Vurdering av grunnforhold ved Flogården i Stryn, Stryn kommune

Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: 2016-03-026 Vurdering av grunnforhold Flogården i Stryn, Stryn kommune Klassifisering: Distribusjon: Intern Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: 5. juli 2016 Godkjend rapport 28

Kontraktør: Kontraktørinformasjon:

SGC Geofare AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: 998 899 834 MVA

Kontaktinformasjon: Kundeinformasjon:

SGC Geofare AS Aaland Arkitektkontor AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden v/Tore Geir Aaland Tlf.: 57731900/98225951 Tonningsgata 42, 6783 Stryn e-post: [email protected] Tlf.: 57001500 [email protected]

Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Notat Stryn, Stryn kommune Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Einar Alsaker Einar Alsaker (sign.) 9. juni 2016 Alice Hestad Vie Alice Hestad Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Alice Hestad Vie 1. juli 2016 Alice Vie (sign.)

Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: 4. juli 2016 Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) Einar Alsaker (sign.)

Rapport godkjent av: Godkjend (dato) Signatur: Even Vie (Dagleg leiar) 5. juli 2016 Even Vie (sign.)

3

SAMANDRAG SGC Geofare AS har gjennomførd ei vurdering av grunnforholda ved den planlagde Flogården i Stryn sentrum, Stryn kommune. Eit nytt bygg skal byggast saman med eit allereie eksisterande bygg. Anslagsvis uttrekna totallast på Flogården er 75 660 kN, medan totalarealet for begge bygga tilsaman er 756 m2. Det eksisterande bygget har eit beresystem av stripefundament og fundamentbjelkar, medan det er ikkje endå bestemt beresystem på det nye bygget. I tilknyting av oppførings av nytt forretnings- og kontorbygg ved Setrevegen 2 i Stryn gjennomførde Norconsult AS i 2015 ei grunnundersøking på ei nabotomt i nordvest. Dette er dokumentert i rapport nr. 5130562-RIG (Døssland, 2015). Statens vegvesen gjorde grunnundersøkingar ved Rv. 15, kun 100 m vest for Flogården. Dette er dokumentert i rapport nr. 94007 (Haugen, 1994). SGC AS utførde feltarbeid for Flogården den 9. juni 2016 ved Einar Alsaker og Alice Hestad Vie. Her vart det gjort graving og prøvetaking. Det er primært resultat frå grunnundersøkingane av Norconsult AS på nabotomta og Statens vegvesen på Rv. 15, saman med våre eigne observasjonar av prøver frå graving på sjølve tomtområdet som ligg til grunn for vår vurdering. Lagdelinga (stratigrafien) i lausmassane ved den aktuelle tomta kan delast inn i tre einingar: Lag 1 (øvst) består av humus og fyllmassar. Lag 2 er silt med innspel av leire, og Lag 3 er leire med innspel av silt. Ved ca. 1,6 m, 2,0 m og 3,0 m djup ligg det lag med steinsjikt innimellom dei blaute sedimenta. Det mest kritiske laget i undergrunnen er laget av siltig leire på ca. 2 m djup. Leire har dårleg permeabilitet, lav friksjosvinkel og lav skjerfastheit, forhold som generelt kan gjere laget ustabilt. Påføring av ny last på ustabile lag kan føre til brot og utrasing. Grunntrykket i den siltige leira er 100 kN/m2 dersom bygget vil kvile på totalarealet. Det øvste maksimale grunntrykk for lausmassar som sand og grus er vanleg å setje til 500 kN/m2 (Bolton, 1986). Denne verdien er noko lågare ved lausmassar som silt og leire (ca. 300 kN/m2), men likevel er det nok ikkje like lågt som 100 kN/m2. Dersom lasta skal kvile på fundament eller ringmur (mindre areal), vil grunntrykket (ρ) auke og kan overstige 300 kN/m2 slik at lausmassane kan verte ustabile. SGC vil derfor anbefale å la vekta på det nye bygget kvile på ei flate. Under byggearbeidet må det gravast minst mogleg ned i silt og leirelaga for å unngå at dei verte omrørt eller våte. Det er mykje vassføring i undergrunnen då dette er like i nærleiken av Stryneelva. SGC føreslår at det etablerast eit skikkeleg dreneringssystem der dreneringsrøyr vert installert rundt byggestrukturane og vekk frå området. Ein tett membran kan leggast rundt veggen som er under bakkenivå for å unngå at vatn siv inn i betongen. Ved den nordvestre veggen mot Rv. 15 må det støypast ein solid støttemur som tåler lasta frå tungtrafikk på vegen. Under utgraving av tomta må skråningsvinkelen mot Rv. 15 ikkje vere brattare enn 42°. Støttemuren må støypast raskt etter gravearbeidet for å unngå utrasing av vegen. Frisksenteret kan passe inn i same beskrivinga som kontor- og forretningsbygg, skular, institusjonsbygg, boligbygg, osv. Utifrå Eurokode 0 plasserast dermed bygg/bygga i konsekvensklasse CC2 (CC3). Konsekvensklasse CC2 tilhøyrer kontrollklasse N (Normal), middels stor konsekvens i form av tap av menneskeliv, betydelege økonomiske, sosiale eller miljømessige konsekvensar. Utifrå desse kvalifiseringane er det krav for normal kontroll av geoteknisk vurdering. Her er det ikkje krav om ein tredjeparts kontroll. Konsekvensklasse CC3 4

tilhøyrer kontrollklasse U (Utvida), stor konsekvens i form av tap av menneskeliv, eller svært store økonomiske, sosiale eller miljømessige konsekvensar. Då majoriteten av sedimenta i undergrunnen består av finkorna material som silt og leire anbefalar SGC ein uavhengig kontroll.

5

INNHALDSLISTE SAMANDRAG ...... 4 INNLEIING ...... 3 KAPITTEL 1 – OMRÅDESKILDRING ...... 4 1.1. Plassering ...... 4 1.2. Topografi, hydrologi og vegetasjon ...... 5 1.3. Klima...... 7 1.3.1. Klimastatistikk ...... 7 1.3.2. Klimaprognosar ...... 7 1.4. Geologi ...... 9 1.4.1. Berggrunn ...... 9 1.4.2. Lausmassar ...... 10 KAPITTEL 2 – TIDLEGARE UNDERSØKINGAR ...... 12 2.1. Norconsult AS, 2015 ...... 12 2.2. Statens Vegvesen, Sogn og Fjordane - laboratorieseksjonen, 1994 ...... 12 2.3. Gamle telefonsentralen...... 12 KAPITTEL 3 – FELTOBSERVASJONAR ...... 13 KAPITTEL 4 – VURDERING AV STABILITET...... 15 4.1. Tolking av grunnforhold ...... 15 4.2. Diskusjon om bereevne i grunnen ...... 16 4.2.1. Poretrykk ...... 16 4.2.2. Last og spenningsretningar ...... 17

4.2.3. Skjerfastheit (Sd) og mobilisert skjerspenning (τ) ...... 18 KAPITTEL 5 – KONKLUSJON ...... 22 5.1. Konklusjonar frå diskusjonen ...... 22 5.2. Forslag til sikringstiltak ...... 22 KAPITTEL 6 – VURDERING AV GEOTEKNISK KATEGORI OG PÅLITELEGHEITSKLASSE...... 25 REFERANSAR ...... 27 VEDLEGG ...... 29 VEDLEGG I – SJEKKLISTE ...... 30 VEDLEGG II – SEDIMENTEIGENSKAPAR ...... 32 Sedimentklassifisering ...... 32

Friksjonssediment ...... 33 Kohesjonssediment ...... 33 Skredfare ved kohesjonssediment ...... 34 Skalkskred ...... 35 Bakoverretta og framoverretta flakskred ...... 36 VEDLEGG III – GRUNNENS BEREEVNE ...... 38 Poretrykk ...... 38 Spenningsretningar ...... 40

Skjerfastheit (Sd) og mobilisert skjerspenning (τ) ...... 42 Ruheit ...... 45 VEDLEGG IV – GEOTEKNISKE SIKRINGSMETODAR ...... 47 Drenering ...... 47 Masseutskifting ...... 47 Peling...... 48 Saltinjeksjon ...... 49 Separasjon ...... 50 Støttekonstruksjon...... 50 Tetting ...... 51 Evakueringsplan under byggeperioden ...... 52

2

INNLEIING SGC Geofare AS er engasjert av Vidar Flo for geoteknisk rådgjeving under prosjektering av Flogården i Stryn sentrum, Stryn kommune. Utifrå informasjon motteke frå Skarstein og Walaker AS skal det byggast eit nytt bygg med fem etasjar saman med eit allereie eksisterande bygg som skal ha fire etasjar. Ei anslått totallast på Flogården er 75 660 kN, medan totalarealet for begge bygga er 756 m2. Synfaringa vart utførd av Einar Alsaker og Alice Hestad Vie den 9. juni 2016. Tilstades var Vidar Flo og ein maskinførar frå Vinsrygg maskin AS. Dette notatet er delt inn i seks hovudkapittel. Kapittel 1 og 2 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart, tidlegare undersøkingar o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 3. Kapittel 4 inneheld ein diskusjon rundt stabilitet i undergrunnen, Kapittel 5 presenterer konklusjon kring problemstillingane i området og forslag til sikringstiltak, og til slutt i Kapittel 7 er ei vurdering av geoteknisk kategori og pålitelegheitsklasse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed òg stabiliteten i området.

3

KAPITTEL 1 – OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Den planlagde Flogården skal plasserast på gnr./bnr. 59/17 og 59/58 som ligg i Stryn sentrum, Stryn kommune (Figur 1). Tomta ligg imellom to eksisterande bygg og inneheld to meter tjukt med fyllmassar som skal fjernast. Den kan beskrivast som ei svakt hellande flate ~2-4 m o.h. på den nordlege elvesletta til Stryneelva med Rv. 15 i nordvest, Stryn Elektro AS i tilstøytande i sørvest, parkeringsplass mot søraust, og restaurantane Basecamp Stryn AS og Napoli Pizzeria tilstøytande i nordaust. Ved gnr./bnr. 59/58 er det allereie eit eksisterande bygg som skal ombyggast så det vil høyre til Flogården. Nybygget til Flogården skal ha 5 etasjar der dei tre nedste i betong og den øvste i treverk. Det vil også bli bygd ein ekstra etasje på det allereie eksisterande bygget slik at dette bygget vil ha fire etasjar når bygginga er ferdigstilt.

Figur 1: Kart som viser plasseringa av tomteområdet (gul sone). Koteavstanden ved nedste kart er 1 m (statens kartverk).

4

1.2. Topografi, hydrologi og vegetasjon Flogården er planlagd på kote 2-4 m o.h. På sin nettdatabase http://skredkart.ngi.no har Norges geotekniske institutt (NGI) presentert hellingsdata frå undersøkingsområdet (Figur 2). Ved utbyggingsområdet er det lite helling. Mot nord er eit lite område med helling 26-30°, elles i området rundt i Stryn sentrum er det relativt flatt. Undersøkingsområdet ligg nesten i utløpet av eit sørvest-nordaustorientert dalføre. Stryneelva er eit meandrerande elvesystem som går gjennom dette dalføret og munnar ut i Strynebukta og Nordfjorden ved Stryn sentrum (Figur 3). Det renn mindre elver ned lia i nord, men desse er lagt i røyr under området. Figur 4 syner flaumkart over Stryneelva ved 200-årsflaum. Parkeringsplassen i søraust og så vidt litt av det allereie eksisterande bygget på gnr./bnr. 59/58 vil vere innanfor flaumsona under ein 200- årsflaum. Det er ingen form for nemneverdig vegetasjon på tomta eller i området rundt.

Figur 2: Hellingskart over planområdet (raud rektangel: NGI m.fl.).

5

Figur 3: Tredimensjonal framstilling av Stryn sentrum med utsyn mot nordaust. Undersøkingsområdet er merka med raud rektangel. Ein ser dalføret som strekk seg inn i nordaustleg retning. Stryneelva renn midt i dalføret i sørvestleg retning og munnar ut i Strynebukta i Nordfjorden sørvest for Stryn sentrum (Norge i 3D/Norkart AS).

Figur 4: Oversikt over flaumutsatte områder ved Stryneelva under 200-årsflaum (NVE, 2004). 6

1.3. Klima 1.3.1. Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfarevurdering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Nordfjord i lang tid. Det er her henta temperatur- og nedbørsdata frå stasjonen på Oppstryn, stasjon 5870 (201 m o.h.), som strekk seg attende til 1895. Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom 1900-talet.

Temperatur- og nedbørsnormalar for Oppstryn 14,0 450 12,0 1895 - 1991 400 10,0 350 8,0 300 6,0 250 Temperatur (°C) Nedbør (mm) 4,0 200 2,0 150 0,0 100 -2,0 50 -4,0 0

Måned Temperatur

Nedbør

Figur 5: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er henta frå stasjon 5870 Oppstryn (201 m o.h.) i Hjelledalen. Data herifrå strekk seg attende til 1895 og årsnormalen for nedbør har i løpet av denne perioden vore 1137 mm. Årsnormalen for temperatur har vore 5,7 °C gjennom denne perioden.

1.3.2. Klimaprognosar Dei store forskingsinstitusjonane sine klimamodellar gjev meir og meir pålitelege prognosar om global klimautvikling i framtida, men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Hausten 2015 vart den siste Klima i Norge 2100-rapporten publisert. Hovudfunna i denne rapporten er at ein i Noreg må forvente høgare temperaturar, meir nedbør og meir ekstremnedbør. Ei følgje av dette vil vere

7

at ein må ta høgde for at flaumane vert større og kjem hyppigare, og at skredfrekvensen vil auke i Noreg. Norsk klimaservicesenter har på sine nettsider (klimaservicsesenter.no) presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder fram mot klimaperioden 2071-2100. Her viser prognosane for Stryn at ein kan forvente ein auke i årstemperatur på 2,5-3,0 °C. Normal årsnedbørssum kan auke med 15-20 % i løpet av same periode. Årsavrenninga vil kunne auke med 5-20 %, og størst auke i avrenning vil det vere på hausten som vil kunne få ei auke på 25- 75 %. Modellen viser vidare at snømengda kan verte redusert med opptil 80 % og at det kan bli 35-50 færre dagar i året med snø fram mot 2071-2100 (met.no). Ved prognosar for havnivåendringar er det tatt utgangspunkt Miljødirektoratet sin oppdaterte rapport per 2015 (Simpson m.fl., 2015). Rapporten baserer seg på mengd av framtidig klimagassutslepp. Simpson et al. (2015) deler inn i tre ulike utsleppsscenarioer:  RCP2.6: Dramatiske kutt allereie frå 2020,  RCP4.5: Små endringar i utslepp fram til 2050, deretter auke i kutt,  RCP8.5: Ingen kutt, utsleppa fortset å auke i dagens tempo. Tabell 1 nedanfor syner prognosar for havnivåendringar for år 2041-2060, 2081-2100 og 2100 ved Stryn målestasjon der det er tatt utgangspunkt i RCP2.6, RCP4.5 og RCP8.5. Figur 6 viser eit diagram for endringar i havnivå ved Stryn fram mot 2100 ved dei ulike utsleppscenarioa (Kartverket, 2015). Den midtre grafen representerar gjennomsnittsverdien, medan den tilhøyrande sone rundt er konfidensintevalet. I Perioden 2041-2061 vil havnivået stige i gjennomsnitt 17 cm ved høgt klimagassutslepp (RCP8.5), 41 cm ved redusert utslepp (RCP4.5) og 13 cm ved lågt utslepp (RCP2.6). I perioden 2081-2100 vil havnivået auke i gjennomsnitt 42 cm ved høgt utslepp (RCP8.5), 26 cm ved redusert utslepp (RCP4.5) og 20 cm ved lågt utslepp (RCP2.6). Fram mot 2100 vil havnivået ha stige i gjennomsnitt 48 cm ved høgt utslepp (RCP8.5), 29 cm ved redusert utslepp (RCP4.5) og 23 cm ved lågt utslepp (RCP2.6). Utifrå diagrammet er høgst mogeleg havnivåendring for Stryn i år 2100 83 cm (konfidenstoppen for RCP8.5).

Tabell 1: Prognosar for havnivåendringar for år 2041-2060, 2081-2100 og 2100 ved Stryn målestasjon der det er tatt utgangspunkt i RCP2.6: lågt utslepp, RCP4.5: redusert utslepp og RCP8.2: høgt utslepp av klimagassar. Verdiane oppgitt i cm og er gjennomsnittsverdi med eit konfidensinterval, 5% eller 95% (Simpson m.fl., 2015).

Havnivåendringar ved Stryn målestasjon

Utslepp- 2041-2060 2081-2100 2100

scenario Gj.verdi 5 % 95 % Gj.verdi 5 % 95 % Gj.verdi 5 % 95 %

RCP2.6 13 -1 27 20 -6 45 23 -6 51

RCP4.5 41 1 27 26 1 51 29 0 57

RCP8.5 17 3 31 42 13 72 48 13 83

8

Figur 6: Diagrammet viser endringar i havnivå fram mot 2100 ved ulike utsleppscenario: RCP4.5 (blå farge): dersom det skjer små endringar i klimagassutslepp fram til 2050, og deretter større utsleppskutt, RCP8.5 (raud farge): dersom utsleppa fortset å auke i dagens tempo, RCP2.6 (grøn farge): inneber dramatiske utsleppskutt allereie frå 2020. Den midtre graf representerar gjennomsnittsverdien, medan den tilhøyrande sone rundt er konfidensintevalet (kartverket.no).

Det er viktig å påpeike at det ligger ein del usikkerheit rundt slike prognosar om havnivåendringar. Klimamodellane vert stadig betre og resultata forandrar seg deretter. Til dømes syner den førre rapporten om framtidig havnivåendringar (Vasskog et al., 2009) heilt andre tal enn den noverande rapporten. Den førre rapporten viser at havnivået vil stige ved stormflo makimalt 226 cm i år 2050 (relativt til år 2000), og 301 cm ved stormflo i år 2100 (relativt til år 2000) ved Stryn i Stryn kommune. Dette er altså stor skilnad frå den noverande rapporten, men det er den noverande rapporten som bør vere retningsgjevande.

1.4. Geologi 1.4.1. Berggrunn Store delar av berggrunnen i Nordfjord er definert som ein del av den vestre gneisregionen, og består av 1850-1500 millionar år gamle bergartar, frå prekambrisk tid (Ramberg m.fl. 2013). I indre Nordfjord tilhøyrer desse bergartane det såkalla Jostedalskomplekset. Desse bergartane vart pressa fleire kilometer ned under jordoverflata når den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, kolliderte med den europeiske, Baltica, under den kaledonske orogenesen (fjellkjededanninga) for om lag 400 millionar år sidan. Det høge trykk- og temperaturregimet som bergartane vart underlagt resulterte i at dei vart sterkt metamorfiserte (omdanna), og kan i dag finnast att som banda gneisar, migmatittar og granittar. Enkelte stader finn ein også eklogitt. I Stryn er det diorittisk til granittisk gneis og migmatitt som dominerer (Figur 7). Dette er

9

omdanna djupbergartar. I fjellet sør for Stryn sentrum og nord for Gryta grensar gneisen mot monzonitt og kvartsmonzonitt.

Figur 7: Berggrunnskart for Stryn. I undersøkingsområdet er det diorittisk til granittisk gneis og migmatitt som dominerer (NGU.no).

1.4.2. Lausmassar For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag 40-50 istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Nordfjord. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag 20 000 år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk (Ramberg m.fl., 2013). Under istidene vart landet pressa ned under vekta frå isen slik at relativt havnivå stod høgare. I tusenåra etter siste istid har landhevinga førd til at hav-, fjord- og strandavsetjingar har blitt tørrlagd langs heile Norskekysten. Slike marine avsetjingar har gjerne høgt innhald av finkorna materiale som silt og leire og det kan derfor vere fare for ustabile grunnforhold i tilknyting til dette. Ved Stryn har det maksimale havnivået ved slutten av siste istid stått 70 m over dagens havnivå. Dette kallast marin grense og representerer øvre kotehøgd kor ein kan forvente å finne marine avsetjingar (Figur 8). Heile undersøkingsområdet ligg under marin grense. NGU sitt lausmassekart (Figur 9) viser at ved undersøkingsområdet er det elveavsetjingar. Mot nordaust, nordvest og sør sørvest for undersøkingsområdet grensar elveavsetjingane til hav- og fjordavsetjingar. Like nord for undersøkingsområdet er eit omrdået med tjukt morenedekke. Elles er området rundt prega av eit tynt morenedekke og skredmaterial (http://www.ngu.no).

10

Figur 8: Kartet viser marin grense (stipla mørkeblå linje) der det lyseblå området har stått under havnivå. Ein ser at heile tomteområdet (svart rektangel) ligg innanfor/under marin grense (geo.ngu.no).

Figur 9: Lausmassekart for Stryn. Ein ser at det er kartlagd elveavsetjingar ved undersøkingsområdet (svart rektangel), og mot nordaust, nordvest og sør sørvest grensar elveavsetjingane til hav- og fjordavsetjingar. Like nord for undersøkingsområdet ligg det tjukk morene. Elles er området rundt prega av eit tynt morenedekke og skredmaterial ( NGU.no).

11

KAPITTEL 2 – TIDLEGARE UNDERSØKINGAR 2.1. Norconsult AS, 2015 I samband med nytt forretnings- og kontorbygg ved Setrevegen 2 i Stryn vart det i 2015 av Norconsult AS gjennomførd ei grunnundersøking på staden. Dette ligg ca. 170 m nordvest for den planlagde Flogården. Dette er dokumentert i rapport nr. 5130562-RIG (Døssland, 2015). Her vart utført grunnboringar på sjølve tomta og på nabotomta i nordvest. Tolkingane av sedimenttype og dets eigenskapar er basert på laboratorieforsøk og trykksonderingar. Øvste lag i stratigrsafien er 1,0-3,5 m tjukt er skildra som svært faste fyllmassar. Underliggande er det 1,0-2,0 m tjukt med middels faste massar av grusig sand og sandig silt. Vidare er det blaute til svært blaute massar av siltig leire og siltig sand som har ei mektigheit på frå 5,0-11,0 m. I dette laget er det påvist dels kvikkleire, dels sensitivt materiale med sprøbrotkarakter der laboratorierforsøk viser ein friksjonsvinkel (φ) på 20°. Det nedste observerte laget er middels fast til svært fast, beståande av siltig sand og sandig silt. Djupet til fast fjell er ukjent, men antatt større enn 40-50 m djup. Lausmassane er tolka til å vere avsatt i forskjellige delar av deltaområdet for Stryneelva.

2.2. Statens Vegvesen, Sogn og Fjordane - laboratorieseksjonen, 1994 I 1994 utførde Statens Vegvesen grunnundersøkingar på Rv. 15 i Stryn, kun 100 m vest for der Flogården er planlagd. Dette er dokumentert i rapport nr. 94007 (Haugen, 1994). Formålet med grunnundersøkinga var å påvise eventuelle telefarlege massar under overgang gate/fortau. Det vart gjort 12 totalsonderingar, og ved 0,5-1,5 m djup vart det teke opp prøver i alle borehòla, med påfølgande laboratorieforsøk som blant anna kornfordelingsanalyser. Resultat viser noko vekslande massar, men i hovudsak består sedimenta av sandig-siltig leire.

2.3. Gamle telefonsentralen Under SGC sitt feltarbeid for Flogården vart det oppgitt at nabobygget mot sørvest (gamle telefonsentralen) står på pelar. Desse går ca. 30 til 40 m djupt til det faste fjellet. Dette er kun muntleg informasjon, SGC har ikkje noko tilgang på noko vidare dokumentasjon på dette.

12

KAPITTEL 3 – FELTOBSERVASJONAR Feltarbeidet vart utførd den 9. juni 2016 av Einar Alsaker og Alice Vie frå SGC Geofare AS. Tilstades på synfaringa var Vidar Flo og ein gravar frå Vinsrygg maskin AS. Tomteområdet ligg førebels på to ulike høgdenivå. Imellom dei allereie eksisterande bygga er det fylt på med fyllmassar slik at området ligger 2 m høgare enn det naturlege terrenget. Tilstøytande fyllmassane i sør er det ein omlag to meter høg natursteinsmur. Under synfaringa vart det gravd eit hòl søraust for denne natursteinsmuren på det som i dag fungerar som parkeringsplass. Forutan at det finnast to forskjellege høgdenivå på tomta er det elles relativt flatt. Gravehòlet var 3 m djupt, og det vart tilsaman teke opp 4 prøvar: Prøve nr. 0, 1, 2, og 3. Tolkinga av lagdelinga baserer seg på analysering av desse prøvane. Øvst er eit ca. 5 cm tjukt lag av asfalt. Under er det fyllmassar beståande av grove massar som sand, grus, og varierande storleikar av stein og blokk. På ca. 1 m djup byrja grunnvatn å sive inn i hòlet, dette indikerer grunnvasstanden (Figur 10). Ved ca. 1,10 m djup er det ein overgang frå fyllmasselaget til eit lag med leirig silt som kan beskrivast som eit tørrskorpeleirelag. Her er Prøve nr. 0 teke opp, og analysering viser at dette er ein masse med svært mykje silt som er lite klebrig (Figur 11). Ved 2 m djup er Prøve nr. 1 teke opp. Her er det litt større konsentrasjon av leire, men det er framleis mykje siltinnhald, laget definerast som siltig leire. Ved 2,5 m djup vert Prøve nr. 2, og ved 3 m djup vert prøve nr. 3 teke opp. Begge prøvene viser at massen kan framleis definerast som siltig leire. Ved ca. 1,6 m, 2,0 m og 3,0 m djup låg det steinlag innimellom dei blaute sedimenta. Figur 12 syner heile gravehòlet og dei ulike laginndelingane.

Figur 10: Vinsrygg masin AS utfører graving på tomta til den planlagde Flogården. Under det 5 cm tjukke laget av asfalt er det fyllmassar av sand, grus, stein og blokk. Grunnvasstanden er målt ved ca. 1 m djup. 13

Figur 11: Ved 1,10 m djup er det ein overgang frå fyllmassar til eit lag av leirig silt. Dette laget kan definerast som eit tørrskorpeleirelag.

Figur 12: Biletet vilser heile stratigrafien i det 3 m djupe hòlet. Frå øvst til nedst ser lagdelinga slik ut: ved 0-0,05 m djup er asfalt, ved 0,05-1,10 m djup er fyllmassar, ved 1,10-2 m djup leirig silt, ved 2-3 m djup er silitg leire.

14

KAPITTEL 4 – VURDERING AV STABILITET Kapittel 4 er delt in i to hovuddelar. Kapittel 4.1. Tolking av grunnforhold beskriv lagdelinga av sedimentpakkane basert på gravinga på sjølve tomta under feltarbeid og grunnundersøkingane på nabotomta, Setrevegen 2, utført av Norconsult AS. Vidare har vi vurderingar og diskusjon; Bereevne i grunnen i Kapittel 4.2. Viktige parametrar i utrekninga av grunnens bereevne er:  Poretrykk (μ)  Last (G)  Spenningsretningar (2, 3)  Friksjonsvinkel (φ)  Terrengvinkel (β)

 Skjerfastheit (Sd)  Mobilisert skjerspenning (τ)

4.1. Tolking av grunnforhold Som beskrive i Kapittel 3 vart det utført graving på tomtområdet til Flogården under feltarbeidet. I det tre m djupe hòlet kan ein dele stratigrafien inn i tre hovuddeler: øvst eit 1,10 m tjukt lag med fyllmassar, underliggande eit 0,90 m tjukt lag med leirig silt, og det nedste laget består av siltig leire. Figur 13 syner ein stratigrafisk logg som skjematisk viser laginndelinga ved kvart djup og ved kvar prøvene er tekne opp. Under grunnboringar og prøvetakingar utført 100 m vest for Flogården (Kapittel 2: Statens vegvesen, 1994) vart massane ved 0,5-1,5 m djup tolka til å vere sandig-siltig leire. Dette laget kan vi korrellere til den leirige silten som er beskriven ved Flogården. Norconsult AS har gjort grunnboringar, laboratorieforsøk og trykksonderingar i samband nytt forretnings- og kontorbygg ved Setrevegen 2 i Stryn (Kapittel 2). Dette er ved ei nabotomt nordvest for Flogården. Det tredje laget frå terrengoverflata som beskrive i denne rapporten innheld siltig leire. Dette laget kan ein korrelere til det nedste observerte laget ved Flogården. Norconsult AS har delvis gjort observasjonar av noko dei tolkar som kvikkleire i dette laget. Dette framgår kun i teksten i rapporten, vi har ingen tilgang på laboratorieinformasjonen om dette. Sjå Vedlegg II for meir informasjon om kvikkleire. Den siltige leria og den leirige silten som er observert og beskrive i stratigrafien, er avsatt som forholdsvis distale avsetningar av eit tidlegare elvedelta av Stryneelva. Dei tre steinsjikta som er observert i stratigrafien er tolka til å vere rasavsetjingar.

15

Figur 13: Figuren syner ei skjematisk framsyning av lagdelinga i ein stratigrafisk logg. Det er i tillegg markert grunnvasstand kvar dei ulike prøvene er henta ifrå (Pr. = Prøve). Oversiktsbiletet nede til høgre er Basert på kart frå Statens kartverk.

4.2. Diskusjon om bereevne i grunnen 4.2.1. Poretrykk Tørrskorpeleira kan innehalde sprekker med god vassføring, noko som vil bety at det kan eksistere poretrykk. Grunnvasstanden vart målt til ca. 1,0 m djup. Nedanfor syner Tabell 2 utrekning av totalspenning (), poretrykk (μ) og effektiv spenning (’) ved eit valt punkt på 2 m djup. Figur 14 syner skjematisk dei ulike parametrane som trengs i utrekninga. I Vedlegg IV er ei meir detaljert utgreiing om poretrykkteori.

16

Tabell 2: Utrekning av totalspenning (), poretrykk () og effektiv spenning (’) ved 1 m under grunnvasstand (som er referert til i tabellen som g.v.). Parameter Formel Beskriving Utrekning

γ = tyngdetettleik udrenert sed.

ơ = γ * h + γw = tyngetettleik drenert sed. ơ = (19 kN/m3 * 1 m) + (21 kN/m3*1 m) = 40 Totalspenning (ơ) 2 γw * hw h = avstand frå g.v. til overflata kN/m

hw = avstand frå punkt til g.v.

10 kN/m3 = tyngdetetthet til μ = 10 kN/m3 Poretrykk (μ) vatn μ = 10 kN/m3*1 m = 10 kN/m2 * hw hw = avstand frå punkt til g.v.

Effektiv  = totalspenning ’ = 40 kN/m2 – 10 kN/m2 ’ =  – μ spenning (’) μ = poretrykk = 30 kN/m2

Figur 14: Figuren viser skjematisk parametrane som trengs til å rekne ut totalspenning (), porevasstrykk (μ) og den effektive spenninga (’) i punktet A. Ein ser at tyngdetettleiken (γ) har lågare verdi i sediment over grunnvasstand (γ = 19 kN/m3) enn i dei som ligg under (γ = 21 kN/m3). Ved punkt A (1 m under grunnvasstand) får ein ei totalspenning () på 40 kN/m2, eit porevasstrykk (μ) på 10 kN/m2 og effektiv spenning (’) på 30 kN/m2 (Modifisert frå Rørvik, 1982).

Ved punkt A er totalspenninga 40 kN/m2, poretrykket 10 kN/m2 og effektivspenninga 30 kN/m2. Om tilsig av vatn er større enn det massane kan drenere ut vert det poreovertrykket, vert sedimenta verte ustabile og sjansen for brot er stor. Påførast tyngde på massane vil det skje poretrykkendringar ved at poreromma blir trykt saman og redusert. Dette vil utlikne seg over tid.

4.2.2. Last og spenningsretningar Figur 15 viser skjematisk korleis lasta av Flogården vil forplante seg som spenningsbølger i dei underliggande lag. Pila for 1 representerer den vertikale spenninga, medan dei horisontale spenningane 2 og 3 vil stå normalt på 1. Friksjonsvinkelen til det underliggande lag definerer grensa for kor langt trykkbølgene vil påverke sedimentpakken i horisontale retningar under eit

17

bygg. Leire har friksjonsvinkel (φ) på 20-35°, silt: 25-35°, sand: 35-45°, grus: 35-50° og stein: 43-52° (Rørvik, 1982). Store overflater gjev meir friksjon enn ved små overflater, defor aukar friksjonsvinkelen med auke i kornstorleik. I stratigrafien i undergrunnen på tomta er det observert både leire, silt, sand, grus og stein. For å vere på den sikraste sida har ein valt å halde seg til nedre del av skalaen, derfor er friksjonsvinkelen i fyllmassane satt til 37°, det leirige siltlaget til 25° og det siltige leirlaget til 20° i Figur 15. Sjå vedlegg III for detaljert informasjon rundt spenningsretningar.

Figur 15: Figuren viser skjematisk spenningsbølger frå Flogården som vil forplante seg i dei underliggande lag. Pila representerer 1. Fyllmasselaget har 38° friksjonsvinkel, medan det underliggande siltlaget har ein friksjonsvinkel på 38°. Konjugerte brot er representert ved litt brattare helling enn friksjonsvinkelen.

4.2.3. Skjerfastheit (Sd) og mobilisert skjerspenning (τ)

Dette kapittelet omhandlar utrekningar av undergrunnen si skjerfastheit (Sd) og mobilisert skjerstyrke (τ). Prosjektplanen i Stryn går ut på å bygge eit nytt bygg (18x24 m) saman med eit allereie eksisterande bygg (18x18 m). Det eksisterande bygget har foreløpig 3 etasjar, men etter planen skal det byggast ein til etasje slik at det vert fire etasjar tilsaman, inkludert kjellar. Det nye bygget skal innehalde 5 etasjar inkludert kjellar. Beresystemet på eksisterande bygg er kombinasjon av stripefundament og fundamentbjelkar, medan det er ikkje endå bestemt beresystem på det nye bygget. Ei grovrekning av lastene gjev at totalvekta for eksisterande bygg pluss ny etasje er 33 210 kN, medan nytt bygg er 42 450 kN. Dette gjev ei totallast på 75 660 kN. Totalarealet for begge bygga tilsaman er 756 m2.

18

Det vert gjort utrekningar av den leirige silten sine eigenskapar i tørr og våt tilstand ved å påføre denne vekta (Tabell 3 og 4). For våte sediment set vi friksjonsvinkelen 2-3° lågare grunna auka poretrykk (Rørvik 1982). Sjå vedlegg III for definisjonar på skjerfastheit (Sd), mobilisert skjerspenning (τ), materialkoeffisient (γm) og mobiliseringsgrad (f).

Tabell 3: Tabellen viser ulike utrekningar for silten i tørr tilstand når ein tilfører lasta av bygga. Parametrar som vert dekka er tyngd, terrengvinkel, grunntrykk, friksjonsvinkel, skjerfastheit, mobilisert skjerspenning, materialkoeffisient, mobiliseringsgrad og mobilisert terrengvinkel.

Utrekningar i tørr silt når ein påfører tyngda til Flogården

Parameter Formel Kommentar Utrekning Svar

Vekta av bygga. Dette er eit 7 712 538 Tyngd (G) m3 * kg/m3 anslått tal gitt frå Skarstein og kg Walaker AS.

Tilnærma flatt område, cosh Terrengvinkel (β) β = 푡푎푛β = dessutan vert området flata ut, sinl ein set terrengvinkelen lik 1°. 1°

푐표푠1° ρ = 7 712 538 kg = 756 푚2 10 200 kg/m2

Totalarealet er 756 m2. Gravitasjonskrafta er 9,81 푐표푠β Grunntrykk (ρ) ρ = G m/s2, og 1 Newton (N) = 1 kg 100 1 푚2 * m/s2. Grunntrykket vil då i kN/m2 konvertert forstand verte: 10 200 kg/m2 ∗ 9,81 m/s2

1000 푔

Friksjons- For å vere på den sikraste sida Friksjonsvinkel (φ) vinkeldiagram vel ein å halde seg til den nedre (Rørvik, 1982) delen av skalaen. 25°

Skjerfastheit (Sd) Sd = ρ*tanφ 2 2 Sd = 100 kN/m *tan25° 47 kN/m

Mobilisert 푠푖푛β 푠푖푛1° τ = G τ = 7 712 538 kg = 1,75 skjerspenning (τ) 1 푚2 756 푚2 kN/m2 178 kg/m2

Materialkoeffisient 푆푑 γm = 47 kN/m2 (γm) τ γm = 26,9 1,75 kN/m2

Mobiliseringsgrad τ 1,75 kN/m2 f = f = (f) Sd 47 kN/m2 0,04

19

Sedimentstabilitet gitt som funksjon 1,75 kN/m2 f = = 0,04 av For at ein skal ha stabilitet, må 47 kN/m2 f < 1 mobiliseringsgrad f vere mindre enn 1 og γm større 47 kN/m2 og material- f < 1 og γm > 1 enn 1 (Rørvik, 1982). γm = = 26,9 og 1,75 kN/m2 koeffisient (Rørvik, γm > 1 1982)

Tabell 4: Tabellen viser ulike utrekningar for silten i våt tilstand når ein tilfører lasta av bygga. Parametrar som vert dekka er tyngd, terrengvinkel, grunntrykk, friksjonsvinkel, skjerfastheit, mobilisert skjerspenning, materialkoeffisient, mobiliseringsgrad og mobilisert terrengvinkel.

Utrekningar i våt silt når ein påfører tyngda til Flogården

Parameter Formel Kommentar Utrekning Svar

Friksjons- Ved våte sediment minkar Friksjonsvinkel (φ) vinkeldiagram friksjonsvinkelen 2-3°. (Rørvik, 1982) 22°

Skjerfastheit (Sd) Sd = ρ*tanφ 2 2 Sd = 100 kN/m *tan22° 40 kN/m

Mobilisert 푠푖푛β 푠푖푛1° τ = G τ = 7 712 538 kg = 1,75 skjerspenning (τ) 1 푚2 756 푚2 kN/m2 178 kg/m2

Materialkoeffisient 푆푑 γm = 40 kN/m2 (γm) τ γm = 22,9 1,75 kN/m2

Mobiliseringsgrad τ 1,75 kN/m2 f = f = (f) Sd 40 kN/m2 0,044

Sedimentstabilitet gitt som funksjon 1,75 kN/m2 f = = 0,044 av For at ein skal ha stabilitet, må 40 kN/m2 f < 1 mobiliseringsgrad f vere mindre enn 1 og γm større 40 kN/m2 og material- f < 1 og γm > 1 enn 1 (Rørvik, 1982). γm = = 22,9 og 1,75 kN/m2 koeffisient (Rørvik, γm > 1 1982)

Tabell 5: Utrekningar av resterande grunntrykk som vil påverke undergrunnen ved å trekke ifrå det allereie tilpassa grunntrykket frå fyllmassane som ligg der ifrå før, og skal fjernast. ρ1 er grunntrykket frå fyllmassane medan ρ2 er grunntrykket frå Flogården.

Utrekningar for grunntrykket ved å trekke ifrå allereie tilpassa trykk ifrå fyllmassane

Parameter Formel Kommentar Utrekning Svar

Vekta av dei eksisterande fyllmassane. Egenvekta er satt 1 612 800 Tyngd (G) m3 * kg/m3 til 2400 kg/m3 (egenvekt til 2400 kg/m3 * 672 m3 kg kvarts). Volumet av fyllmassane er 672 m3.

20

Tilnærma flatt område, cosh Terrengvinkel (β) β = 푡푎푛β = dessutan vert området flata ut, sinl ein set terrengvinkelen lik 1°. 1°

푐표푠1° ρ = 1 612 800 kg = 336 푚2 4799 kg/m2 ρ1 er grunntrykket frå fyllmassane. Gravitasjonskrafta er 9,81 푐표푠β 2 Grunntrykk (ρ) ρ1 = G 2 m/s , og 1 Newton (N) = 1 kg 1 푚2 Totalarealet er 336 m . 47 kN/m2 * m/s2. Grunntrykket vil då i konvertert forstand verte: 4799 kg/m2 ∗ 9,81 m/s2

1000 푔

Effektiv ρ2 er grunntrykket frå 2 3 2 ρ2 – ρ1 100 kN/m – 47 kN/m 53 kN/m totalspenning (Ԑtot) Flogården (Tabell 3).

Tabell 3 syner utrekning for skjerfastheit (Sd), mobilisert skjerspenning (τ), materialkoeffisient (γm) og mobiliseringsvinkel (f) på siltlaget i tørr tilstand dersom ein påfører grunntrykket frå Flogården. Utrekningane syner at Sd er større enn τ, og γm er større enn 1 og f er mindre enn 1. Det same ser ein i utrekningar av siltlaget i våt tilstand (Tabell 4). Grunntrykket i siltlaget, ved å påføre Flogården vil vere ca. 100 kN/m2 (Tabell 3). Øvste maksimale grunntrykk for lausmassar som sand og grus er vanleg å setje til 500 kN/m2 (Bolton, 1986). Ved finmateriale som silt og leire kan denne verdien settast til 300 kN/m2. Dermed skal sedimenta i undergrunnen tåle grunntrykket frå bygga. Fyllmassane som ligg på tomta i dag skal fjernast, dette er tyngd som undergrunnen har tilpassa seg over tid. Dermed kan ein trekke dette allereie tilpassa grunntrykket ifrå det nye grunntrykket frå Flogården (Tabell 5). Då får ein ein resterande grunntrykk på 53 kN/m2. Likevel må påpeikast at det her er teke utgangspunkt i at lasta vil kvile på totalarealet av bygga. Dersom lasta skal kvile på fundament eller ringmur (mindre areal), vil grunntrykket (ρ) auke. Då kan grunntrykket overstige 300 kN/m2 og lausmassane kan verte ustabile. SGC vil derfor anbefale å la vekta på det nye bygget kvile på ei flate. I tillegg tek desse utrekningane utgangspunkt i at friksjonsvinkelen til silten og leira ikkje vert omrørt og eksponert for saltutvasking. Skjer dette, kan skjerfastheita minke betrakteleg og faren for utrasingar, eller sig i undergrunnen er stor. Derfor må ein under byggeperioden, grave minst mogleg ned i silt og leirelaget. Unngå gravearbeid dei dagane det er store nedbørsmender.

21

KAPITTEL 5 – KONKLUSJON 5.1. Konklusjonar frå diskusjonen Sedimenta i undergrunnen består av sediment med variert kornstorleik frå finkorna leire til grovkorna grus. Sand og grus er godt permeable (god vassgjennomstrøyming) massar som tilhøyrer kategorien friksjonsjordart. Friksjonsjordartar har relativt stor kornstorleik som gjev god friksjon mellom overflatene. Dei kritiske laga i undergrunnen er det leirige siltlaget og det siltige leirlaget, observert ved 1,10 m djup og nedover. Leire og finkorna silt tilhøyrer kohesjonssediment som har dårleg permeabilitet, som medverkar større sjanse for brot ved poretrykk. Sediment med høgt innhald av leire kan vere til stor risiko dersom den er kvikk og vert omrørt. Då mistar leira skjerfastheita si fullstendig og vert flytande. Leira observert ved undergrunnen ved den planlagde Flogården er nokså siltig. Ved siltig innhald er det mindre sjans for at den er kvikk. I tillegg skal djupaste byggeelement (kjellaren) ligge over nivået til leira, det er dermed ikkje nødvendig å grave i den og sjansen for at den vert omrørt er liten. Det øvrige fyllmasselaget har lagt over silt- og leirelaget i fleire tiår, slik at eit overliggande trykk har blitt tilpassa over tid. Trykket frå det nye bygget vil avta relativt raskt nedover i lausmassane (Rørvik, 1982), og mesteparten av spenninga vil verte motteke av dei øvrige fyllmassane. Likevel vil ein god del av trykket nå dei finkorna sedimenta av silt og leire. Litt sig i undergrunnen kan ein rekne med, spesielt i byggeperioden. Grunnvasstanden vart målt til ca. 1 m djup frå terrengnivå der vi grov. Som vist i Kapittel 4.2.1 er det eit poretrykk på 10 kN/m2, 1 meter under grunnvasstand. Dette trykket vil auke proporsjonalt med djupet. Om tilsig av vatn vert større enn det massane kan drenere ut, vert poretrykket så høgt at sedimenta vil verte ustabile og sjansen for brot er større. Ein grunnvasstand på 1 m djup er dessutan svært grunt, men djupaste golv på bygget (kjellaren) skal uansett ligge ca. ved terrengnivå der vi gravde, altså 1 meter over grunnvasstand. Likavel er dette nokså nære Stryneelva og ein må rekne med at det vil vere mykje vassføring i undergrunnen.

I utrekninga av siltlaget si bereevne vert skjerfastheita (Sd) større enn den mobiliserte skjerspenninga (τ). Dette gjev ein materialkoeffisient (γm) større enn 1 og mobiliseringsgrad (f) mindre enn 1 ved påført last. Dette gjeld for påføring av lastene på siltlaget både i våt og tørr tilstand. Altså dominerer kreftene som verkar imot mobilisering (Sd) over kreftene som verkar for mobilisering (τ), og grunnen tåler lasta av begge bygg. Grunntrykket i silten ved å påføre lasta til Flogården vil vere ca. 100 kN/m2. Øvste maksimale grunntrykk for lausmassar som sand og grus er vanleg å setje til 500 kN/m2 (Bolton, 1986). Denne vil vere noko lågare for silt, men vil framleis halde seg innanfor marginane.

5.2. Forslag til sikringstiltak Grunna mykje vassføring i sedimenta og at kohesjonsmateriale er observert ved kun 1 m djup frå terrengnivå, er følgande prosedyre tilrådd:

22

1. Grav minst mogleg ned i dei finkorna sedimenta som byrjar på 1,10 m djup frå terrengnivå frå der SGC grov under synfaringa. Dette for å unngå at silt og leire skal verte omrørt og miste fastheit. 2. Eventuelle overskotsmassar må ikkje plasserast på, eller for nær kanten av skråningen ned mot Stryneelva, eller andre skråningar i området. Det kan medføre ustabilitet i skråninga om større volum av overskotsmassar vært plassert på kritiske stader. I godt drenerande massar kan det i periodar med mykje nedbør oppstå kritisk auke i poretrykket, ved for høg og rask belastning. 3. Auke tjuknaden på fyllmasselaget. På den måten vil det vere gode friksjonsmassar som tek imot mesteparten av trykket frå bygget. Legg fyllmassane på ei stund før hovudbyggearbeidet startar, slik at leirsedimenta vert tilpassa det nye trykket. Med omsyn til plassering av vass- og straumrøyr må fyllmassane vere minst 2 m tjukke under terrengnivå for å vere frostsikkert. 4. Legg ein tett membran inntil vegg som kjem under bakkenivå slik at ikkje vatn siv inn i betongen. 5. Eit velutvikla dreneringssystem må så etablerast. Her foreslår vi at det installerast hovuddreneringskanalar rundt byggestrukturane og vekk frå området. Desse kan ligge på nivå like under djupaste byggelement. Under golv av kjellar kan det leggast fleire røyr som må koblast på hovuddreneringskanalane. Dreneringskanalane må vere av dimensjon tilstrekkeleg nok til å ta unna vatnet etter kvart som det strøymer til, generelt skal hovuddreneringskanalane ha større dimensjon enn kanalane under golv. På denne måten kan ein senke grunnvasstanden til nivå med hovuddreneringskanalane. Dreneringsrøyra bør leggast i ein masse av grus og pukk (fyllmassar), dette bør graderast frå grovast inn mot røyret og gradvis finare utover. På den måten lagar ein eit størst mogeleg sug inn mot sjølve dreneringsrøyret. Sjå Figur 16 for skjematisk framsyning av det foreslåtte dreneringssystemet. 6. SGC har fått opplyst at alle massar som ligger topografisk over terrengnivået der det blei gravd under feltarbeid, skal fjernast. Då må ein passe på at skråningsvinkelen mot Rv. 15 ikkje vert brattare enn friksjonsvinkelen (φ) til dei eksisterande massane. Massane er av grus og sand som har gjennomsnittleg friksjonsvinkel (φ) på 42°. På nedre del av den nordvestre veggen må det oppførast ein solid støttemur som tåler trykk ifrå tungtrafikk på Rv. 15. Denne muren må støypast like etter at massane har blitt fjerna for å unngå totalutrasing av vegen då dette er ein veg som bere preg av tungtrafikk. Sjå Figur 17 for skjematisk framsyning av skråningsvinkelen og støttemuren. 7. Vi anbefalar å fundamentere bygget på ei flate slik at lasta får ei jamn fordeling på totalarealet. Eit grunntrykk på 100 kN/m2 er relativt høgt når øvste maksimale grunntrykk for silt og leire er rundt 300 kN/m2. Let ein bygget kvile på punktfundament, vil grunntrykket auke, og overstiger det 300 kN/m2 vert underlaget ustabilt og det er fare for utrasingar. 8. Det er i sjølve byggeperioden det er størst sjanse for at utrasingar oppstår, derfor anbefalar SGC å opprette ein evakueringsplan for arbeidarane i tilfelle utrasing oppstår under utbygging.

23

Dersom ein vel å ikkje følge anbefalingane som vert gjort i rapporten, fråskriv SGC seg ansvar for eventuelle utrasingar.

Figur 16: Skjematisk framsyning av forslag til sikringstiltak. Fyllmassane må vere minst 0,5-1,0 m tjukke (under bygget), og inntil vegg under bakkenivå er ein tett membran som skal forhindre at vatn siv inn i betongen. Det vert føreslått to generasjonar med røyr: (1) fleire røyr like under golv av kjellar som vert kobla på (2) hovuddreneringskanalar som er installert djupare. Hovuddreneringskanalane må leggast rundt alle bygg og vekk ifrå området. Røyra bør ligge i ein fyllmasse av grus med ei gradering frå grovast innerst slik at ein får eit sug inn mot røyret.

Figur 17: Skjematisk framsyning av skråningsvinkelen mellom djupaste byggeelement på Flogården og Rv. 15 nord nordvest for tomta. Skråningsvinkelen må ikkje gravast brattare enn friksjonsvinkelen til dei eksisterande massane (grus: φ: 42°). Skråningsvinkelen i figuren er derfor sett til 40°. Det må konstruerast ein sterk støttemur på nedre del av den nordvestre veggen på Flogården for å stå imot belastning frå tungtrafikk på Rv 15. 24

KAPITTEL 6 – VURDERING AV GEOTEKNISK KATEGORI OG PÅLITELEGHEITSKLASSE Kva type bygning som skal setjast opp på tomta er avgjerande for vurderingar som går på kategori pålitelegheitsklasse, der ein må gjere vurderingar som går på vidare kontroll av geoteknisk arbeid (Direktoratet for byggkvalitet, 2015: Tabell 6, 7, og 8). Vurderingar er gjennomførd med bakgrunn av skildringar frå tabell Na.Al (901) i Eurokode 0, om rettleiande klassifisering av tiltak i pålitelegheitsklassar, der desse legg grunnlag for om vidare kontroll av ein tredje part er naudsynt eller ikkje (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Ifølge norsk standard om geoteknikk skal kontroll av prosjektering omfatte påvising av at det er gjort kvalifiserte undersøkingar for å bestemme kategori- og pålitelegheitsklasse. Pålitelegheitsklassane skildrar sikkerheitskrav som må iverksetjast. Det skal ligge til grunn at føresetnadar i prosjekteringa som er representative for forholda på byggeplassen, og at rapportering skjer i henhold til geoteknisk kategori. § 14-2; obligatoriske krav om uavhengigheitskontroll skal vise at det er gjort kvalifiserte undersøkingar for å bestemme geoteknisk kategori og fastsetting av pålitelegheitsklasse (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Kontrollkravet for utføring er avgrensa til at geotekniske oppgåver er gjennomført og dokumentert. Tabell 6, 7, og 8 viser kva krav som vert stilte til kategori- og pålitelegheitsklassane, kva krav som gjeld for ulike kategoriar bygg med tilstøytande risikoar.

Tabell 6: Utdrag frå tabell NA.Al (901) i Eurokode 0, Ref. 21 om rettleiande klassifisering av tiltak i pålitelegheitsklassar.

Rettleiande eksemplar for klassifisering av byggverk, Pålitelegheitsklasse konstruksjonar og konstruksjonsdelar (CC/RC)

1 2 3 4

Kontor- og forretningsbygg, skular, institusjonsbygg, X (X) boligbygg, osv.

Tabell 7: Geoteknisk kategori, konsekvens- og kontrollklassar, Ref. 21 og 22. For kompliserte byggverk/prosjekt (geoteknisk kategori 3) bør utvida kontroll utførast av uavhengige føretak. I øvrige tilfelle kan kontrollen utførast som utvida kollegakontroll.

Konsekvens- / Tilhøyrande Tilhøyrande Beskriving Eksempel på bygg pålitelegheitsklasse geoteknisk kategori kontrollklasse og anlegg

Liten konsekvens i Landbruksbygnin form av tap av gar og liknande, menneskeliv, og små B der menneske CC1 / RC1 1 eller uvesentlege ikkje oppheld seg (Begrensa) økonomiske, sosiale (f.eks. eller miljømessige lagerbygningar) konsekvensar

25

Boligar og Middels stor kontorbygg, konsekvens i form av offentlege N tap av menneskeliv, bygningar der CC2 / RC2 2 betydelege konsekvensane av (Normal) økonomiske, sosiale brudd er eller miljømessige betydelege (for konsekvensar eks. et kontorbygg)

Tribuner, Stor konsekvens i kjøpesenter, form av tap av offentlege 1 menneskeliv, eller U bygningar der CC3 / RC3 3 svært store konsekvensane av (Utvida) økonomiske, sosiale brudd er store (for eller miljømessige eks. ein konsekvensar konserthall)

Tabell 8: Kontrollklassar etter tabell NA.Al (902), Eurokode 0, Ref. 21.

Pålitelegheitsklasse Kontrollklasse (CC /RC)

1 B (Begrensa)

2 N (Normal)

3 U (Utvida)

4 Skal spesifiserast

Bustadane kan passe inn i same beskrivinga som kontor- og forretningsbygg, skular, institusjonsbygg, boligbygg, osv. Utifrå Eurokode 0 plasserast dermed bygg/bygga i konsekvensklasse CC2 (CC3) i stabilitetsvurderingar (Ref. 21 om rettleiande klassifisering av tiltak i pålitelegheitsklassar). Konsekvensklasse CC2 tilhøyrer kontrollklasse N (Normal), middels stor konsekvens i form av tap av menneskeliv, betydelege økonomiske, sosiale eller miljømessige konsekvensar. Utifrå desse kvalifiseringane er det krav for normal kontroll av geoteknisk vurdering. Her er det ikkje krav om ein tredjeparts kontroll. Konsekvensklasse CC3 tilhøyrer kontrollklasse U (Utvida), stor konsekvens i form av tap av menneskeliv, eller svært store økonomiske, sosiale eller miljømessige konsekvensar. Då undergrunnen inneheld mykje finkorna lausmassar av silt og leire er anbefalar SGC at det blir utførd ein uavhengig kontroll.

26

REFERANSAR Bolton, M. D. 1986: The strength and dilatancy of sands – Gèotechnique 36, No. 1.65-78. Døssland, t. 2015: Geoteknisk rapport over Setrevegen 2. Norconsult rapport nr. 5130562-RIG2 Høeg, K., Karlsrud, K. og Lied, K. 2014: SKRED - Skredfare og Sikringstiltak. Norges Geotekniske Institutt, Universitetsforlaget. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K. 2013 (red.): Landet blir til – Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s. 656. Rørvik, T. 1982: Geoteknikk 1 – Jordartenes fysiske egenskaper. Universitetsforlaget. Rørvik, T. 1983: Geoteknikk II – Jordtrykk. Stabilitet. Universitetsforlaget. Schanche, S. og Haugen, E. E. 2014: Sikkerhet mot kvikkleireskred –NVE, Veileder nr. 7. Web- publikasjon: www.nve.no. ISSN: 1501 – 0678. Simpson, M.J.R., Nilsen, J.E.Ø., Ravndal, O.R., Breili, K., Sand, H., Kierulf, H.P., Steffen, H., Jansen, E., Carson, M., Vestøl, O. 2015: Sea level change for Norway – Past and present observations and projectations to 2100. Miljødirektoratet. NCCS report no. 1/2015. Statens vegvesen, 2010: Håndbok V220. Geoteknikk i vegbygging. Statens vegvesen, 2014: Håndbok N200. Vegbygging Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, http://www.norgeskart.no http://www.kartverket.no/sehavniva Det Norske Kartselskap AS, http://www.atlas.no Geologiske og klimatiske data: Norges geologiske undersøkelse, http://www.ngu.no Norges Geotekniske Institutt, http://www.skredkart.ngi.no Norges vassdrags- og energidirektorat, http://www.skrednett.no Meteorologisk institutt, http://www.met.no http://www.senorge.no http://www.yr.no Miljøverndepartementet http://www.regjeringen.no/nn/dep/md Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet, http://www.lovdata.no

Geotekniske sikringsmetodar:

27

Igs NORGE, GSK, NGF http://www.igsnorge/geosyntetguiden Geosyntia http://www.geosyntia.no

28

VEDLEGG

29

VEDLEGG I – SJEKKLISTE

Tabell V.I-1: Sjekkliste for alle element som grunnundersøkingsrapporten skal innehalde og ulike krav som setjast til dei ulike element. Sjekkliste Beskriving Krav Gjennomført

Observasjonar som må gjerast er: type lausmassar, type fjell, kvar Om naudsynt skal det vere to Synfaring Ja ligg fast fjell og generelt om geologar i felt miljøet/terrenget i området

Generell geologisk beskriving av Skal innehalde detaljerte Generell områdebeskriving området inkludert topografi, Ja geologiske vurderingar hydrologi, vegetasjon

Om naudsynt skal det gjerast ei Beskriving av berggrunnstypar detaljert vurdering av både regionalt og lokalt i berggrunnen, og eventuelle Berggrunnsgeologi Ja undersøkingsområdet presentert deformasjons-/sprekkesoner i ved hjelp av berggrunnskart denne. Det er viktig dersom eit bygg skal pelast til fast fjell

Beskriving av lausmassar Innan området lokalt skal det regionalt og lokalt i Lausmassegeologi presenterast ei detaljert Ja undersøkingsområdet presentert kvartærgeologisk beskriving ved hjelp av lausmassekart

Om naudsynt foreta sonderboring Skal ha tilstrekkeleg informasjon med påfølgande analyser. Om ein Prøveinnsamling om sedimenta (jordartane) i ei Ja har tilstrekkeleg data kan det eventuell tomt vurderast om boring er naudsynt

Skal vere med om bygget kan bli Ja Klimastatistikk og Klima påverka av framtidige (Utførde i den grad det var klimaprognosar klimaendringar naudsynt)

Skal vere med dersom bygget

Havnivåendringar Tabell for havnivåendringar kan bli påverka av eventuelle Ja endringar i framtidig havnivå

Eventuelle faresonekart om Nei Er det skredfare inn i Skredfarevurderingar desse ikkje eksisterer. Kunden (Ikkje vurdert i denne undersøkingsområdet? må gjerast merksam på dette rapporten)

Er det flaumfare ved Krav for bygg på tomta er Flaumfarevurdering undersøkingsområdet? Ein nytta sikring mot 200-års flaum. Ja NVE sine flaumsonekart for 200- Eventuelle flaumsonekart om

30

års flaum for å vurdere eventuell desse ikkje eksisterer. Kunden flaumfare må gjerast oppmerksam på dette

Her skal all last inkluderast

Last på byggverk (kN) (fundament, ringmur, fyllmassar Lasta bør vere gitt i kiloNewton Ja og sjølve bygget)

Beskriving av poretrykk og Må vurderas i kvart enkelt Ja Poretrykk (μ) utrekning av poretrykk i både prosjekt tørre og våte sediment

Spenningsretningar (1, 2, og Teori og skjematisk framsyning Skal vere ein del av rapporten Ja 3) av spenningsretningar

Teori og skjematisk framsyning Friksjonsvinkel (φ) Skal vere ein del av rapporten Ja av friksjonsvinkel

Terrengvinkel (β) Utrekning av terrengvinkel Vurdering om mogeleg Ja

Grunntrykk (ρ) Utrekning av grunntrykk Skal vere ein del av rapporten Ja

Skjerfastheit må ha høgare verdi Utrekning av skjerfastheit Skjerfastheit (Sd) enn mobilisert skjerspenning for Ja sedimenta (jordartane) at sedimenta skal vere stabile

Utrekning av mobilisert Mobilisert skjerspenning må vise

Mobilisert skjerspenning (τ) skjerspenning i sedimenta lågare verdi enn skjerfastheit for Ja (jordartane) at sedimenta er stabile

Materialkoeffisienten må vere 1 Vurdering av materialkoeffisient, eller høgare for at som ein funksjon av Sd og τ, sedimentmassane skal vere Materialkoeffisient (γm) samt bruke denne i samsvar med Ja stabile. Vise til gjeldande gjeldande reglar (Statens litteratur på bruken av Vegvesen) materialkoeffisienten

Utrekninga av mobiliseringsgrad, Vise til gjeldande litteratur om Mobiliseringsgrad (f) samt bruke denne etter gjeldande Ja bruken av mobiliseringsgrad reglar (Statens Vegvesen)

For at vi skal ha stabilitet, må f Mobiliseringsgrad vs. For at sedimentet er stabilt må f vere mindre enn 1 og γm større Ja materialkoeffisient < 1 og γm > 1 enn 1 (Rørvik, 1982)

Skal vurderast i alle Vurderingar i samsvar med Kategori- og grunnundersøkingar, og retningslinjer gitt av Direktoratet Ja pålitelegheitsklasse plasserast i samsvar med for byggkvalitet gjeldande klassar for kontroll

31

VEDLEGG II – SEDIMENTEIGENSKAPAR Sedimentklassifisering Bereevna til undergrunnen varierer og avhenger av kva material undergrunnen består av. I tillegg spelar ovanpåliggande vekt, areal til ovanpåliggande vekt, terrenghelling og poretrykk (Rørvik, 1982) òg ei viktig rolle. Er undergrunnen av hardt, fast fjell er bereevna som regel god. Er undergrunnen av lausmassar (sediment) kan bereevna variere frå svært god til svært dårlig. Sediment består av mineral- og bergartskorn og er eit resultat av vitra eller erodert bergart. Nedbryting av bergartar kan skje mekanisk: frostsprenging, rotsprenging, isbreerosjon, vasstranport etc. Eller kjemisk: til dømes at surt vatn renn inn i sprekker og løyser opp bergarten (Rørvik, 1982). Ein kan korrellere sedimentpakkar til høgareliggande bergartskjelde. Er det til dømes eit granittområde i høgareliggande området, vil sedimenta bestå av granittkorn, kvarts og feltspat og glimmer (Rørvik, 1982). Dess lenger transport av sediment, dess meir nedbrote, runda og sortert vert dei, og dess høgre vert det totale innhaldet av kvarts. Det siste fordi andre mineral enn kvarts brytast lettare ned. Det er vanleg å klassifisere bergartar og sediment etter kva slags miljø avsetjingane er danna: sjø, elv, myr, osv. Dei byggtekniske eigenskapane avhenger av grad av kornstorleik og mengdefordeling av enkelte kornstoleikar (Rørvik, 1982). Nedanfor er ein tabell som viser kornstorleikfordeling der leire er klassifisert som den minste storleiken med < 0,002 mm, medan blokk er størst med >600 mm. Desse kornstorleikane vert delt inn i friksjonssediment og kohesjonssediment (Rørvik, 1982).

Tabell V.II-2: Tabellen syner ei oversikt over kornstorleikar som definerer type sediment: leire, silt, sand, grus eller blokk.

Namn Grad Kornstorleik i mm

Blokk >600

Stein 600-60

Grus Grov 60-20 Middels 20-6 Fin 6-2

Sand Grov 2-0,6 Middels 0,6-0,2 Fin 0,2-0,06

Silt Grov 0,06-0,02 Middels 0,02-0,006

Fin 0,006-0,002

Leire <0,002

32

Friksjonssediment Friksjonssediment er ofte klassifisert som sediment med kornstorleikar mellom sand og blokk. Desse sedimenta har stor friksjon mellom flatene til korna (Rørvik, 1982) og skråningar av slike sediment vil vanlegvis vere stabile på lågare enn 45° til 37° hellingsvinkel (Høeg m.fl., 2014). Dette er ofte sediment med høg permeabilitet, der væsker har lett for å strøyme igjennom, og det er liten sjanse for at det bygger seg opp eit poreovertrykk, noko som gjev god stabilitet (Høeg m.fl., 2014). Friksjonssediment er mindre skredutsett enn kohesjonssediment (Høeg m.fl., 2014) og utgjer ofte eit godt underlag å bygge på (Rørvik, 1982). Kohesjonssediment Silt/leire-fraksjonen høyrer til denne kategorien og er sediment der korna er så små at dei ikkje vil henge ved hjelp av friksjon, men likevel klistrar seg inntil einannan ved ei slags sementering (Rørvik, 1982). Dersom ein masse har meir enn 15 % leirinnhald er det på fagspråket klassifisert som leire, er det under 15 % er det klassifisert som silt (Høeg m.fl., 2014). Kohesjonssediment er sediment med lav permeabilitet som gjere at det lett bygger seg opp eit porevasstrykk som svekkar stabiliteten. Kohesjonssediment er derfor meir skredutsett enn friksjonssediment (Høeg m.fl., 2014) og vurderast ofte som dårlege underlag å bygge på (Rørvik, 1982). Spesielt ein masse med dominans av marin leire må behandlast med ekstra varsemd då denne typen sediment har potensial til å verte kvikk. Ein skil mellom to typar leireavsetjingar: marin (sjø) og lakustrin (ferskvatn). Marin leire er sjøavsetjingar frå då det relative havnivå stod mykje høgare enn i dag. Partiklane er finkorna glimmer og kloritt som har slått seg saman i grupper der saltionane frå sjøvatnet binder gruppene saman. Desse bindingane dannar eit opent kornskjelett med store porer og høgt innhald av sjøvatn, ein såkalla korthusstruktur (Figur V.II-1A). I ferskvassleire er leirpartiklane sedimentert enkeltvis, og har eit tettpakka kornskjelett (Figur V.II-1B). Denne type avsetjing er mykje meir stabil (Høeg m.fl., 2014). Kvikkleire er marin leire som har mista skjerstyrken fullstendig (NGF, 1982). I områder med marin leire kan store, hurtiggåande skred initierast utan forvarsel. Dette er skred som òg kan forkomme i terreng med svært lav gradient. Kvikkleire oppstår ved at det skjer ei langsam utvasking av saltet i den marine leira over tid. Då reduserast bindingskreftene (som er saltiona) mellom leirpartiklane og kornstrukturen vert mindre stabil. Når det då for eksempel blir tilført trykk vil ‘korthusstrukturen’ klappe saman og leirpartiklane vil flyte i eige porevatn (Høeg m.fl., 2014).

33

Figur V.II-1: Figuren viser A) Skjematisk kornstruktur for marin leire. B) Skjematisk kornstruktur for leire avsatt i ferskvatn. Modifisert frå Høeg m.fl., 2014.

Dersom den marine leira er isolert, til dømes er avsatt i eit basseng definert av fast fjell har ikkje leira fluktveg og utrasing er ingen fare. Er heller ikkje leira utsett for vassdrenering slik at saltet vert behaldt i massen er det òg mindre sjanse for utrasing. Dess større innhald av silt i kohesjonssedimentet, dess sterkare og meir stabil er massen. I industrien er omgrepet tørrskorpeleire nytta for leire som har høgt innhald av silt og som er uttørka, er oppsprekt og har ei relativt god bereevne. Risikoen rundt denne type sediment er at det er god drenering av regnvatn i sprekkene. Dette kan føre til oppbløyting og nedsetjing av skjerfastheita (styrken i sedimenta) og auke i poretrykket, som bidreg til dei drivande kreftene i brotutviklinga.

Skredfare ved kohesjonssediment I NVE sin rettleiar nr. 7, Sikkerhet mot kvikkleireskred (Schanche og Haugen, 2014) er det utarbeidd ei god oversikt over ulike typar skred som kan oppstå ved leireavsetjingar. Lokalskred er eit skred som skjer lokalt ein stad og utviklar seg ikkje over eit stort område, ofte ikkje i tilknyting til kohesjonssediment. Områdeskred er skred som kan ha stor utbreiing som oppstår i materiale med låg omrørd skjerfastheit (kvikkleire). For å få utløyst store kvikkleireskred må dei bratte skråningane ofte vere høgare enn ti meter. Små skred kan utløysast ved mindre skråningshøgder. I nokre tilfelle kan skred òg gå i områder utan bratte skråningar ved eit slakt hellande terreng brattare enn ca. 1:15 (Schanche og Haugen, 2014). Kvikkleireskred er ofte forbunde med progressive skred, der eit initialskred (lite lokalskred) utviklar seg til områdeskred ved tilstøytande kvikkleire. Dette kan utvikle seg anten til flakskred eller skalkskred. Utløysande årsaker for at eit kvikkleireskred skjer kan vere menneskelege inngrep som grave- og byggearbeid, eller naturlege inngrep som elveerosjon, mykje nedbør, jordskjelv etc. Figur V.II-2 under syner øvst eit flaksskred som utviklar seg frå eit initialskred danna av elveerosjon, der tilstøytande marin leire dannar ei glidesone for utrasing. Nedst vert glidesona for flaksredet utvikla grunna påført vekt frå massar som vert dumpa av ein lastebil. 34

Figur V.II-2: Øvst: Eit områdeskred vert sett i gang ved at eit lokalskred (initialskred danna av ei elv) utviklar seg til ei områdeskred der glideflata vert utvikla i eit marin leirelag. Nedst: Områdeskred ver utvikla ved at den marine leira får tilførd ny last som fører til at den naturlege stabiliteten vert svekka og ei glidesone i ein marint leirelag vert utvikla. Raude områder indikerar stadar der utglidinga vert initiert.

Skalkskred Eit skalkskred vert framstilt ved at jordmassar glir ut av skredgropa, blir flytande og renner vekk. Då forsvinn støtta til neste jordmasse og ein ny skalk glir ut. Såleis rasar skalk for skalk ut i ein bakoverretta (retrogressiv) retning. Dersom ikkje jordmassane hadde blitt flytande ville det kun hendt eit lokalskred, for då ville skredmassane demmast opp framfor skråningsfoten. Skalkskred får ofte ei pæreforma skredgrop (Figur V.II-3).

35

Figur V.II-3: Eit retrogressivt skalkskred initiert av ei eroderande elv i framkanten og som progressivt jobbar seg bakover skalk for skalk (modifisert frå Schanche og Haugen, 2014).

Bakoverretta og framoverretta flakskred Flakskred oppstår der heile laget over ei glideflate rasar ut som eit flak i eit tilnæra monolittisk stykke. Desse kan vere både bakoverretta eller framoverretta (Figur V.II-4). Bakoverretta flakskred vert initiert ved skråningsfoten og utviklar seg sidevegs i skredmaterialet bakover (Figur V.II-4-1). Desse type skred skjer vanlegvis i leirhaldige sediment der det er helling og innverknad frå sidekrefter. Ved framoverretta flakskred vert brotet initiert i bakant og beveger progressivt framover (Figur V.II-4-2 og -3). Overbelasting fører til reduksjon i skjerfastheita som forplanta seg langs eit kristisk glideplan. Slik som figurane viser, kan dette forekomme både ved grunn med stor mektigheit av kvikkleire (2), eller ved liten mektigheit av kvikkleire der gliding skjer langs eit sjikt (3: Schanche og Haugen, 2014).

36

Figur V.II-4: Figuren viser bakoverretta og framoverretta flakskred som kan oppstå anten ved menneskeleg- eller naturleg aktivitet med tilstøytande marin leire som vert omrørd og kvikk (modifisert frå Schanche og Haugen, 2014).

37

VEDLEGG III – GRUNNENS BEREEVNE Poretrykk Når vatn eller andre typar fluid strøymer igjennom poreromma i undergrunnen oppstår det poretrykk. Porerom er definert som holrom mellom sandkorn i eit sediment (jordart), der permeabilitet definerer forbindelsen mellom kvart porerom, og avgjer kor lett veske strøymer mellom dei (Høeg m.fl., 2014). Høg permeabilitet gjev ofte lavt poretrykk. Ved høg permeabilitet er poretrykket lik det hydrostatiske trykket (vekta av overliggande vassøyle) og vatn kan strøyme fritt til overflata (Rørvik, 1982). Sand og grus er typisk porøse og permeable jordartar. Lav permeabilitet gjev ofte høgt poretrykk. Spesielt vert det overtrykk i periodar med høg vasstilførsel (t.d. nedbør). I eit miljø over ei tenkt vassflate, er det lite sannsynleg at laga er vassmetta. Då aukar porevasstrykket i periodar når tilsig av vatn er større enn utstrøyminga. Om tilsiget vert større enn det massane kan drenere ut, vil sedimenta verte ustabile og sjansen for brot er større. Dette er òg avhengig av terrengform, der det ved ujamn terrengform er større sannsyn for brot enn ved flat terrengform. Påførast tyngde på massane vil det skje poretrykkendringar ved at poreromma blir trykt saman og redusert, det betyr igjen at brot kan bli initiert i periodar med mindre tilførsel av vatn. Sandmassar er vanlegvis så permeable at eventuelle poreovertrykk raskt utliknast og poretrykkendringa vil ikkje vere varig. Skal ein rekne ut poretrykket ved eit bestemt punkt i underlaget (A, Figur V.III-5), er visse parametrar nødvendige (Rørvik, 1983);  tyngdetettleik av vatn (10 kN/m3)  lengde frå grunnvasstanden og opp til overflata (h)

 lengde frå bestemt punkt og opp til grunnvasstanden (hw)  tyngdetettleik (γ) av sediment over grunnvasstand

 tyngdetettleik (γw) av sediment under grunnvasstand Tyngdetettleik (γ) i sediment er ein funksjon av totaltyngda og det volumet som materialet 퐺 opptek: γ = [kN/m3]. Tyngdetettleiken i sediment avhenger av porøsiteten, og har eit vanleg 푉 variasjonsområde mellom 17 og 23 kN/m3, der lågast er for blaut leire og høgast er for fast grus (Rørvik, 1982). For dei fleste blandingsjordartar i uforstyrra tilstand er verdien 20 kN/m3, og etter utgraving kan γ reduserast til 13-15 kN/m3. På Figur V.III-5 er det satt ein tyngdetettleik på 19 kN/m3 over grunnvasspeilet og 21 kN/m3 under grunnvasspeilet. Den er naturleg nok større i våte sediment. For å rekne totalspenninga i sedimenta ved punkt A tek ein tyngdetettleiken til sedimenta multiplisert med avstanden mellom det bestemte punkt og grunnoverflata (h): ơ = γ * h. Poretrykket (μ) er ein variabel og kan reknast omtrentleg ut ved å ta avstanden mellom det bestemte punktet og grunnvasstanden multiplisert med tyngdetettleiken til vatn: μ = 10 kN/m3 * h. Effektiv spenning (mobilisert skjerspenning: ơ’, τ), vert rekna ut ved å trekke poretrykket ifrå totalspenninga: ơ’ = ơ – μ (Rørvik, 1982). Avstanden frå grunnvasstanden til terrengoverflata er 1 meter, avstanden mellom punktet A og grunnvasstanden er 1 meter. Utrekningane vil då sjå slik ut:

3 3 2 Totalspenning (ơ) = γ * h + γw * hw (19 kN/m *1 m) + (21 kN/m *1 m) = 40 kN/m

38

3 3 2 Poretrykk (μ) = 10 kN/m * hw  10 kN/m * 1 m = 10 kN/m

Effektiv spenning (ơ’) = ơ – μ  40 kN/m2 – 10 kN/m2 = 30 kN/m2

Der terrenget er flatt, får ein ei hydrostatisk poretrykkfordeling, der poretrykket aukar proporsjonalt med djupna. 1 meter lengre ned, ved punkt A’ (Figur V.III-5), vil totalspenninga, poretrykket og effektivspenninga auke:

3 3 2 Totalspenning (ơ) = γ * h + γw * hw  (19 kN/m * 1 m) + (21 kN/m * 2 m) = 61 kN/m

3 3 2 Poretrykk (μ) = 10 kN/m * hw  10 kN/m * 2 m = 20 kN/m

Effektiv spenning (ơ’) = ơ – μ  61 kN/m2 – 20 kN/m2 = 41 kN/m2

Figur V.III-5: Figuren viser skjematisk parametrane som trengs til å rekne ut total spenning (ơ), porevasstrykk (μ) og den effektive spenning (ơ’) i punktet A og A’. Ein ser at tyngdetettleiken (γ) har lågare verdi i sediment over grunnvasstand (γ = 19 kN/m3) enn i dei som ligg under (γ = 21 kN/m3). Ved punkt A med totalt to høgdemeter får ein då ei totalspenning (ơ) på 40 kN/m2, med ein meter mellom A og grunnvasstand vert porevasstrykk (μ) på 10 kN/m2. Dermed får ein ei effektiv spenning (ơ’) på 30 kN/m2. Ved punkt A’ med totalt tre høgdemeter får ein då ei totalspenning (ơ) på 61 kN/m2, med to meter mellom A’ og grunnvasstand vert porevasstrykk (μ) på 20 kN/m2. Dermed får ein ei effektiv spenning (ơ’) på 41 kN/m2 (Modifisert frå Rørvik, 1982).

39

Spenningsretningar Utrasingar eller sig på grunn ytre påverknad er eit resultat av endringar i dei interne spenningsforholda i sedimenta (Figur V.III-6). Dei ulike spenningsforholda verkar i tre retningar, i eit tredimensjonalt rom:

 1 er definert som den største spenningsretninga (her vil denne vere vertikal)

 2 er definert som den intermediære (midtre) spenningsretninga (her vil denne vere horisontal)

 3 er definert som den minste spenningsretninga (her vil denne vere horisontal) 1 representerer den vertikale spenninga (som aukar grunna vekta av bygget), medan ơ2 og ơ3 er dei horisontale retningane. Auka last, aukar spenninga på 1 som òg fører til auke i dei horisontale retningane. Oppstår det stor forskjell mellom 2 og 3 (dei horisontale retningane) kan dette føre til at det først dannar seg brotsoner som etter kvart utviklar seg til brotplan, der brotplanet alltid går parallelt med ơ2. Brota som då utviklar seg har ein klart definert morfologi, og vert kalla konjugerte brot (Figur V.III-6). Spesielt i områder med skråande morfologi er det potensial for å få stor skilnad mellom 2 og 3 og slike brot kan oppstå. Figur V.III-6 viser skjematisk spenningsbølger frå lasta til eit bygg som vil forplante seg i dei underliggande lag. Pilene representerer 1, medan 2 og 3 vil stå normalt på 1. Det underliggande laget har ein friksjonsvinkel som er definert av kornstørrelse og porøsiteten i lausmassane. Friksjonsvinkelen vil definere ei grense for kor langt trykkbølgene vil påverke sedimentpakken i horisontale retningar under eit bygg. Ulike material (ulik kornstorleik og porøsitet) har ulik friksjonskoeffisient og gjev dermed ulik brotvinkel. Fast fjell har høg friksjonsmotstand med ein friksjonsvinkel mellom 75°-60°. Friksjonsvinkelen i lausmateriale er vesentleg mindre og det er lave kriterier for at brot skal skje. Rørvik (1982) definerer eit friksjonsdiagram der steinfyllingar med porøsitet på 20-36 % har ein friksjonsvinkel på 44-53° (Figur V.III-8). Grus med porøsitet på 20-34 % har ein friksjonsvinkel på 37-51°, og sand med porøsitet mellom 23-40 % har ein friksjonsvinkel på 36-44°. For leire kan den ligge rundt 20-30° (i kvikkleire kan denne nærme seg 0°). Leire har i tillegg svært lav ruheit langs brotplanet, altså liten friksjonsmotstand langs brotplan.

40

Figur V.III-6: Figuren viser skjematisk spenningsbølger frå lasta til eit bygg som vil forplante seg i dei underliggande lag. Pilene representerer 1, medan 2 og 3 vil ligge normalt på 1. Det underliggande laget har ein definert friksjonsvinkel på 38° som bestemmer kor langt spenningsbølgene vil påverke laget i horisontal retning. Konjugerte brot er representert ved litt brattare helling enn friksjonsvinkelen.

Figur V.III-7: Figuren viser prinsippet for friksjonskoeffisienten, som er avgjerande for rørsle langs ei brotflate.

41

Figur V.III-8: Figuren viser friskjonsvinklar i lausmasse. Vinklane er styrt av type lausmasse (jordart) og porøsiteten i massane. Som ein kan sjå ut av figuren er det stein eller skotstein som er mest stabil med tanke på utrasingsvinkelen i massane (modifisert frå Rørvik, 1982).

Skjerfastheit (Sd) og mobilisert skjerspenning (τ)

Skjerfastheita (Sd) er styrken i eit material som verkar mot mobilisering og kan uttrykkast som ein funksjon der Sd = ρ * tanφ (der ρ er tettleiken og φ er friksjonsvinkelen). Den mobiliserte skjerspenninga (τ) er parameteren som verkar for mobilisering og kan uttrykkast som ein funksjon av τ = G * sinβ / 1 m2 (der G er tyngda mot underlaget, β er terrengvinkelen og dette vert dividert på arealflata). Materialkoeffisienten (γm) er gitt som er funksjon av skjerfastheita (Sd) dividert på mobilisert skjerspenning (τ): γm = Sd / τ. Dersom τ er større enn Sd får γm ein verdi under 1 og det vil kunne oppstå brot langs den svakaste flata, noko som medfører sig eller utrasing i lausmassane. Forholdet mellom skjerfastheita (Sd) og den mobiliserte skjerspenninga (τ) er lik i alle punkt langs skjerflata (Figur V.III-9).

42

Figur V.III-9: Prinsippskisse som viser responsen av eit gitt trykk mot ei skrå overflate. Den viser og korleis skjerfastheita (sd) og mobilisert skjerspenning (τ) verkar mot kvarandre, og er vidare ein funksjon av materialkoeffisienten (γm) til sedimenta.

Ein omvendt proporsjonal til materialkoeffisienten (γm) er mobiliseringsgraden (f): f = 풔풊풏훃 . Ein ser at mobiliseringsgraden er styrt av to faktorar; terrengvinkelen (β) og 풄풐풔훃∗퐭퐚퐧훗 friksjonsvinkelen (φ) til materialet, og bør definerast som ein variabel. Dersom friksjonsvinkelen er større enn terrengvinkelen (φ > β) er materialet stabilt. Ein lineær samanheng mellom mobilisert skjerspenning og effektiv normalspenning er vist i likninga under, kalla Mohr-Coulombs brotkriterie (Høeg m.fl., 2014):

τb = c’ + ơb’ tanφ’ eller τb = (a’ + ơb’) tanφ’

τb = mobilisert skjerspenning på brotplan ved brot c’ = kohesjon (sementering mellom jordartspartiklane) a’ = attraksjon (ein tilsynelatande strekkstyrke i materialet)

ơb’ = effektiv normalspenning på brotplan ved brot = ơb – ub

ơb = effektiv normalspenning på brotplan ved brot ub = porevasstrykk mot brotplanet i sedimenta (vasstrykk i holrommet mellom sedimentpartiklane) Attraksjon (a) er den tilsynelatande strekkstyrken i materialet. I friksjonsmateriale som er middels til fast lagra (sand, grus stein) kan a vere 10-20 kN/m2 (Høeg m.fl., 2014). Kohesjon (c) representerer ei form for sementering (binding) korna seg imellom (Høeg m.fl., 2014). Samanhengen mellom kohesjon (c) og attraksjon (a) er: c = a * tanφ eller a = c/tanφ. Leire er eit typisk sediment som kan få høge verdiar for både a og c. Dersom det ikkje er noko form for attraksjon eller sementering i materialet (a = 0 og c = 0) vil formelen for mobilisert

43

skjerspenning på brotplanet ved brot sjå slik ut τb = ơb’ tanφ’. Legg merke til likheita mellom formelen for mobilisert skjerspenning ved brotplanet og formelen for skjerfastheita (Sd = ρ * tanφ) diskutert heilt i byrjinga i dette delkapittelet.

Figur V.III-10: Figuren viser Mohr-Coulombs brotkriterium. Den definerer teoriane bak berekningane for materialet sitt ’Yield’-punkt, som igjen definerer materialet sin brotstyrke (τb: Høeg m.fl. 2014).

Tabell V.III-3: Tabellen viser ulike utrekningar for dei underliggande sediment i tørr tilstand. Parametrar som vert dekka er tyngd, terrengvinkel, grunntrykk, friksjonsvinkel, skjerfastheit, mobilisert skjerspenning, materialkoeffisient, mobiliseringsgrad, mobilisert terrengvinkel, mobilisert skjerspenning i brotplan ved brot i punkt A (Figur V.III-5) og mobilisert skjerspenning ved brotplan ved brot i punkt A’ (Figur V.III-5).

Parameter Formel Kommentar

Tyngd (G) m3 * kg/m3 Vekta av bygget.

cosh Terrengvinkel (β) β = 푡푎푛β = Tilnærma flatt område, ein set terrengvinkelen lik 1° sinl

푐표푠β Grunntrykk (ρ) ρ = G 1 푚2

Friksjons- For å vere på den sikraste sida vel ein å halde seg til den nedre delen Friksjons-vinkel (φ) vinkeldiagram av skalaen. (Rørvik, 1982)

Skjerfastheit (Sd) Sd = ρ*tanφ

푠푖푛β Mobilisert τ = G 1 푚2 skjerspenning (τ)

Material-koeffisient 푆푑 γm = (γm) τ

τ f = Mobiliseringsgrad (f) Sd

44

Sediment-stabilitet gitt som funksjon av For at ein skal ha stabilitet, må f vere mindre enn 1 og γm større enn 1 mobili-seringsgrad og f < 1 og γm > 1 (Rørvik, 1982) material-koeffisient (Rørvik, 1982)

Mobilisert Sedimenttypen i undersøkingsområdet (sand og grus) har normalt sett skjerspenning på ingen kohesjon mellom korna, derfor set ein c’ til 0. Utrekningar frå brotplanet ved brot τb = c’ + ơb’ tanφ’ avsnittet om poretrykk fortel oss at ved punkt A er effektiv (τb) i punkt A (Figur 2 2 normalspenning (ơb) 30 kN/m og Poretrykket (μ) er 10 kN/m V.III-5)

Mobilisert skjerspenning på Ved punkt A’ er effektiv spenning 41 kN/m2 og poretrykket 20 brotplanet ved brot τb = c’ + ơb’ tanφ’ kN/m2. (τb) i punkt A’(Figur V.III-5)

Ruheit Ruheit i massar som ikkje er i direkte kontakt med eit bygg er ruheita som styrer friksjonsvinkelen i massane. Lav ruheit gjev lav friksjonsvinkel, til dømes leire med mykje vatn får ruheit tilnærma lik 0 og nesten ingen friksjonsvinkel. Ruheita (r) mellom ein støttekonstruksjon (av betong) og tilstøytande sediment kan definerast som forholdet mellom mobilisert skjerspenning (τ) som er mobilisert langs støtteveggen og skjerfastheita (Sd) i sedimenta (krafta som verkar imot mobilisering).Vi skil mellom positiv og negativ ruheit. Ved positiv ruheit ved ein tenkt betongvegg vil jorda henge seg på veggen. Ved negativ ruheit er relativbevegelsen mellom konstruksjon og jord motsatt retta, då vil jorda løfte konstruksjonen opp. Formelen som nyttast for å rekne ut ruheita ser slik ut: (푃퐴′ + 푎) tan 훿 tan 훿 푟 = = (푃퐴′ + 푎) 푡푎푛휑푑 푡푎푛휑푑 r = ruheit

PA = Aktivt jordtrykk a = attraksjon δ = friksjonsvinkel mobilisert mellom konstruksjon og jord. Dersom δ = 0 er overflata på konstruksjonen er glatt.

푡푎푛휑 Φd = mobilisert friksjonsvinkel  tan φd = 훾푚 I denne rapporten er det ikkje nødvendig å rekne ut ruheit, då tomta befinn seg på flatt terreng og underliggande sediment har ein relativt høg friksjonsvinkel. Ruheita sin maksimale storleik er å finne i Rørvik sin tabell (1983) nedanfor (tabell V.III-4). 45

Tabell V.III-4: Tabellen viser ruheit i kontaktflata mellom ulike material.

Overflatebeskaffenheit Ruheit (r)

Betong direkte mot jord 1

Betong mot forskaling 1/2 - 2/3

Betongflate smurt med asfalt 0

Stålplate 1/2

Tre 1/3 – 1/2

Ruheita mellom bygget sitt fundament og fyllmassane vil i følgje tabell V.III-4 gå under betong direkte mot jord og vere 1.

46

VEDLEGG IV – GEOTEKNISKE SIKRINGSMETODAR Drenering Eit system som fører vatn vekk frå byggestruktur så undergrunnen og overflata held seg tørr. Spesielt viktig i flaumutsette områder, områder med mykje nedbør, områder der vatnet bruker tid på å naturleg drenerast ned til grunnvasstand, områder med grunn beståande av kohesjonssediment (leirehaldige sediment) og områder med skråande terreng. Det vert installert dreneringskanalar rund byggestrukturen og vekk frå området. Dreneringskanalane må vere av dimensjon tilstrekkeleg nok til å ta unna vatnet etter kvart som det strøymer til. Det er viktig å passe på at røyra vert lagt over grunnvasstand. Dreneringsrøyra bør leggast i ein masse av grus og pukk, dette bør graderast frå grovast inn mot røyret og gradvis finare utover. På den måten lagar ein eit størst mogeleg sug inn mot sjølve dreneringsrøyret. Dreneringssystemet kan planleggast meir i detalj utifrå korleis forholda er på staden, nedanfor (Figur V.IV-11) er eit forlag til eit dreneringssystem.

Figur V.IV-11: Figuren viser forslag til dreneringssystem ved ein byggestruktur. Her er det valt å legge inn to dreneringssystem: Drenering 1 representerer dreneringskanalar rundt bygget på nivå med øvre del av fyllmassane, medan drenering 2 representerer dreneringskanalar rundt huset på nivå like under djupaste byggelement av bygget.

Masseutskifting Masseutskifting utførast når lausmassane i undergrunnen ikkje har tilstrekkeleg bereevne og må erstattast med meir haldbare massar (Statens vegvesen, 2012). Dette er mest aktuelt når undergrunnen består sediment med lav skjerfastheit i forhold til mobilisert skjerspenning, der det er høg risiko for utgliding, setningar eller hevingar av nærliggande terreng. Typiske områder der ein må ha masseutskifting er undergrunnar beståande av torv eller humusholdige finkorna sediment som silt og leire (kohesjonssediment). Friksjonsmassar som sand og grus er ofte nytta, til dømes sprengstein fungerer som ypparleg erstatningsmassar. Er utbyggingsstaden i eit kritisk

47

område der det til dømes skal byggast i vassona, er sprengstein det mest anbefalte materialet (Statens vegvesen, 2012). Det nødvendige utskiftingsdjupet avhenger av tyngda til bygget, kvalitet på allereie eksisterande lausmassar og type fyllmassar som skal nyttast. Fyllmassane må fungere som frostsikkert for vass- og strømrøyr, desse bør derfor ligge ved frostfritt djup (h10). Frostdjupet er bestemt utifrå stadlege forhold som temperatur og lengd på frostsesong, massetype og vasshastigheit (Statens vegvesen 2014). Frost går djupare i grove, tørre sediment enn i fine eller våte sediment. Dette er på grunn av at det er ofte meir vassinnhald i fine sediment som gir ifrå seg varme under frysing. Medan grovt materiale kan vere så opent at kaldluft lett trenger igjennom. Frostfritt djup på snøfri mark vert rekna ut slik:

ZF = KF * √F Der:

ZF= frostfritt djup

ZF= frostdjupfaktor, avhengig av sedimenttype (sjå tabell V.IV-1) F= frostmengd i h°C (Statens vegvesen, 2010)

Tabell V.IV-1: Tabellen viser frostdjupfaktor for ulike typar materiale (Statens vegvesen, 2010).

Materialtype Frostdjupfaktor

Stein (pukk, steinfylling, steinig grus) 1,4

Sand og grus og steinig morene 1,0

Silt (silitg morene, sandig silt) 0,85

Leire og blandingsjordart (leirhaldige moreneartar) 0,7

Torg 0,3

Frostmengd er produktet av kuldegradene og tida frostsesongen varer. Den vert rekna ut slik: F = Σϑ*t Der: ϑ = temperatur (°C) t = antal timar I Statens vegvesen si Håndbok N200, Vegbygging (2014) er det i vedlegg 2 ein komunetabell over omtrentleg frostmengd. Peling Fundament som går ifrå byggestruktur og ned til beredyktige lag, til dømes fast fjell, for å overføre belastinga frå bygget til dette laget. Nyttast i områder der underliggande lag har dårleg beredyktigheit. Dersom undergrunnen består av kohesjonssediment (leirhaldige sediment) er peling ned til beredyktige lag det sikraste tiltaket. Tyngda/trykket frå bygget går over i det dei beredyktige massane slik at ein reduserar tilførd last mot dei svake laga. Sjølv om eit bygg vert

48

pela, kan framleis enorm vekt frå fyllmassar føre til brot i leirelaget og dermed sig i massane, eller i verste fall delvis utgliding. Målet dersom dette skjer, er at bygget ikkje vert påverka av siget, og vil vere stabilisert på pelane. Pelane må vere solide og mange nok for å tåle lasta av bygget utan at dei bøyer seg. Auke i antal pelar, aukar stabiliteten. Dersom ein i tillegg bind dei vertikale pelane saman med horisontale støtter aukar òg stabiliteten i rammeverket (Staten vegvesen håndbok V220).

Figur V.IV-12: Figuren viser skjematisk framsyning av eit bygg i profil med pelar frå grunnmuren bora ned ca. 1-2 m i fast fjell. Trykkbølger frå vekta til bygningen fordelar seg i fast fjell.

Saltinjeksjon Ein tilset salt til kvikkleirelag for å redusere sensitiviteten av leira, og minke faren for kvikkleireskred (Høeg et al., 2014). Det vert bora fleire brønnar ned til kvikkleirelaget og desse vert fylt opp med salt. Figuren nedanfor (Figur V.IV-13) viser ei skisse over korleis dette fungerar.

49

Figur V.IV-13: Figuren illustrerer brønnar bora ned til eit kvikkleirelag. Brønnane er fylt med salt som trenger inn i leira for å binde leirepartiklane saman (Modifisert frå Høeg m.fl., 2014).

Separasjon Separering av forskjellege lag ved hjelp av geotekstil. Geotekstil er plane, permeable, polymere (syntetiske eller naturlige) tekstilmaterial som kan være filta, strikka eller vevd. Desse produserast med mekanisk styrke for å motstå krefter som oppstår i ein berelagskonstruksjon og hindrar at massane blandar seg ved mekaniske påkjenningar som til dømes trafikkbeslasting (igsnorge.no). Dømer på geotekstil er: - Fiberduk - Vevde dukar - Strikka dukar - Geokomposittar (igsnorge.no)

Støttekonstruksjon Støttekonstruksjonar vert nytta ved stabilitetsforbetringar i bakanforliggande områder ved utbygging. Dette kan gjerast ved å sette opp mur inntil ein eventuelt ustabil skråning for å hindre eventuell utgliding. Figuren nedanfor (Figur V-IV-14) viser ein støttekonstruksjon av permanent bakforankra spunt festa i fast fjell.

50

Figur V.IV-14: Figuren viser ein støttekonstruksjon med bakforankring (Modisfisert av Høeg m.fl., 2014).

Tetting Tett geomembran (duk) som ein legg over ei lagpakke av sediment for å hindre eller avgrense gjennomstrøyming av væsker. Geomembranar er tette sjikt av syntetisk material som finnast som plan, striper eller tredimensjonale strukturer. Dømer på syntetiske geomembranar er: - Geosyntetisk leirmembran: Tettefunksjonen er består av leire. Bentonittmembran er ein type leirmembran som sveller (ekspanderar) opptil 15 gongar sitt opphavlege volum når utsetjast for fuktigheit. Dette gjev ein tett barriere (Geosyntia.no). - Geosyntetisk plastmembran: Tettefunksjon av plast. - Geosyntetisk bitumiøs membran: Tettefunksjonen er av bitumen. Kan nyttast på tak, til smøring, til støyping, etc. (igsnorge.no) Ein kan kombinere desse forskjellege membranane i fleirlagsløysingar. Til dømes kan ein ha ei tolagsløysing med plastmembran eller bituminøs membran under ein overliggande geomembran av leire (igsnorge.no).

51

Figur V.IV-15: Dei ulike typar geomembranar og deira teiknsetjing.

Evakueringsplan under byggeperioden Det er i sjølve byggeperioden det er størst sjans for utrasingar oppstår, derfor anbefalar SGC å opprette ein evakueringsplan for arbeidarane i tilfelle utrasing oppstår under utbygging.

52