Wpływ Hydroelektrowni W Czorsztynie-Niedzicy I Sromowcach Wyżnych Na Ichtiofaunę Dunajca W Pieninach

Pieniny – Zapora – Zmiany — Monograﬁ e Pienińskie 2: 227–239, 2010

Wpływ hydroelektrowni w Czorsztynie-Niedzicy i Sromowcach Wyżnych na ichtiofaunę Dunajca w Pieninach

The inﬂ uence of the Czorsztyn-Niedzica and Sromowce Wyżne hydroelectric power station on the ichthyofauna of the Dunajec River in the Pieniny region

LESZEK AUGUSTYN

Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Nowym Sączu, ul. Inwalidów Wojennych 14, 33-300 Nowy Sącz

Abstract. In 1997 the upper Dunajec River was dammed and as a consequence, two dam reservoirs were built – the upper Czorsztyn Nidzica (with a capacity of up to 231.9 million m3 and high of wall 56 m) and the lower Sromowce Wyżne (with an area of water spread 88 ha, a capacity of up to 7.7 million m3 and high of wall 13.5 m). The launch of the investments caused great changes in rheophilic cyprinid fi sh assemblage composition, mainly of nase Chondrostoma nasus, barbel Barbus barbus and chub Leuciscus cephalus species. Moreover, it was observed that 4 species had disappeared: huchen Hucho hucho, spirlin Alburnoides bipunctatus, gudgeon Gobio gobio, pike Esox lucius. The main cause of those changes was: 1) rapid changes in water level eliminating a natural recruitment of juvenile fi sh, 2) infl ow of cold water from hypolimnion of the Czorsztyn – Niedzica reservoir caused domination of coldwater fi sh, 3) drift of non riverine cyprinid fi sh from the upper reservoir.

Key words: Dunajec River, dam, ﬁ sh populations changes, Pieniny

WSTĘP każdej rzeki – jej kontinuum (Penczak 1994; Penczak i in. 1998; Baras, Lucas 2001; Penczak, Jakość rzek zależy od zlewni, dlatego ich kon- Sierakowska 2003; Kruk 2007). Ich wpływ na dycja (szczególnie biologiczna) jest sumą wszyst- ichtiofaunę w rzece poniżej przegrody wyraża kich zdarzeń zachodzących w dorzeczu (Karr i in. się poprzez: 1987). Budowa i działanie zapór przynosi wodom − ﬁ zyczne zmiany siedlisk (Nevers, Anger- płynącym wiele negatywnych skutków. Podział na meier 1990; Penczak 1995; Bowen i in. 1998; oddzielne części systemu stanowiącego wcześniej Humpheries, Lake 2000; Kruk 2007) jednorodną całość, wywołuje gwałtowne abio- − modyfikacje termiki oraz sezonowego tyczne i biotyczne zmiany w strukturze i funk- i dziennego reżimu przepływu wód (Penczak cjonowaniu rzeki (Cada, Francfort 1995; Penczak i in. 1998; Penczak 1999; Głowacki, Penczak 1994; Penczak i in. 1998; Penczak, Kruk 2000, 2000) 2005). Zapory burzą to, co jest główną cechą − zmiany w dostępności bazy pokarmowej 228 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monograﬁ e Pienińskie 2

(Dumnicka 1987, Kłonowska-Olejnik 1997, Pen- Razem tworzą system kształtowania zasobów czak i in. 2006) górnej Wisły i gospodarki wodnej w jej dorzeczu. − zmiany składu i struktury zespołów ryb Studia obejmujące szereg wariantów zabudowy prowadzące do zmian interakcji biotycznych Dunajca i jego dorzecza prowadzono od 1904 do (Gehrke i in. 1995; Penczak, Gomes 2000; Gło- 1947 r. (Historia budowy… 2007). Ten etap prac wacki, Penczak 2000). zakończono koncepcją budowy wielkiego zbior- Badania ichtiofaunistyczne w dorzeczu nika w rejonie Czorsztyna z zaporą w przekroju Dunajca intensywnie prowadzone są od drugiej Zielone Skałki i sztolnią do elektrowni w Ochot- połowy XX w., chociaż najwcześniejsze donie- nicy omijając Przełom Pieniński. Koncepcja ta sienia pochodzą z końca XIX w. Pierwszym, który wzbudziła zdecydowane protesty przyrodników opisał ryby występujące w Dunajcu, był Nowicki i działaczy zabytków kultury. Nieco mniej kon- (1880). Wyróżnił on krainę rybną pstrąga, która trowersyjną okazała się koncepcja mniejszego obejmowała wtedy dorzecze Dunajca od źródeł zbiornika z zaporą w Niedzicy i zbiornikiem do Zakliczyna. Z tego okresu pochodzą rów- wyrównawczym w Sromowcach Wyżnych. nież pierwsze słowackie wzmianki o rybach Zatwierdzono ją w 1970 r. W latach 1975–1988 Dunajca w Pieninach, głównie za sprawą prac realizację inwestycji zakłócał brak wystarczającej Hermana (1887) i Vutskitsa (1904) z początku ilości środków ﬁ nansowych, przenoszenie poten- XX w. W publikacjach tych autorów wyróż- cjału wykonawcy do innych zadań i narastający niane są trzy charakterystyczne gatunki ryb: troć opór organizacji proekologicznych. W lipcu wędrowna, zwana również pstrągiem morskim, 1990 r. doszło do spotkania w Maniowach przed- lipień europejski i strzebla potokowa. W latach stawicieli władz administracyjnych, społeczności 1963–64 z dryfującej łodzi ichtiofaunę Dunajca lokalnej, organizacji ekologicznych i inwestora badał Kołder (1967), a w 1970 r. Bieniarz i Epler w sprawie dalszych losów inwestycji. Jednym (1972) przełowili odcinek między Sromowcami z najważniejszych ustaleń, niewykonanych do Wyżnymi a Szczawnicą, w tym odcinek w Pieniń- końca trwania inwestycji, było założenie objęcia skim Parku Narodowym. W latach 1977–78 ich- całej zlewni do przekroju zapory systemem tiofaunę Pienin zbadali Pasternak i Skóra (1982). oczyszczania ścieków jeszcze przed rozpoczęciem W latach 1978–80 badania prowadził Starmach napełniania zbiorników. (1983/1984), a w 1989–92 Włodek i Skóra (1992). W 1992 r. przepuszczono wody Dunajca przez Jeszcze przed napełnieniem Zbiornika Czorsz- jaz w Sromowcach Wyżnych, kończąc I etap tyńskiego inwentaryzację ichtiofauny Dunajca budowy ZZW. W 1994 r. ukończono budowę oraz wykonali: Augustyn (1992) podczas przełożenia dokonano rozruchu i uruchomienia elektrowni koryta na sztolnię budowanej zapory w Niedzicy, w Sromowcach Wyżnych przy zbiorniku wyrów- w 1994 r. Augustyn i Bieniarz (1995), a w 1996 r. nawczym i rozpoczęto napełnianie głównego Starmach (1998). Kolejne badania przeprowa- Zbiornika Czorsztyńskiego. W 1996 r. dokonano dzono w latach 2002–2004 (Augustyn 2006b; rozruchu elektrowni w Niedzicy a w rok później, Augustyn, Epler 2006b–2006e) oraz 2005–2006 w lipcu, oﬁ cjalnie przekazano zbiorniki i elek- (Augustyn, Bartel 2007). W międzyczasie, w 2004 trownie do eksploatacji. i 2008 r., dwukrotnie dokonano inwentaryzacji Parametry obu obiektów przedstawiają się ichtiofauny Dunajca w Pienińskim Parku Naro- następująco: dowym (Augustyn i in. 2006, Augustyn 2009). Zbiornik Czorsztyn-Niedzica, utworzony przez spiętrzenie wód Dunajca zaporą ziemną do wysokości 56 m, o długości 10,5 km, ZESPÓŁ ZBIORNIKÓW WODNYCH powierzchni 1.226 ha i pojemności 231,9 mln m3. Zbiorniki wodne Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Powierzchnia zlewni w przekroju zapory wynosi Wyżne (ZZW), wraz ze zbiornikami w Rożnowie 1.147 km2 i odznacza się wysokim położeniem i Czchowie, są głównym elementem zagospoda- (415–2630 m n.p.m.), znacznymi opadami rocz- rowania wód nie tylko w dorzeczu Dunajca. nymi, średnio w całej zlewni 1.072 mm. Średni L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 229

Tabela I. Wskaźnik dominacji poszczególnych gatunków ryb w Dunajcu w Pieninach według badań różnych autorów. Dominance of particular ﬁ sh species in the Dunajec River in the Pieniny Region investigated by various authors.

Kołder Pasternak Starmach Włodek Augustyn Augustyn Starmach Augustyn Augustyn Gatunek 1964 Skóra 1983/84 Skóra 1992 Bieniarz 1998 Epler Bartel Species 1982 1992 1995 2006 2007 Samo trutta m. fario 19,8 1,7 6,0 4,4 5,13 4,36 1,8 20,8 5,37 Hucho hucho 0 0 0 0,1 0,16 0,08 1,0 0,3 0 Thymallus thymallus 9,2 3,4 6,0 5,4 6,22 3,59 0,7 27,1 0,67 Barbus barbus 9,6 20,6 15,0 23,0 26,59 9,56 9,0 0,7 3,36 Barbus peloponnesius 12,8 14,7 18,0 10,6 12,28 14,01 20,0 6,7 0,67 Leuciscus cephalus 9,8 14,3 7,0 17,0 19,59 52,52 20,5 8,0 42,62 Chondrostoma nasus 29,5 25,1 19,0 5,3 6,06 1,02 3,0 0,6 0,80 Phoxinus phoxinus 2,0 1,3 7,9 21,2 8,86 1,28 13,0 2,3 2,01 Vimba vimba 0,3 0,6 0,1 0,1 0,16 0 0 0 0 Alburnoides bipunctatus 1,6 2,1 0,1 0,3 0,32 0 1,5 0,1 0 Cottus poecilopus 1,0 0,6 2,0 0 0 0,26 0,5 1,0 4,70 Cottus gobio 0,4 0,2 2,0 0 0 0 2,0 0,8 0,20 Leuciscus leuciscus 0,3 0,4 0,6 0,9 1,09 0,34 4,5 0,4 0,67 Perca fl uviatilis 0,3 0 0,3 0,3 0,32 1,96 1,5 2,9 18,79 Rutilus rutilus 0,3 0,9 0,9 0,5 0,63 4,01 1,2 1,9 7,38 Alburnus alburnus 1,5 13,0 10,3 6,2 7,15 0,94 14,5 23,9 4,03 Abamis brama 0 0 2,0 2,2 2,48 0,43 0 1,0 4,03 Esox lucius 0 0 1,0 0,3 0,32 2,48 0 0,1 0 Tinca tinca 0 0 0 0,1 0,16 0 0 0 0 Gobio gobio 1,0 1,1 1,0 1,2 1,39 1,37 1,3 0,1 0 Barbatula barbatula 0,6 0 0,8 0,9 1,09 1,79 4,0 1,3 4,70 roczny przepływ Dunajca na wejściu do zbior- każdego gatunku wyliczano wskaźnik dominacji 3 -1 nika wynosi 23,8 m /s. Na piętrzeniu znajduje się (D = 100nn·nt ) określający procentowy udział elektrownia przepływowa szczytowo-pompowa ryb danego gatunku (nn) w stosunku do wszyst- o mocy 92 MW. kich złowionych ryb (nt). Podziału gatunków na Zbiornik Sromowce Wyżne, o powierzchni grupy rozrodcze dokonano w oparciu o uprosz- 88 ha i pojemności 6,7 mln m3. Podstawową jego czoną klasyfi kację Balona (1975). Zmiany w skła- funkcją jest umożliwienie szczytowej pracy elek- dzie ichtiofauny analizowano wyliczając indeks trowni w Niedzicy. Odpływ ze zbiornika waha się wymiany fauny (Diamond, May 1977) defi nio- od 9 do 45 9 m3/s. Powierzchnia dodatkowa zlewni wany jako: 2 –1 wynosi 140 km . W korpusie zapory o wysokości T = (k+e) · (S1+S2) 13,5 m pracuje elektrownia o mocy 2,1 MW. gdzie: k – liczba gatunków nowo stwierdzonych, e – liczba gatunków ponownie nie stwierdzonych,

S1, S2 – liczby gatunków w poprzednich (1) i analizow- ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE ZMIANY anych (2) badaniach. ICHTIOFAUNY DUNAJCA W 1963 r. ichtiofaunę Dunajca w Pieninach Analiza zmian ichtiofauny Dunajca oparta została zbadał Kołder (1967). Spośród 17 wyróżnionych na danych wyjściowych dotyczących rozmiesz- gatunków dominowały: świnka Chondrostoma czenia minogów i ryb. Jako region Dunajca nasus (L.) – 29,5%, pstrąg potokowy Salmo trutta w Pieninach przyjęto odcinek od miejscowości m. fario (L.) – 19,8% i brzanka Barbus carpa- Maniowy do miejscowości Krościenko n.D., a po thicus Val. (Kotlik i in. 2002) – 12,8%. W kolej- napełnieniu zbiorników od Sromowiec Wyżnych nych badaniach w 1977 r. (Pasternak, Skóra 1982), do Krościenka. Wyniki połowów na stanowi- w dalszym ciągu dominowała świnka (25,1%), ale skach z tego obszaru zsumowano w tabeli I. Dla pozycję pstrąga potokowego zajęła brzana Barbus 230 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 barbus (L.) – 20,6%, brzanka – 14,7% oraz kleń oraz strzebla potokowa Phoxinus phoxinus (L.) Leuciscus cephalus (L.) – 14,3%. – 21,2%. Eksplozje wzrostu liczebności popu- Na podstawie badań Starmacha (1983/84) lacji strzebli potokowej nie są czymś nieznanym. liczba stwierdzonych gatunków wzrosła do 19 W dorzeczu Dunajca zostały one opisane z Bia- pozycji. Wówczas dominowały jeszcze świnka łego Dunajca (Augustyn, Epler 2006a), Leśnicy (19%), brzanka (18%) i brzana (15%), ale (Augustyn i in. 2005b) i Rogoźnika (Augustyn nastąpił już znaczny wzrost liczebności uklei i in. 2005a). Są one spowodowane reakcją ichtio- Alburnus alburnus (L.) – 10,3%, co w powiązaniu fauny na działanie bodźców zewnętrznych. Nie- z tempem wzrostu podstawowych gatunków ryb dostatek pstrągów potokowych zmienia relację w tym okresie świadczy o początkach eutrofi zacji pomiędzy rybami drapieżnymi i spokojnego żeru. (Starmach 1989). Konsekwencją tego jest eksplozja populacji ryb Badania Włodka i Skóry (1992) z 1989 r. niedrapieżnych, w tym przypadku strzebli. wskazują już na istotne zmiany środowiskowe. W 1992 r. 1,4 km odcinek Dunajca został Niekwestionowaną dotąd pozycję świnki zaj- odcięty i skierowany na sztolnie budowanej zapory. muje brzana (23%), brzanka (10,6%), kleń (17%) Akcja ta umożliwiła dokładne zweryfi kowanie

Ryc. 1a, b. Zmiany dominacji niektórych gatunków ryb w Dunajcu w Pieninach według różnych autorów w ciągu ostatnich 50 lat. Changes in dominance of some ﬁ sh species in the Dunajec River in the Pieniny Region over the last 50 years according to various authors. L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 231 składu i struktury ichtiofauny Dunajca (Augustyn Eksploatacja wędkarska lipieni w Dunajcu, szcze- 1992). Dominacje tworzyły: brzana (26,59%), kleń gólnie poniżej napełnionych w 1997 r. zbiorników (19,59) i brzanka (12,28%). Strzebla potokowa zaporowych do 2002 r. była wysoka, osiągając stanowiła już tylko 8,86%. Kolejne dwie prace 34,6 kg/ha (Augustyn 2008). W następnym roku obejmują inwentaryzacje ichtiofauny w czaszy połowy spadły do 14 kg/ha, a w 2004 r. do 1,5 kg/ Zbiornika Czorsztyńskiego przed jego napełnie- ha. Czynnikiem redukującym populacje lipienia niem (Augustyn, Bieniarz 1995; Starmach 1998). były dobowe wahania przepływu wód zrzucanych Dominację przewodnią w tym okresie tworzy przez hydroelektrownię. kleń, osiągający nawet 50% składu ichtiofauny. Główny Zbiornik Czorsztyński posiada zbiornik Kolejne badania przeprowadzono już po wyrównawczy w Sromowcach Wyżnych, którego napełnieniu zbiorników. W latach 2002–2004 funkcją winno być redukowanie zmian odpływu ichtiofaunę Dunajca w Pieninach badali Augustyn wód Dunajca wywołane pracą elektrowni. Tak i Epler (2006d, 2006e) w ramach projektu badaw- się jednak nie działo w okresie spływu tratwami czego określenia stanu ichtiofauny na początku ﬂ isackimi Przełomem Pienińskim, gdyż od maja XXI wieku (Augustyn 2006a). W badaniach tych do października każdego roku przepływy wód stwierdzono 19 gatunków ryb. Ilościowe domi- regulowane były w zakresie od 9 m3/s w nocy do nacje w ichtiofaunie Dunajca w Pieninach two- 25–45 m3/s w dzień. W ciągu 10 minut dochodziło rzyły: lipień Thymallus thymallus (L.) – 27,09%, do zmian poziomu lustra wody w pionie do 60 cm ukleja – 23,96%, i pstrąg potokowy – 20,67%. i 2–6 m na ławicach żwirowych w poziomie.

b) 232 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monograﬁ e Pienińskie 2

Warunkiem skuteczności naturalnej rekrutacji Brygada rybacka pracująca w środkowym ryb jest łatwa dostępność właściwych mikrosie- Dunajcu, między Tylmanową a Nowym Sączem, dlisk (Bowen i in. 1998, Schiemer i in. 2003), łowiła rocznie od 4,4 do 7,9 ton ryb (Kołder odpowiednia ich jakość pod względem opty- 1957). Podstawą tych połowów była świnka, malnych przepływów, temperatury i dostępności stanowiąca od 85,7 do 97,4% pozyskanych ryb. pokarmu (Flore i in. 2000; Langler, Smith 2001) Jedynym z czynników zakłócających równowagę oraz dostępność schronisk podczas wezbrań ekosystemu Dunajca w tym okresie były postępu- (Grift i in. 2003, Augustyn i in. 2006). Czynniki jące zanieczyszczenia wód. te zależą z kolei od stabilności poziomu wody. Wskaźnik wymiany ichtiofauny utrzymuje Nawet krótkotrwałe wahania mogą prowadzić do się na stosunkowo niskim poziomie (0,55–0,6) poważnych zmian jakości siedliska (Schiemer ze zmiennością w 1990 r. na poziomie T = 0,12 in. 2001). Podjęte działania doprowadziły do (Ryc. 2). zaprzestania tych szkodliwych praktyk. Mimo to populacji lipienia nie udało się jeszcze w pełni Okres 1981–1996 (intensyfi kacja budowy odbudować. W 2006 r. jego wskaźnik dominacji zbiorników) w Dunajcu w Pieninach wynosił zaledwie 0,67% W okresie intensyfi kacji budowy zbiorników (Augustyn, Bartel 2007). doszło do znacznego spadku liczebności świnki Analiza dominacji poszczególnych gatunków i brzanki. Zanikanie ryb karpiowatych w rzekach ryb pozwala w ciągu ostatnich 50 lat na wyróż- związane było ze sposobem ich odżywiania. Zja- nienie trzech okresów (Ryc. 1a, b). danie glonów poroślowych i penetracja osadów dennych sprzyja większej wrażliwości na zanie- Okres 1963–1980 (do rozpoczęcia budowy czyszczenia. W zlewni Dunajca od 1983 r. nie zbiorników) było już czystych wód (Augustyn 2001c). Okres ten charakteryzuje się względną stabilnością W przeprowadzonych w 1992 r. badaniach głównych dominantów karpiowatych ryb reofi l- ichtiopatologicznych w Dunajcu, aż 87% świnek nych: świnki, brzany, brzanki, klenia, jelca oraz i 41% brzan chorowało na posocznicę karpiowa- lipienia. Równocześnie zmniejsza się liczebność tych w formie erythrodermatitis o dużej eksten- pstrąga potokowego, a zwiększa uklei. Gatunki sywności i intensywności zarażenia (Markiewicz drobne: strzebla potokowa, śliz Barbatula barba- 1992). tula (L.) i kiełb Gobio gobio (L.) pozostają na Z kolei najbardziej wielożernym gatunkiem niskim, stabilnym poziomie liczebności. jest kleń, którego spektrum pokarmowe obej- W tych latach karpiowate ryby reofi lne sta- muje zarówno martwą materię organiczną nowiły podstawę rzecznych połowów rybackich. (detrytus) i glony, jak również dorosłe owady i ich larwy, nicienie, skąposzczety, skorupiaki, mięczaki, ryby, żaby, a nawet ssaki (Żelepień 0,12 1997). Liczebność tego gatunku, podobnie jak 0,10 brzany, wyraźnie wzrosła. Wówczas wzrasta 0,08 i stabilizuje się pozycja leszcza i płoci. Naprze- 0,06 miennie zmienia się dominacja strzebli poto- 0,04 kowej i uklei. 0,02 Charakterystyczne dla tej części Dunajca –

0,00 pstrąg potokowy i lipień, też utrzymują swoje 1963 1977 1980 1989 1992 1995 1996 2002 pozycje. Wzrost liczebności leszcza i płoci -1977 -1980 -1989 -1992 -1995 -1996 -2002 -2006 w Dunajcu związany jest z przenikaniem tych Ryc. 2. Zmiany wskaźnika wymiany ichtiofauny Dunajca ryb z wyrobisk pożwirowych w czaszy przyszłego w Pieninach w okresach między poszczególnymi badaniami. zalewu (Augustyn, Bieniarz 1994). Changes of Species Turnover Rates in the ichthyofauna of the Dunajec River in the Pieniny Region over the periods between Ustalony początkowo na niskim poziomie particular scientifi c catches. wskaźnik wymiany ichtiofauny wzrastał w miarę L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 233 przybliżania się do końca budowy zbiorników w okresie embrionalnym czynnikami są ochrona (Ryc. 2). przed drapieżnikami i zawartość tlenu w wodzie. Przyjęto, że sposób i miejsca składania ikry Okres od 2002 r. wyznaczają warunki oddychania i ochrony jej (po napełnieniu zbiorników) przed drapieżnikami (Balon 1975). W związku Okres ten charakteryzuje się niespotykaną wcze- z tym wyróżnia się następujące grupy gatunków: śniej dynamiką ichtiofauny. W wykonanych nieochraniające i ochraniające ikrę, jak np. pstrąg w 2002 r. elektropołowach złowiono 825 ryb potokowy – ukrywający ikrę pod żwirem oraz reprezentujących 19 gatunków należących do głowacze: białopłetwy Cottus gobio L. i pręgo- 7 rodzin (Augustyn, Epler 2006d). W powtórzo- płetwy Cottus poecilopus HECKEL – składające nych połowach w 2005 r. złowiono tylko 149 ryb ikrę w pilnowanych przez samce gniazdach pod należących do 13 gatunków z 6 rodzin (Augustyn, kamieniami. Bartel 2007). W tych badaniach nie stwierdzono 4 gatunków: głowacicy, piekielnicy Alburnoides 100 bipunctatus (BLOCH), szczupaka Esox lucius (L.) i kiełbia. 75 W porównywalnych warunkach, tym samym sprzętem połowowym, wyniki dwóch połowów 50 przeprowadzonych w 2005 r. różniły się istotnie. Najbardziej zmniejszyła się liczebność: lipieni, 25 pstrągów potokowych i brzanki, a najbardziej zwiększyła: kleni, uklei, płoci i leszczy. Zmiany 0 te zapoczątkowane zostały dobowymi wahaniami 1963 1977 1980 1989 1992 1994 1996 2002 2005 odpływu wód z hydroelektrowni. Ich działanie Psamnofile Fito-litofile Litofile sprawiło, że w odcinku rzeki poniżej piętrzenia, Fitofile Speleofile drastycznie zostały zmienione warunki fi zyko- chemiczne i biologiczne wody wpływającej. Ryc. 3. Zmiany udziałów poszczególnych grup rozrodczych Spowodowało to wyraźne przekształcenie struk- ichtiofauny Dunajca w Pieninach w poszczególnych okresach tury gatunkowej ichtiofauny. Przedostające się badań. Changes in percentage of reproductive guilds of fi sh in the przez śluzy gatunki stagnofi lne, szczególnie pod- Dunajec River in the Pieniny Region over particular periods czas powodzi, dążą do opanowania rzeki poniżej of scientifi c catches. zapory. Tam, konkurując z gatunkami typowo rzecznymi, mogą doprowadzić do ich czasowego Wybór miejsca rozrodu dzieli ryby na wyparcia. poszczególne grupy rozrodcze. Najliczniej repre- Najbardziej zagrożona w chwili obecnej jest zentowana w badanym odcinku Dunajca jest pozycja reofi lnych gatunków ryb karpiowatych, grupa gatunków litofi lnych składających ikrę na głównie brzany. Procesy te częściowo łagodzone podłożu twardym oraz fi tofi lnych, składających są przez termikę wód. Zimne wody ze strefy hipo- ikrę na roślinach. Istniejące przed budową zbior- limnionu, zrzucane przez zaporę główną, preferują ników warunki umożliwiały występowanie ryb zimnolubne gatunki rzeczne, czego wyrazem jest przystosowanych do życia w wodach górskich. wysoka liczebność klenia oraz stabilne pozycje ryb W badaniach Kołdera (1967) dominowały ryby z rodziny głowaczowatych (Cottidae). Podobną litofi lne, rzeczne, stanowiące 94,6% liczebności sytuację stwierdzono też poniżej zapory w Klim- ogółu notowanej wówczas ichtiofauny. W miarę kówce na rzece Ropie (Augustyn i in. 2003). formowania się rybostanu Zbiornika Czorsztyń- Zarówno liczba gatunków ryb, jak również skiego udział gatunków litofi lnych zmalał do ich liczebność, są zależne od przystosowania 55,5%, natomiast wzrósł udział przenikających poszczególnych gatunków do danych warunków ze zbiornika gatunków lito-fi tofi lnych z 2,4% środowiska. Najważniejszymi dla przeżycia ryb w 1963 r. do 34,9% (Ryc. 3). 234 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2

Tabela II. Skład i struktura ichtiofauny Dunajca Dunajcu w Pienińskim Parku Narodowym według różnych autorów. The composition and structure of ﬁ sh fauna in the Dunajec River in the Pieniny National Park according to various authors.

Bieniarz, Epler Augustyn i in. 2006 Augustyn 2009 1972 Gatunek Liczebność Liczebność Masa Liczebność Masa species number number mass number mass szt. % szt. % g % szt. % g % Samo trutta 1 0,28 4 7,84 1100 9,06 46 15,23 10370 5,90 Barbatula barbatula 2 3,92 35 0,29 4 1,32 86 0,05 Phoxinus phoxinus 40 13,25 367,5 0,21 Leuciscus cephalus 53 15,06 4 7,85 1150 9,47 39 12,91 28350 16,14 Barbus peloponnesius 26 7,39 1 1,96 160 1,32 Alburnoides bipunctatus 2 0,57 Cottus gobio 1 0,28 Thymallus thymallus 7 1,99 16 31,37 4040 33,26 98 32,45 36970 21,05 Barbus barbus 67 19,03 11 21,57 5370 44,22 24 7,95 13030 7,42 Leuciscus leuciscus 2 0,57 1 0,33 260 0,15 Chondrostoma nasus 173 49,15 50 16,56 86205 49,08 Rutilus rutilus 3 0,85 1 1,96 60 0,49 Alburnus alburnus 17 4,83 12 23,53 230 1,89 352 100 51 100 12145 100 302 100 175638,5 100

ICHTIOFAUNA DUNAJCA W PIENIŃSKIM PARKU obejmujący zarówno biotechnikę rozrodu (Augu- NARODOWYM styn, Janik 2000a; Augustyn 2002), rozwój bazy produkcyjnej (Augustyn, Janik 2000b), jak rów- Ichtiofauna Dunajca w PPN była do niedawna nież technik zarybieniowych (Augustyn 2001b) słabo rozpoznana. Z dawniejszych lat ﬁ guruje i późniejszych kontroli wyników (Augustyn tylko jedna pozycja – praca Bieniarza i Eplera 2001a). (1972) z badań wykonanych w 1970 r. Domino- W okresie 1998–2009, w ramach realizo- wała wtedy świnka, stanowiąca 49,15% ogółu wanego programu dla Dunajca, poniżej zbior- ichtiofauny, brzana (19,03%) i kleń (15,06%) ników, wypuszczono 3,1 mln osobników narybku (Tab. II). jesiennego świnki. Tempo wzrostu tego gatunku Obserwowane w latach 80. XX w. zanikanie w Dunajcu jest stosunkowo wolne. Długość świnki w Dunajcu (Augustyn 2001d, 2001e ) objęło 25 cm osiągają dopiero w wieku 6 lat (Klich również nie eksploatowany rybacko (wędkarsko) 2001) co sprawia, że restytucja przebiega bardzo odcinek Dunajca w PPN, co potwierdziły badania powoli. Aktualnie świnka w Dunajcu osiąga war- przeprowadzone w 2004 r. (Augustyn i in. 2006). tość 16,56% wskaźnika ilościowego (liczebność) Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej i 49,08% indeksu wagowego (Augustyn 2009). i powolna poprawa jakości wód Dunajca sta- Stabilna jest też pozycja lipienia. W latach 70. nowią podstawę przywrócenia normalnego stanu ubiegłego wieku jego liczebność wynosiła poniżej ichtiofauny. Aby dać tym procesom odpowiedni 2%, a obecnie należy on do gatunków dominują- impuls opracowano program restytucji rzecznych cych w tej części Dunajca, utrzymując względnie ryb karpiowatych w dorzeczu Dunajca (Augu- wysoką liczebność, odpowiednio w 2004 – 31,37% styn 2001c). Program ten rozpoczęto w sytuacji, (Augustyn i in. 2006b) i w 2008 r. – 32,45% gdy zachowały się jeszcze szczątkowe rodzime (Augustyn 2009). Czynnikami zagrażającymi populacje. Na bazie ich puli genetycznych pod- lipieniowi były dobowe wahania przepływów jęto produkcję materiału zarybieniowego (Augu- wód w Dunajcu poniżej zbiorników i nadmierna styn 2001e, 2004). Jest to program kompleksowy presja wędkarska (Augustyn 2008). L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 235

DYSKUSJA rzek Darling i Murray stwierdzono spadek liczby gatunków ryb od 22% do 55% (Gehrke in. 1995). Porównanie stanu ichtiofauny Dunajca poniżej Uważa się, że wahania dziennych przepływów zapory w Sromowcach Wyżnych, w okresie przed w systemie Murray są odpowiedzialne za zanik i po rozpoczęciu szczytowo-pompowej pracy 12 gatunków ryb (Humpheries, Lake 2000). elektrowni wodnej w Niedzicy, wskazuje na głę- Ichtiofauna Dunajca na obszarze Pienin kształ- bokie zmiany w strukturze zespołu ryb. Wodne towana jest pod wpływem dwu przeciwstawnych gatunki zwierząt są uzależnione od naturalnych czynników: przepływów, do których dostosowują swoje 1) zrzucanych ze zbiorników zaporowych cie- cykle życiowe (Bunn, Arthington 2002). Zmiany płolubnych gatunków ryb, głównie płoci i leszcza, w składzie gatunkowym i strukturze zespołów są a także drapieżnego szczupaka i okonia, oraz odpowiedziami na zmieniające się warunki środo- 2) wymuszoną przez niską termikę wód wiskowe, a w szczególności na zaburzenia o pod- presję gatunków ryb zimnolubnych, głównie łożu antropogenicznym (Brown 2000). Uważa się, z rodziny łososiowatych, lipieniowatych i głowa- że powodują je głównie: czowatych. − zmiany dynamiki przepływów − zmiany termiki wód zakłócające naturalne PIŚMIENNICTWO strategie rozrodcze − przerwanie połączeń podłużnych utrudnia- Augustyn L. 1992. Niektóre problemy gospodarki rybacko- jące, a nawet uniemożliwiające migracje wędkarskiej w dorzeczu Dunajca. [W:] Stan aktualny − przerwanie połączeń poprzecznych ograni- i perspektywy ichtiofauny dorzecza Dunajca. Materiały czające dostępność naturalnego pokarmu poprzez Konferencji Naukowej, Łopuszna, 20–21 X 1992, Zarząd Okręgu PZW Nowy Sącz, ss. 5–27. zniszczenie nadbrzeżnych ekotonów. − Zmienne poziomy wód, zmniejszające Augustyn L. 2001a. Połowy wędkarskie w dorzeczu górnego Dunajca i Rożnowskim Zbiorniku Zaporowym. — Komu- dostępność płycizn dla narybku i ryb, są głównym nikaty Rybackie, 3: 1–3. czynnikiem ograniczającym sukces naturalnej Augustyn L. 2001b. Świnka, Chondrostoma nasus (L.) reprodukcji (Travnichek, Maceina 1994; Flore, w okresie postembrionalnym w naturalnym środowisku Keckeis 1998; Schiemer 2000, Freeman i in. rzecznym. — Komunikaty Rybackie, 5: 7–9. 2001; Frear i Cowx 2003). Dotyczy to w szcze- Augustyn L. 2001c. Gospodarka rybacka w eutrofi cznym gólności karpiowatych ryb reofi lnych i lipienia, Zbiorniku Rożnowskim i nowopowstałym Zbiorniku których wylęg wybiera płytkie miejsca z bardzo Klimkówka. — Supplementa ad Acta Hydrobiologica, wolnym przepływem wody, oddzielone od zasad- 1: 45–53. niczego nurtu rzeki (Flore i in. 2000; Mallet i in. Augustyn L. 2001d. Restytucja świnki w Dunajcu – pobożne życzenie, czy realna perspektywa. — Przegląd Rybacki, 2000; Cattanéo i in 2001; Gaudin, Sempeski 2001; 3: 63–65. Nykänen, Huusko 2004). Miejsca takie są szcze- Augustyn L. 2001e. Restytucja karpiowatych ryb rzecznych gólnie narażone nawet na niewielkie wahania w górnym Dunajcu. — Magazyn Wędkarski, 9: 40–41. poziomu wody. Augustyn L. 2002. Sztuczny rozród świnki, Chondrostoma Zanik czterech gatunków ryb w Dunajcu nasus (L.) i brzany Barbus barbus (L.) z Popradu. [W:] świadczy, że po przegrodzeniu rzeki zachodzą Z. Okoniewski, E. Brzuska (red.) Wylęgarnia 2001– w niej poważne zmiany prowadzące do zmniej- 2002, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego, szenia różnorodności koniecznych dla nich Olsztyn, ss. 29–36. siedlisk. Podobnie w ciągu jedenastu lat od Augustyn L. 2004. Restauration of rheophilic cyprinid fi shes in the uppear and middle Dunajec River. — Archives of utworzenia zbiornika Jeziorsko na Warcie liczba Polish Fisheries, 12, Supl. (2): 279–286. gatunków zmniejszyła się 2–3 krotnie (Gło- Augustyn L. (red.) 2006a. Ichtiofauna dorzecza Dunajca na wacki, Penczak 2000). W South Fork River początku XXI wieku. — Wydawnictwo PWSZ Nowy liczba gatunków poniżej kaskady dwóch zapór Sącz, 91 s. zmniejszyła się z 32 do 13 (Nevers, Angermeier Augustyn L. 2006b. Skład i struktura ichtiofauny dorzecza 1990). Poniżej australijskich zapór w systemach Dunajca. [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza 236 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2

Dunajca na początku XXI wieku. — Wydawnictwo początku XXI wieku. Wydawnictwo PWSZ Nowy Sącz, PWSZ Nowy Sącz, ss. 84–88. ss. 45–49. Augustyn L. 2008. Pstrąg potokowy i lipień w dorzeczu Augustyn L., Epler P., Łuszczek-Trojnar E. 2005a. Ilościowe Dunajca. [W:] Użytkownik rybacki nowa rzeczywistość. i jakościowe zmiany w ichtiofaunie potoku Rogoźnik Konferencja PZW, Spała 2008. — Wydawnictwo PZW w okresie ostatnich 40 lat. — Komunikaty Rybackie, 5: Warszawa, ss. 159–164. 17–21. Augustyn L. 2009. Sprawozdanie z badań ichtiofauny Dunajca Augustyn L., Epler P., Socha M. 2005b. Porównanie ichtio- w Pienińskim Parku Narodowym [maszynopis]. — fauny dwóch potoków górskich przekształcanych przez Archiwum Pienińskiego PN, Krościenko n.D., msk. 6 s. działalność ludzką. — Komunikaty Rybackie, 2: 6–7. Augustyn L., Janik J., 2000a. Wpływ termiki wody w rzece Augustyn L., Bartel R. 2007. Wstępne badania wpływu dwóch na wyniki tarła brzany w warunkach kontrolowanych. hydroelektrowni na karpiowate ryby rzeczne w Dunajcu. [W:] Karpiowate Ryby Reofi lne, II Krajowa Konferencja — Roczniki Naukowe PZW, 20: 113–125. SGGW, — Zarząd Główny PZW, Warszawa, ss. 99–103. Augustyn L., Bartel R., Epler P. 2003. Wpływ nowo powsta- Augustyn L., Janik J. 2000b. Rozród karpiowatych ryb reofi l- łego zbiornika zaporowego Klimkówka na ichtiofaunę nych w ośrodku zarybieniowym w Rożnowie. [W:] Kar- dorzecza Ropy. — Roczniki Naukowe Zootechniki, Supl., piowate Ryby Reofi lne, II Krajowa Konferencja SGGW. 17: 597–601. — Zarząd Główny PZW, Warszawa, ss. 183–184. Augustyn L., Bartel R., Epler P. 2006a. The infl uence of cata- Balon E. K. 1975. Reproductive guilds of fi shes: A proposal strophic fl oods on poststocking survival of reared brown and defi nition. — Journal of the Fisheries Research Board trout (Salmo trutta m. fario L.) fry. — Acta Scientiarum of Canada, 32: 821–864. Polonorum Piscaria, 5(1): 3–16. Baras E., Lucas M.C. 2001. Impacts of man’s modifi cations Augustyn L., Bartel R., Epler P., Jelonek M., Witkowski A. of river hydrology on the migration of freshwater fi shes: 2006b. Ichtiofauna Dunajca w Pienińskim Parku Naro- a mechanistic perspective. — Ecohydrology and Hydro- dowym. — Pieniny Przyroda i Człowiek, 9: 113–121. biology, 1(3): 291–304. Augustyn L., Bieniarz K. 1994. Ichtiofauna zbiorników Bieniarz K., Epler P. 1972. Ichthyofauna of certain rivers wodnych powstałych po eksploatacji żwiru w czaszy in Southern Poland. — Acta Hydrobiologica, 14(4): Czorsztyńskiego Zbiornika Zaporowego. — Komunikaty 419–444. Rybackie, 6: 15–16. Bowen Z.H., Freeman M.C., Bovee K.D. 1998. Evaluation of Augustyn L., Bieniarz K. 1995. Ichtiofauna Dunajca na generalized habitat criteria for assessing impacts of altered obszarze Zbiornika Zaporowego Czorsztyn-Niedzica. fl ow decreases. — Transactions of the American Fisheries — Komunikaty Rybackie, 6: 25–27. Society, 127(3): 455–468. Augustyn L, Epler P. 2006a. Ichtiofauna Białego Dunajca. Brown L.R. 2000. Fish communities and their associations [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza Dunajca with environmental variables, lower San Joaquin River na początku XXI wieku. — Wydawnictwo PWSZ Nowy drainage, California. — Environmental Biology of Fishes, Sącz, ss. 15–18. 57(3): 251–269. Bunn S.E., Arthington A.H. 2002. Basic principles and ecolog- Augustyn L, Epler P. 2006b. Ichtiofauna Dunajca na Podhalu. ical consequences of altered fl ow regimes for aqutic biodi- Część I. Wpływ nowopowstałego zbiornika zaporowego versity. — Environmental Management, 30: 492–507. Czorsztyn-Niedzica. [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza Dunajca na początku XXI wieku. — Wydaw- Cada G.F., Francfort J.E. 1995. Examining the benefi ts and nictwo PWSZ Nowy Sącz, ss. 19–23. costs of fi sh passage and protection measures. — Hydro- logical Review, 14(1): 47–55. Augustyn L, Epler P. 2006c. Ichtiofauna Dunajca na Podhalu. Część II. Zmiany strukturalne w okresie ostatnich 40 lat. Cattanéo F., Carrel G., Lamoroux N., Breil P.2001. Relation- [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza Dunajca ship between hydrology and cyprinid reproductive success na początku XXI wieku. — Wydawnictwo PWSZ Nowy in the Lower Rhone at Montelimar, France. — Archiv für Sącz, ss. 24–28. Hydrobiologie, 151: 427–450. Augustyn L, Epler P. 2006d. Ichtiofauna Dunajca w Pieninach. Diamond J. H., May R. M. 1977. Species turnover rate on Część I. Wpływ nowopowstałych zbiorników wodnych. island: dependence on the census interval. — Sciences, [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza Dunajca 197: 266–270. na początku XXI wieku. — Wydawnictwo PWSZ Nowy Dumnicka E. 1987. Effect of Dam Reservoirs on Oligochaete Sącz, ss. 39–44. Communities in the River Dunajec (Southern Poland). — Acta Hydrobiologica, 29(1): 25–34. Augustyn L, Epler P. 2006e. Ichtiofauna Dunajca w Pieninach. Część II. Zmiany strukturalne w okresie ostatnich 40 lat. Flore L., Keckeis H. 1998. The effect of water current on for- [W:] L. Augustyn (red.) Ichtiofauna dorzecza Dunajca na aging behavior of the rheophilic cyprinid Chondrostoma L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 237

nasus (L.) during ontogeny: evidence of a trade between Kołder W. 1957. Charakterystyka rybacka zbiorników zapo- energetic gain and swimming costs. — Regulated Rivers: rowych na Podkarpaciu oraz środkowego i dolnego biegu Resesarch and Management, 14(1): 141–154. Dunajca. — Okręg PZW Nowy Sącz, msk., ss. 17. Flore L., Reckendorfer W., Keckeis H. 2000. Reaction fi eld, and Kołder W. 1967. Ekspertyzy dotyczące rybostanu Dunajca. search volume of 0+ nase (Chondrostoma nasus): effects — Okręg PZW Nowy Sącz. msk., 15 s. of body size and water velocity. — Canadian Journal of Kotlik P., Tsigenopoulos C.S., Rab P., Berrebi P. 2002. Two Fisheries and Aquatic Sciences, 57(2): 342–350. new Barbus species from Danube River basin, with rede- Frear P.A., Cowx I.G. 2003. Factors affecting coarse fi sh scription of B. petenyi (Teleostei: Cyprinidae). — Folia recruitment. — R&D Technical Report W2-048. Zoologica, 51(3) 227–240. Freeman M.C., Bowen Z.H., Bovee K.D., Irwin E.R. 2001. Kruk. A. 2007. Role of habitat degradation in determining Flow and habitat effects on juvenile fi sh abundance in fi sh distribution and abundance along the lowland Warta natural and altered fl ow regimes. — Eological Applica- River, Poland. — Journal of Applied Ichthyology, 23(1): tions, 11(1): 179–190. 9–18. Langler G.J., Smith C. 2001. Effects of habitat enhancement Gaudin P. Sempeski P. 2001. The role of river bank habitat in on 0-group fi shes in a lowland river. Regulated Rivers: the early life of fi sh: the example of grayling Thymallus Resesarch and Management, 17(6): 677–686. thymallus. — Ecohydrology and Hydrobiology, 1–2: 203–208. Mallet J.P., Lamouroux N., Sagnes P., Persat H. 2000. Habitat preferences of European grayling in a medium size Gehrke P.C., Brown P., Schiller C.B., Moffat D.B., Broce stream, the Ain river, France. — Journal of Fish Biology, A.M. 1995. River regulation and fi sh communities in the 56: 1312–1326. Murray-Darling river system, Australia. — Regulated Rivers: Resesarch and Management, 42: 387–375. Markiewicz F. 1992. Stan zdrowotności ichtiofauny Dunajca. [W:] Stan aktualny i perspektywy ichtiofauny Dunajca. Głowacki Ł., Penczak T. 2000. Impoundment impact on fi sh Materiały Konferencji Naukowej, 20–21 października in the Warta River: species richness and sample size in 1992 r. — Zarząd Okręgu PZW Nowy Sącz, ss. 67–72. the rarefaction method. — Journal of Fish Biology, 57: 99–108. Nevers R.J., Angermeier P.L. 1990. Habitat alteration and its effects on native fi shes in the upper Tennessee River Grift R.E., Buijse A.D., Van Densen W.L.T., Machiels M.A.M., system, East-Central U.S.A. — Journal of Applied Ich- Kranenbarg J., Klein Breteler J.G.P., Backx J.J.G.M. thyology, 37: 45–52. 2003. Suitable habitats for 0-group fi sh in rehabilitated fl oodplains along the lower River Rhine. — River Rese- Nowicki M. 1880. Ryby i wody Galicji pod względem arch and Applications, 19(4): 353–374. rybactwa krajowego. — Wydawnictwo W. Kornecki, Kraków, 105 s. Herman O. 1887. A magyar halászat könyve I-II. (Book of the Nykänen M., Huusko A. 2004. Transferability of habitat pref- Hungarian Fishery). — A K.M. Természettud, Társulat, erence criteria for larval European grayling (Thymallus Budapest, 860 s. thymallus). — Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Historia budowy Zespołu Zbiorników Wodnych Czorsztyn- Sciences/Journal Canadien des Sciences Halieutiques et Niedzica i Sromowce Wyżne. Kalendarium 2007. — Gos- Aquatiques, 61(2): 185–192. podarka Wodna, 8: 325–326. Pastermak K., Skóra S. 1982. Środowiska wodne i stan ich- Humpheries P., Lake P.S. 2000. Fish larvae and the manage- tiofauny w rejonie Pienin. — Studia Naturae, ser. B, 30: ment of regulated rivers. — Regulated Rivers: Research 367–378. and Management, 16(5): 421–432. Penczak T. 1994. Fish recruitment in the Warta River Karr J.R., Yant P.R., Fausch K.D., Schlosser I.J. 1987. Spatial (1985–1992). Impoundment study. — Polskie Archiwum and temporal variability of index of biotic integrity in Hydrobiologii (Polish Archives of Hydrobiology), 41(3): three Midwestern stream. — Transactions of the American 293–300. Fisheries Society, 116: 1–11. Penczak T. 1995. Effects of removal and regeneration of bank- Klich M. 2001. Wpływ powstania dwóch podgórskich zbior- side vegetation on fi sh population dynamics in the Warta ników zaporowych: Dobczyckiego i Czchowskiego na River, Poland. — Hydrobiologia, 303(1–3): 207–210. tempo wzrostu świnki Chondrostoma nasus (L.). — Sup- Penczak T. 1999. Fish production and food consumption in the plementa ad Acta Hydrobiologica, 1: 33–44. Warta River (Poland): continued post-impoundment study (1990–1994). — Hydrobiologia, 416: 107–123. Kłonowska-Olejnik M. 1997. Ephemeroptera of the river Dunajec near Czorsztyn Dam (Southern Poland). [W:] Penczak T., Głowacki Ł., Galicka W., Koszaliński H. 1998. P. Landolt, M. Sartori (red.) Ephemeroptera & Plecop- A long-term study (1985–1995) of fi sh populations in the tera: Biology-Ecology-Systematics, MTL, Fribourg, impounded Warta River, Poland. — Hydrobiologia, 368: ss. 282–287. 157–173. 238 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2

Penczak T., Gomes L.C. 2000. Impact of engineering on fi sh Żelepień J.1997. Kleń. — Wydawnictwo Instytutu Rybactwa diversity and community structure in the Gwda River Śródlądowego, Olsztyn, 120 s. basin, north Poland. — Polskie Archiwum Hydrobiologii (Polish Archives of Hydrobiology), 47 (1): 131–141. Penczak T., Kruk A. 2000. Thretened obligatory riverine fi shes SUMMARY in human-modifi ed Polish rivers. — Ecology of Fresh- water Fish, 9(1): 109–117. Construction and operation of dams has brought Penczak T., Kruk A. 2005. Patternizing of impoundment many negative impacts on fl owing waters. Divi- impact (1985–2002) on fi sh assemblages in a lowland sion of a homogeneous system, into separate sec- river using the Kohonen algorithm. — Journal of Applied tions causes severe changes in the structure and Ichthyology, 21(3): 169–177. function of its living elements. Penczak T., Kruk A., Grzybowska M., Dukowska M. 2006. The Dunajec River is the major mountain Patterning of impoundment impact on chironomid assem- tributary of the Vistula River (247.1 km). It blages and their environment with use of the self-o rga- nizing map (SOM). — Acta Oecologica, 30(3): 312–321. fl ows from the Tatra mountains, through the Pod- hale region, carving its way through the Pieniny Penczak T., Sierakowska K. 2003. Anglers’ records as a tool for assessing changes in fi sh populations. — Journal of and Beskid Sądecki mountains and reaches the Applied Ichthyology, 19(4): 250–254. Sądecka Valley where it ends its middle reaches. Starmach J. 1983/1984. Fish zones of the River Dunajec The two dam reservoirs were built at the border upper catchment basin. — Acta Hydrobiologica, 25/26: of the Podhale region and Pieniny – Czorsztyn – 415–427. Sromowe Wyżne, and fi lled with water in 1997. Starmach J. 1989. Wpływ eutrofi zacji wód górnego Dunajca Czorsztyn-Niedzica Reservoir was created na wybrane gatunki ryb. [W:] R. Andrzejewski (red.) by raising the level of the Dunajec waters behind Dunajec wczoraj – dziś – jutro. — Wydawnictwo SGGW Warszawa, ss. 58–63. a soil, 56-metre high dam. The dam forms a reservoir which is 10.5 km long , covers an area Starmach J. 1998. Ichthyofauna of the River Dunajec in the 3 region of the Czorsztyn-Niedzica and Sromowce Wyżne of 1,226 ha and can hold 231.9 million m . The dam reservoir (southern Poland). — Acta Hydrobiologica, scheme also includes a pumped-storage hydro- 40: 199–205. electric power station, located next to the dam, Schiemer F. 2000. Fish as indicators for the assessment of with a total generating capacity of 92 MW. the ecological integrity of large rivers. Proceedings on a Sromowce Wyżne Reservoir covers an area workshop on ecological integrity in Vienna. — Hydrobio- of 88 ha and has a capacity of 6.7 million m3 logia, 422/423: 271–278. Its main function is to allow the hydro-electric Schiemer F., Flore L., Keckeis H. 2001. 0+ fi sh as indica- power station in Niedzica to operate. The out- tors of the ecological status of large rivers. — Archiv für 3 –1 Hydrobiologie (Suppl.), 135: 115–116. fl ow from this reservoir fl uctuates from 9 m s 3 –1 Schiemer F., Keckeis H., Kamler E. 2003. The early life his- to 45.9 m s . The dam, 13.5 meters in height, tory stages of riverine fi sh: ecophysiological and envi- encloses a hydro-electric power station of total ronmental bottlenecks. — Comparative Biochemistry and power of 2.1 MW. Physiology, ser. A, 133: 439–449. A comparison of the state of ichthyofauna in Travnichek V.H., Maceina M.J. 1994. Comparison of fl ow the Dunajec River in the Pieniny region over the regulation effects on fi sh assemblages in shallow and period before and after construction, indicates deep water habitats in the Tallapoosa River, Alabama. — Journal of Freshwater Ecology, 9(3): 207–216. deep changes in the structure of fi sh populations (Tab. I). Aquatic animal species are dependent Vutskits G. 1904. A Magyar Birodalom halrajzi vázlata (Ichthyological scheme of the Hungarian Kingdom). on the natural fl ows, which determine their life — A Keszthelyi Katholikus Fıgimnázium Értesítıje az cycles. Changes in species composition and the 1903–1904 évrnl, Keszthely. structure of fi sh populations respond to changes in Włodek J.M. Skóra S. 1992. Struktura gatunkowa ichtiofauny environmental conditions, in particular to anthro- Dunajca w latach 1988–1992 i jej porównanie ze stanem pogenic disturbances. sprzed 25 lat. [W:] Stan aktualny i perspektywy ichtio- The analysis of dominance of particular spe- fauny Dunajca. Materiały Konferencji Naukowej. 20–21 października 1992. — Zarząd Okręgu PZW Nowy Sącz, cies in fi sh assemblages allows to distinguish ss. 27–50. three periods (Fig. 1a, b): L. Augustyn – Hydroelektrownie a ichtiofauna Dunajca w Pieninach 239

The period between 1960–1980 in 2002 and 2005 under comparable conditions, – Beginning construction of reservoirs with the use of the same fi shing equipment, dif- fered substantially in the number of fi sh captured This period was characterized by relative stability over the previous period. The highest decrease of the main dominants of rheophilic cyprinid fi sh was noted in the number of European grayling, species: nase Chondrostoma nasus, barbel Barbus brown trout, nase and barbell. barbus, spotted barbel Barbus peloponnesius, In recent years, native rheophilic cyprinid European chub Leuciscus cephalus, dace Leu- fi shes i.e. nase in the Dunajec River in area of ciscus leuciscus, and representing Thymalloidea Pieniny National Park have declined as a result family, European grayling Thymallus thymallus. of increased pollution (Tab. II). In an attempt The period of intensive construction of to maintain the quality of river ecosystem, the reservoirs in the years 1981–1996. During this Regional Board of the Polish Anglers Association period there was a signifi cant decline in reophilic in the town of Nowy Sącz has become increas- cyprinid fi shes, mainly nase and spotted barbell. ingly dependent upon stocking with hatchery- The main cause of these changes was pollution reared rheophilic cyprinids. To date, more than and disturbance of the biocenosis after construc- three million nase fry have been released in the tion of reservoirs. Dunajec river below reservoirs. The period after fi lling the reservoirs – Artifi cial fl ow fl uctuations in the Dunajec since 2002. This period is characterized by never waters below the Czorsztyn dam caused a degra- previously encountered dynamics of fi sh fauna dation of microhabitats and had very quickly led (Fig. 2, 3). A total 825 fi sh of 19 species, belonging to a substantial reduction in the size and diversity to 7 families were captured in the electrofi shing of the river fi sh populations. Fortunately, it was catches conducted in 2002 in the Dunajec River in possible to stop disadvantageous changes in daily the Pieniny mountains. The process of collecting regime of water outfl ow from hydroelectric power and counting the fi sh was repeated in 2005 and station by intervention of the Pieniny National 149 fi sh of 13 species, representing 6 families Park Authorities. The Park is located below the were captured. The presence of 4 fi sh species dam and its integrity had been particularly endan- (spirlin, gudgeon, huchen, pike) was not con- gered by the operation of the hydroelectric power fi rmed in 2005. The results of catches carried out station in Niedzica.