. Pospolite s¹ te¿ formy mniejsze, zam- geñsko-neogeñskiego piêtra strukturalnego, a nadbudowuj¹ lokal- kniête, o œrednicy kilku kilometrów i g³êbokoœci 100 m. Tworz¹ nie zaburzone w morenach spiêtrzonych osady czwartorzêdowe struktury glacitektoniczne I i II rzêdu. Struktury te wype³nione s¹ plejstoceñsko-holoceñskiego piêtra strukturalnego. £¹cznie piêtra osadami glacjalnymi zlodowacenia nidy. Nidziañskie osady glacjal- te tworz¹ kenozoiczny kompleks strukturalny. S³owa kluczowe: stratygrafia, glacitektonika, tektonika, kenozoik, Ziemia Lubuska, Pomorze, Wielkopolska. WSTÊP W obrêbie Pradoliny Noteci–Warty, w okolicach Gorzo- nych badañ geologicznych. W ich ramach skartowana wa Wielkopolskiego, oraz na pó³noc i po³udnie od niej znaj- zosta³a miêdzy innymi powierzchnia kilkunastu arkuszy duje siê obszar o s³abo poznanym kenozoiku. Z powodu nie- Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, wielkiej iloœci materia³ów geologicznych, w tym przede odwiercono kilkadziesi¹t siêgaj¹cych kredy, paleogenu lub wszystkim profili wierceñ, zainteresowanie geologów i geo- neogenu pe³nordzeniowanych otworów wiertniczych, prze- grafów koncentrowa³o siê dot¹d g³ównie na badaniu form analizowano ich profile oraz wyniki badañ analitycznych i osadów dostêpnych na powierzchni (m.in. Pilarczyk, 1958, wykonanych na próbkach z rdzeni wiertniczych. Podczas 1962; Kozarski, 1965; Galon, 1968; Klimko, 1973). Publi- realizacji map wykonano tak¿e ró¿ne badania geofizyczne kacje na temat osadów sprzed ostatniego zlodowacenia repre- i zinterpretowano ich wyniki. W efekcie wiedza o keno- zentuj¹ prace Koz³owskiej (1979, 1982). zoiku, zw³aszcza o jego starszych osadach, z jednej strony Tymczasem w latach dziewiêædziesi¹tych XX wieku znacznie siê poszerzy³a, z drugiej strony zaobserwowane omawiany obszar doczeka³ siê szczegó³owych kartograficz- w profilach otworów wiertniczych i przekrojach geofizycz- 6 Materia³ badawczy nych w jedn¹ spójn¹ koncepcjê, czyli stworzenie modelu bu- dowy geologicznej analizowanego obszaru to cel, który po- stawi³ sobie autor. Wyniki jego realizacji zawiera niniejsza publikacja. Obszarem analizowanym (fig. 1) jest teren dwudziestu arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski. Obejmuje on biegn¹c¹ z ENE na WSW Pradolinê Noteci–Warty, od Wielenia na wschodzie po Œwierkocin na zachodzie, wype³niaj¹c¹ centrum badanego terenu. Od po³udnia towa- rzysz¹ jej rozleg³e fragmenty Miêdzyrzecza Warciañsko- -Noteckiego, a dalej dolina Warty i fragmenty Pojezierza Lubuskiego i Pojezierza Poznañskiego, a granicê pó³nocn¹ stanowi ci¹g moren czo³owych fazy pomorskiej. Tak zakreœ- lony obszar rozpoœciera siê miêdzy 14°45’ a 16°15’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 52°40’ a 53°20’ szerokoœci geo- graficznej pó³nocnej. Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie wyników badañ zawartych w pracy doktorskiej autora. Zarówno pro- motorowi pracy – Pani Docent dr hab. Krystynie Kenig, jej Fig. 1. Po³o¿enie obszaru badañ na tle zasiêgu zlodowaceñ plejstoceñskich w Polsce wed³ug Lindnera (1991), zmienione recenzentom – Panu Profesorowi dr. hab. Leszkowi Markso- wi i Panu Profesorowi dr. hab. Wojciechowi Stankowskie- Study area and the extents of Pleistocene ice sheets in Poland mu, jak równie¿ recenzentowi materia³ów przygotowanych (after Lindner, 1991, modified) do druku Panu Docentowi dr. hab. Andrzejowi Berowi oraz licznym dyskutantom i opiniodawcom autor pragnie wyraziæ wdziêcznoœæ za sugestie, propozycje i wskazówki dotycz¹ce nych zaburzenia ska³ kenozoicznych wymaga³y interpreta- ostatecznego kszta³tu pracy. Wykorzystane w niniejszej pu- cji, a ca³oœæ uporz¹dkowania zebranego materia³u geolo- blikacji pozwoli³y uwolniæ j¹ od szeregu potkniêæ i niejas- gicznego. Powi¹zanie zaobserwowanych faktów geologicz- noœci, uczyniæ bardziej czyteln¹ i komunikatywn¹. MATERIA£ BADAWCZY Obraz budowy geologicznej badanego terenu powstawa³ itych inwestycji, takich jak: wodoci¹gi, drogi, obiekty iryga- na podstawie ró¿norodnych danych pochodz¹cych z tereno- cyjne, przeciwpowodziowe i budowlane. wych obserwacji geologicznych, analizy profili geologicz- Opisanemu powy¿ej punktowemu rozpoznaniu towarzy- nych otworów wiertniczych nowych i archiwalnych, wyni- szy³y prace pozwalaj¹ce interpretowaæ budowê geologiczn¹ ków pomiarów geofizycznych oraz analiz stratygraficznych. wzd³u¿