Problemy Z Nazewnictwem Organizmów. I. Nazewnictwo Naukowe

PISMO POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA WYDAWANE PRZY WSPÓŁUDZIALE: AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ, MINISTERSTWA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO, POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI

TOM 118 PAŹDZIERNIK – LISTOPAD – GRUDZIEŃ 2017 ZESZYT 10–12 ROK 135 2646–2648

PROBLEMY Z NAZEWNICTWEM ORGANIZMÓW. I. NAZEWNICTWO NAUKOWE

Knutelski Stanisław, Wiorek Marcin, Knutelska Emilia (Kraków)

Streszczenie

Poprawne nazywanie i zapisywanie „po imieniu” istot żyjących obok nas jest bardzo ważne i konieczne, gdyż jest początkiem wszelkiego poznania, świadczy o naszej wiedzy i kulturze języka oraz ułatwia porozumiewanie się i wymianę informacji naukowych. Znajomość nomenklatury naukowej i świadomość koniecz- ności poprawnego nazywania oraz zapisywania nazw naukowych, zarówno organizmów żyjących obecnie, jak i w przeszłości na Ziemi są na ogół niewielkie, także wśród ludzi nauki. Przedstawiono tu obecne problemy i zasady nomenklatury naukowej oraz strukturę zapisu nazw naukowych wraz z odpowiednimi przykładami. Przejrzyste i jednoznaczne nazewnictwo naukowe przedstawicieli świata żywego jest uniwersalnym syste- mem obejmującym zasady i zalecenia oraz sposoby tworzenia, nadawania i stosowania nazw naukowych wszystkich form życia, jakie dotychczas poznali ludzie.

Abstract

Correct naming and notation “by name” of living beings around us is very important and necessary, because it is the beginning of all knowledge, testifies our cognizance and culture of the language and facilitates the communication and exchange of scientific information. Knowledge of the scientific nomenclature and aware- ness of necessity of the correct naming and writing of scientific names of organisms living now and in the past on Earth are generally small, even among people of science. Current problems and principles of the scientific nomenclature and the structure of the scientific names with relevant examples are presented here. The clear and unequivocal scientific nomenclature of representatives of living world is an universal system including principles, recommendations and methods of forming, giving and applying scientific names of all forms of life that people have known so far.

Celem nomenklatury naukowej jest przejrzyste niu” istot żyjących obok nas jest nie tylko ważne, ale i jednoznaczne nazewnictwo przedstawicieli świata wręcz konieczne, ponieważ jest początkiem wszelkiego żywego. Poprawne nazywanie i zapisywanie „po imie- poznania, świadczy o naszej wiedzy i kulturze języka 244 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017 oraz ułatwia porozumiewanie się i wymianę informacji nazwa naukowa identyfikująca go na całym świecie. naukowych. Niestety ogólne wiadomości o nazewnic- Warto też pamiętać, że w nomenklaturze zoologicz- twie i świadomość poprawnego nazywania oraz zapi- nej zwierzęta (łac. Animalia, gr. zóa) są klasyfikowa- sywania nazw organizmów są względnie niewielkie, ne jako takson w randze królestwa (regnum). Takson także wśród ludzi nauki. O tym, jak wielkie znaczenie ten obejmuje wszystkie gatunki zwierząt, w tym rów- ma stosowanie właściwego nazewnictwa istot żywych nież gatunek człowieka (Homo sapiens). Natomiast świadczy choćby istnienie wielu towarzystw nauko- w języku potocznym pojęcie „zwierzę” stosowane wych zajmujących się taksonomią, np. International jest dla określenia innych niż człowiek przedstawi- Association for Plant Taxonomy czy Polskie Towa- cieli tej grupy. rzystwo Taksonomiczne (ang.: Polish Taxonomical Nazewnictwo naukowe jest w różnych ogólno- Society). Właściwie na każdym poziomie: lokalnym, dostępnych źródłach określane często jako „na- regionalnym lub globalnym, funkcjonują jakieś stowa- zewnictwo biologiczne”, np. w Encyklopedii PWN rzyszenia specjalistów – taksonomów zajmujących się [12]. Termin ten wydaje się jednak niezbyt logiczny daną grupą systematyczną organizmów. Indywidualnie względem treści, jaką przekazuje. Słowo „biologia” lub też w obrębie stowarzyszeń, łączą oni swoje wysiłki składa się z dwóch członów pochodzących z języka o charakterze partnerskim i ogólnoświatowym w ra- greckiego: βίος (bios) – życie i λόγος (logos) – sło- mach większych grup, jak np.: The Integrated Taxono- wo, nauka. Zatem „nazewnictwo biologiczne” nale- mic Information System (ITIS) [28], Species 2000 [24], żałoby dosłownie rozumieć jako nazewnictwo nauki Global Biodiversity Information Facility (GBIF) [14] o życiu, a przecież tak nie jest. W obecnie stosowanej czy Catalogue of Life (CoL) [8], tworząc niejako „tak- na świecie klasyfikacji istot żywych „biota” jest taksonomiczny kręgosłup” dla bardziej ogólnych opraco- sonem (naddomeną) obejmującym cztery domeny: wań, jak choćby Encyclopedia of Life (EOL) [11]. Ist- 1) wirusy (viruses), 2) bakterie (Bacteria), 3) arche- nieje także wiele czasopism naukowych poświęconych ony lub archeany (Archaea), dawniej zwane także wyłącznie taksonomii, np.: “Taxon” [27], „Zootaxa” archebakteriami lub archeobakteriami oraz 4) euka- [30], „ZooKeys” [29] czy „Phytotaxa” [23] i inne. Dy- rionty lub jądrowe, bądź jądrowce (Eucaryota albo namiczny obecnie rozwój badań taksonomicznych na Eukarya), czyli organizmy posiadające jądra komór- świecie oraz coraz większa dostępność do informacji, kowe, jak np.: pierwotniaki, grzyby, rośliny i zwie- wymuszają konieczność weryfikowania i porządko- rzęta [26]. Wydaje się więc, że bardziej sensownym wania nazewnictwa organizmów. Dotyczy to zarówno synonimem „nazewnictwa naukowego” byłoby „na- nazewnictwa wernakularnego, o czym napisaliśmy zewnictwo biotyczne” lub „nomenklatura biotycz- w oddzielnym artykule Wszechświata, jak też nazew- na”, a nie „nazewnictwo biologiczne”. nictwa naukowego, co jest tematem niniejszego tekstu. Nazewnictwo biotyczne jest jednym z podstawo- wych elementów systematyki, ale też jednym z głów- Problemy z nazewnictwem naukowym nych zadań taksonomii (poddyscyplina systematyki), która dba o poprawną nomenklaturę i reguły klasyfi- Nazewnictwo naukowe jest uniwersalnym syste- kacji organizmów. Najstarsze próby naukowego uję- mem obejmującym zasady i zalecenia oraz sposoby cia istot świata żywego na Ziemi w określone syste- tworzenia, nadawania i stosowania nazw wszystkich my podjął Arystoteles w dziele „Historia Animalium” form życia, włącznie z wirusami oraz organizmami ok. 350–343 r. p.n.e. Ten ugruntowany empirycznie jedno- i wielokomórkowymi, zarówno współcześnie system przetrwał aż do XVI wieku. Na początku żyjącymi, jak też wymarłymi, które zostały dotych- XVII w. w Zachodniej Europie nastąpiła poważna czas poznane przez człowieka na Ziemi. Nazwy te mobilizacja w celu lepszego zbadania historii natu- są ustalane dla każdego taksonu, zgodnie z zasadami ralnej. Wtedy też powszechnym było używanie gre- przyjętymi w różnych grupach systematycznych. Dla ki i łaciny do nadawania nazw poprzez np. łączenie przypomnienia, taksonem określamy grupę spokrew- fragmentów słów w obu językach. Połączone ze sobą nionych organizmów, wyróżniających się konkretną zmieniały się w nazwy, które obecnie są często stoso- cechą (lub cechami) różniącą (-cymi) ją od innych wane, nieraz nas zadziwiają i zastanawiamy się, skąd jednostek taksonomicznych. Jest to każda zdefinio- się wzięły. Przykładowo nazwa taksonu Arthropoda wana jednostka w systematyce organizmów, nieza- (typ) pochodzi z połączenia dwóch greckich słów ar- leżnie od jej kategorii systematycznej, począwszy thron – staw i pous lub podos – noga, odnóże, a Insec- od gatunku, a skończywszy na typie lub domenie, ta (gromada) to po prostu mianownik liczby mnogiej w zależności od przyjmowanego systemu. Każdemu od łacińskiego wyrazu insectum – owad. Podobnie taksonowi przypisywana jest unikatowa, uniwersalna słowo „arachnid” (pajęczak) wywodzi się z greki Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12/2017 ARTYKUŁY 245

(gr. arakhne – pająk). Ale nazwy niektórych części w 1753 r. w opracowaniu pt.: „Species Plantarum”, pajęczego odnóża mają różne pochodzenie, np. na- a zawarte w nim opisy są w taksonomii roślin uzna- zwa „tibia” (goleń) wywodzi się z łaciny, a „tarsus” wane za pierwsze prawidłowo opublikowane nauko- (stopa) z łaciny i greki. we definicje gatunków. Natomiast za początek nauko- Zwiększająca się liczba nazw, szczególnie ga- wej nomenklatury zoologicznej została powszechnie tunków, spowodowała konieczność opracowania zaakceptowana X edycja „Systema Naturae”, wyda- doskonalszego systemu nazewnictwa, niż używany na na początku 1758 r. Stąd wszystkie nazwy orga- wcześniej przez setki lat. Największy wpływ na roz- nizmów nadane przed 1 stycznia 1758 r. są obecnie wój i porządkowanie nazewnictwa oraz systematyki nieważne w ustalaniu zasady priorytetu. Chociaż organizmów w owym czasie miał Karol Linneusz system taksonomiczny Linneusza jest sztuczny, to – szwedzki przyrodnik i lekarz medycyny. W swo- stał się podstawą naukowej klasyfikacji organizmów im dziele pt.: „Systema naturae per regna tria natu- i fundamentem dla współczesnej taksonomii, a roz- rae, secundum classes, ordines, genera, species, cum powszechniona przez niego zasada binominalnego characteribus, differentiis, synonymis, locis” (1735– nazewnictwa tak się utrwaliła, że nadal obowiązuje 1770), zwykle skracanym jako „Systema Naturae” i jest stosowana na całym świecie. (Ryc. 1), kontynuował i udoskonalił pracę naturali- Od czasów Linneusza próbowano także innych możliwych rozwiązań w taksonomii. Wiele lat temu zaproponowano, aby do oznaczania gatunków stoso- wać liczby zamiast trudnych do wymówienia nazw. System ten (ang. Dewey Decimal Classification lub Dewey Decimal System), zwany po polsku klasyfi- kacją dziesiętną Deweya, został opracowany przez amerykańskiego bibliotekarza Melvila Deweya (1851–1931) i opierał się na bibliotecznym systemie numerowania książek. Pierwsze 3 cyfry oznaczają temat, np. 590 to zoologia, a 596 znaczy bezkręgow- ce. Dalsze próby stosowania tego systemu mogły doprowadzić do tego, że ułamek mógłby stanowić odniesienie do gatunków, regionu geograficznego lub autora. Sugestia przyjęcia klasyfikacji numerycz- nej (numerowania) była już na początku skazana na niepowodzenie, gdyż mało który naturalista byłby zadowolony, rozmawiając i dyskutując o gatunkach za pomocą numerów. Wielu z nas nie potrafi zapa- miętać kilku nazw naukowych gatunków – a co do- piero liczb? System ten jest obecnie używany głów- nie w niektórych bibliotekach, chociaż większość uniwersyteckich bibliotek używa metody Biblioteki Kongresu, a reszta ma swoje własne, specjalistyczne schematy. Od czasów X wydania „Systema naturae…” mi- nęło już 259 lat i wiele się zmieniło, zarówno w nazewnictwie, jak również w klasyfikacji organizmów. W tym czasie poznano mnóstwo nowych dla nauki taksonów i nadano im różne nazwy, które w większo- Ryc. 1. Strona tytułowa X wydania ”Systema Naturae”, źródło: Wikime- ści są obecnie prezentowane na portalu światowej sie- dia Commons. ci „Global Biodiversity Information Facility” (GBIF) stów wszystkich narodowości, którzy używali swoje- [14]. Jedna z zakładek tej sieci pod nazwą „Catalo- go własnego słownictwa do opisywania organizmów gue of Life” [8] informuje o 3 423 318 nazwach róż- i pisania prac. Podał on kryteria systemu klasyfikacji nych taksonów (od gatunku do bioty) ogółem pozna- organizmów oraz nadał nazwy naukowe i opisał ok. nych dotychczas, w tym jest tylko 1 643 948 samych 7700 gatunków roślin i 4162 gat. zwierząt. Podwaliny nazw naukowych dla potwierdzonych gatunków oraz systemu klasyfikacyjnego roślin Linneusz ustanowił 881 326 nazw aktualnie weryfikowanych, a także 246 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017

151 432 nazwy taksonów poniżej rangi gatunku (ang. 3. Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Fitoso- infraspecific taxa). Katalog ten obejmuje również cjologicznej (ang. International Code of Phyto- 1 467 460 synonimów i 410 261 nazw wernakularnych sociological Nomenclature, ICPN) [6]; (powszechnych, zwyczajowych). Warto tu też pod- 4. Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoolo- kreślić ogromny wysiłek i zaangażowanie wielu osób gicznej (ang. International Code of Zoological z całego świata, aby taka baza informacji o nazew- Nomenclature, ICZN) [20]; nictwie powstała. Wspomniane nazwy zostały zebra- 5. Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Bakte- ne i uporządkowane na podstawie informacji pocho- rii (ang. The International Code of Nomenclature dzących ze 160 różnych baz danych z całego świata, of Bacteria, ICNB lub Bacteriological Code, w tym także z Polski (Krajowa Sieć Informacji o Bio- BC) [18]; różnorodności, KSIB) [15], obejmujących informacje 6. Międzynarodowy Kodeks Klasyfikacji i Nomen- o różnych istotach żywych (od wirusów do zwierząt) klatury Wirusów (ang. The International Code dotychczas poznanych na Ziemi. Najwięcej należy do of Virus Classification and Nomenclature, ICTV przedstawicieli królestwa zwierząt (Animalia) – łącz- Code) [17]. nie 1 250 105 nazw różnych taksonów, w tym: 35 ty- Kodeksy te są ustanawiane przez Międzynarodo- pów, 107 gromad, 586 rzędów, 6353 rodzin, 117 774 we Komisje Nomenklatury, odrębnie dla bakterii, rodzajów i 1 125 250 gatunków. Spośród nich domi- wirusów, roślin oraz zwierząt. Regulują one zasady nują nazwy przedstawicieli rzędu chrząszczy (Co- tworzenia oraz stosowania nazw. Choć różnią się one leoptera) – 4887 wszystkich razem taksonów tzw. od siebie, i to nie tylko zakresem obejmowanych or- wyższej kategorii systematycznej (rodziny, podro- ganizmów, to ich naczelnym zadaniem jest dbanie dziny, plemiona, podplemiona, rodzaje), w tym 4763 o utrzymanie jednoznaczności, jednolitości, po- nazwy taksonów żyjących i 124 kopalnych. Samych wszechności oraz trwałości nazw. Przez wielu na- tylko nazw rodzajów chrząszczy znamy 4707, wśród ukowców kodeksy nomenklatury są traktowane nich 4492 są ważne i obecnie stosowane na świecie bardzo poważnie, choć niektórzy uważają je za nie- [1]. Spośród krajowych zwierząt taksony w obrębie co przestarzałe i nie respektują ich sztywnych za- Coleoptera również dominują pod względem liczby sad. Mimo wszystko są one bardzo przydatne, gdyż nazw naukowych. Obecnie w Polsce używamy w su- promują stabilność, uniwersalność i porządek zasad mie 7751ważnych nazw różnych taksonów chrząsz- nazewnictwa. Inaczej mówiąc, pilnują, aby w no- czy, w tym: 113 nazw rodzin, 1562 nazwy rodzajów menklaturze nie było samowolki i żeby obowiązy- i 6076 nazw gatunków [9]. wały uniwersalne reguły pozwalające na utrzymanie Choć nazewnictwo naukowe taksonów jest w mia- porządku w systematyce organizmów, przynajmniej rę stabilne, to ulega zmianom oraz modyfikacjom w kwestii nazewnictwa. w konsekwencji różnorakich rewizji i porządkowań, jak też zmieniającego się stanu wiedzy o gatunkach Zasady nazewnictwa naukowego i udoskonalania metod badawczych. W efekcie tego zmieniają się nie tylko same nazwy, ale także klasyfi- Jak już wspomnieliśmy wcześniej, pierwsze reguły kacje w obrębie niektórych grup systematycznych, co nomenklatoryczne ustalił Karol Linneusz w połowie czasem prowadzi do nieporozumień, a nieraz utrud- XVIII wieku. Później zasady te były kodyfikowane nia pracę nawet taksonomom. Aby więc zapanować i uzupełniane podczas wielu Międzynarodowych nad porządkiem w nazewnictwie i taksonomii orga- Kongresów, a każdy nowo zatwierdzany do stoso- nizmów na Ziemi, na przestrzeni dziejów powstało wania kodeks zastępował i unieważniał ustalenia po- szereg odrębnych, międzynarodowych kodeksów przedniego, przy czym zwykle wprowadzane zmiany nomenklatury, z których funkcjonuje obecnie 6 na- tylko precyzowały i wyjaśniały nowe problemy na- stępujących: zewnictwa, nie wprowadzając zasadniczych zmian 1. Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Bota- w nomenklaturze. Choć np. nazewnictwo zoologicz- nicznej (ang. International Code of Nomencla- ne jest niezależne i różni się w szczegółach od na- ture for algae, fungi, and plants, ICN, dawniej zewnictwa botanicznego oraz bakteriologicznego, to International Code of Botanical Nomenclature, każdy z kodeksów nomenklatury naukowej jest opar- ICBN) [19]; ty na kilku fundamentalnych zasadach, z których do 2. Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Roślin najważniejszych należą: 1) zasada homonimii – dana Uprawnych (ang. International Code of Nomenc- nazwa powinna się odnosić wyłącznie do jednego lature for Cultivated Plants, ICNCP lub inaczej taksonu, ale – co wynika z wspomnianej niezależ- Cultivated Plant Code CPC) [2]; ności nazewnictwa – obowiązuje to tylko w obrębie Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12/2017 ARTYKUŁY 247 danego kodeksu. Dlatego nazwę Bacillus nosi zarów- zwyczajowymi, np.: seven-spot ladybird (Anglia), no pewien rodzaj bakterii Gram-dodatnich, jak i ro- seven-spotted ladybug lub „C-7” (Ameryka Płn.), dzaj owadów z rzędu straszyków. Jakkolwiek może Siebenpunkt-Marienkäfer lub Siebenpunkt (Niem- to być mylące, to w świetle zasad nomenklatury jest cy), Slunéčko sedmitečné (Czechy), czy Mariquita poprawne, choć ICZN zaleca powstrzymywanie się de siete puntos (Hiszpania). W Polsce gatunek ten od publikowania takich nazw; 2) zasada synonimii – dany takson powinien mieć tylko jedną ważną (pra- widłową) nazwę naukową, którą jest najwcześniej- sza nazwa spełniająca warunki określone w danym kodeksie (z nielicznymi, określonymi wyjątkami); 3) stosowanie nazw dla taksonów jest oparte na typach nomenklatorycznych (określone gatunki w zbiorach naukowych), czyli niejako „wzorcach” danej nazwy, które są z nią nierozerwalnie związane, np. nazwa rodzaju bierze się od nazwy gatunku typowego dla tego taksonu, a rodziny od nazwy rodzaju typowego, itd.; 4) podstawą dla uznania nazwy naukowej jest ważność (prawidłowość) jej opublikowania; 5) nazwy naukowe wszystkich taksonów traktowane są jak łacińskie (od- Ryc. 2. Coccinella septempunctata (biedronka siedmiokropka, boża mieniane za pomocą gramatyki łacińskiej), bez wzglę- krówka). Fot. W. Wantuch. du na ich pochodzenie; 6) zasady nomenklatoryczne działają wstecz, ale tylko do odgórnie ustalonej daty jest zwykle nazywany biedronką siedmiokropką lub i o ile nie jest to wyraźnie zastrzeżone. bożą krówką, choć posiada też szereg innych okre- Kodyfikacja nomenklatury ma na celu uporząd- śleń ludowych. Ta druga nazwa polska wywodzi się kowanie nazewnictwa i wprowadzenie formalnych prawdopodobnie z ludowych obyczajów: „boża” warunków ograniczających dowolne tworzenie nazw – ponieważ przylatuje z nieba, więc posłał ją Bóg; naukowych. Dlatego też nieraz usuwa się z użytku krówka – ma kropki na pokrywach, co prawdopodob- niektóre nazwy mogące wprowadzać w błąd. Tak nie przypomina czerwoną krowę w białe plamy. Z ko- było w przypadku poprzednio używanej nazwy pa- lei inne wyjaśnienie podaje, że sama nazwa „biedron- łeczki dżumy Yersinia pseudotuberculosis subsp. pe- ka” pochodzi od określenia krowy, która ma plamy na stis. Podgatunek pestis stanowi wiele większe zagro- biodrach (krowę taką nazywano: biedrzysta, biedro- żenie dla ludzi niż gatunek nominatywny. Stosowanie na, czy biedruna) [10] – stąd już blisko do biedronki. więc nazwy w takiej formie wprowadza zamieszanie W wielu językach europejskich z kolei nazwa biedron- i może prowadzić do niebezpiecznych (nawet dla ki odnosi się do Matki Bożej, np. wspomniane lady- ludzkiego zdrowia i życia) nieporozumień. Dlatego bird i Marienkäfer, czy szwedzkie regionalne określe- nazwa ta została w 1985 r. uznana przez odpowiednią nie jungfru Mariae höna – „kura Panny Marii” [7]. Komisję Międzynarodowego Komitetu Bakteriologii Częścią zasad nazewnictwa jest zbiór szczegóło- Systematycznej za tzw. nomen periculosum (łac. na- wych ustaleń gramatycznych, redakcyjnych i styli- zwa niebezpieczna) i ją odrzucono, zastępując nową stycznych. Ważny jest też język, w jakim nadawane nazwą Yersinia pestis. Nie zmienia to jednak relacji są nazwy organizmom. W nomenklaturze naukowej taksonomicznej i pałeczka dżumy nadal jest podga- stosuje się zwykle nazwy łacińskie, greckie lub zla- tunkiem Y. pseudotuberculosis, choć w nomenklatu- tynizowane, o różnych końcówkach, w zależności rze wygląda jak oddzielny gatunek. od kategorii i danej grupy systematycznej (tab. 1 Celem kodyfikacji nazewnictwa naukowego jest i 2). Wynika to z tradycji. W czasach Linneusza ła- również ustalenie jednej akceptowanej i stosowa- cina była powszechnie stosowana przez naukowców nej nazwy odnoszącej się do określonego taksonu. i pierwsze nazwy naukowe organizmów powstawa- Umożliwia to powszechne zrozumienie informacji ły właśnie w tym języku, co zostało przez tego au- odnoszących się do taksonów, zwyczajowo noszą- tora rozpowszechnione, a potem się utrwaliło. Nie cych bardzo różnorodne nazwy i rozmaicie ujmowa- było więc potrzeby zmieniania i tak już zostało do nych w różnych rejonach świata. Przykładowo nazwa dziś. Zresztą żaden kraj nie ma pretensji o to, że do naukowa Coccinella septempunctata (Ryc. 2) jest w naukowego nazywania organizmów stosuje się ję- całym świecie rozumiana jako określenie gatunku zyk łaciński, a nie np. rodzimy autora, który dany znanego w wielu krajach pod różnymi nazwami takson opisuje. Łacina stała się w pewnym sensie 248 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017

„martwym” językiem, którego nie można przypisać danych, a w efekcie z nadmiarem informacji. Można do żadnego kraju ani państwa, dlatego jest najbar- się w tym nieraz naprawdę pogubić, trzeba więc ko- dziej uniwersalna i powszechnie wykorzystywana niecznie aktualizować wiedzę.

Tabela 1. Podstawowe kategorie taksonomiczne roślin i zwierząt.

Rośliny Zwierzęta

Ranga Przyrostek Nazwa łacińska Przyrostek taksonu Przykład nazwy Przykład nazwy łacińskiej łacińskiej

królestwo regnum - Plantae - Animalia, Zoa typ phylum -phyta Chlorophyta - Arthropoda gromada divisio -phyta Magnoliophyta - Insecta

klasa classis -opsida, Liliopsida - - -atae rząd ordo -ales Najadales -a, -iformes Coleoptera, Cypriniformes rodzina familia -aceae Najadaceae -idae Apionidae plemię tribus -eae Bignonieae -ini Apionini rodzaj genus - Tilia - Apion gatunek species - Tilia cordata - Apion rubens w nomenklaturze naukowej organizmów. Nieraz też Struktura i poprawny zapis nazwy naukowej tworzone są nazwy pochodzące z języka greckiego. Czasem niektórzy autorzy opisów gatunków pozwa- W zależności od rangi kategorii systematycznej lają sobie na zlatynizowanie słów pochodzących nazwy naukowe są jednowyrazowe (uninominalne), z ich rodzimych języków, co niekiedy doprowadza do dwuwyrazowe (binominalne) lub wielowyrazowe powstawania zabawnych nazw. Największym chyba (multinominalne). problemem w realizacji założeń nomenklatury jest Nazwa naukowa jednowyrazowa (jednoczłonowa) obecny dynamiczny rozwój systematyki i różnice stosowana jest w przypadku rodzaju i taksonów wyż- w ujęciach taksonomicznych tych samych takso- szej rangi i jest to zwykle rzeczownik pisany zawsze nów. Przykładowo rodzina ślazowatych (Malvaceae) od dużej litery, przeważnie pismem prostym (poza w dawniejszej taksonomii liczyła ok. 1000 gat., nazwą rodzajową), niezależnie od tego, czy dana na- a obecnie obejmuje 4225 gat. Stało się tak dlatego, że zwa jest na początku, w środku, czy na końcu zdania, w starszych systemach klasyfikacyjnych tradycyjnie np.: Vespa (rodzaj osa ze wszystkimi gatunkami na- wyróżniane taksony w randze rodzin miały charakter leżącymi do tego rodzaju) lub Betula (rodzaj brzoza parafiletyczny lub polifiletyczny (czyli były sztucznie ze wszystkimi gatunkami z tego rodzaju), Lucanidae wydzielone, czego w systematyce się unika), a teraz (rodzina jelonkowate) lub Fagaceae (rodzina buko- są traktowane jako podrodziny w rodzinie Malvace- wate), Insecta (gromada owady) lub Marchantiophyta ae [25]. W efekcie różnych rewizji taksonomicznych (gromada wątrobowce), Vertebrata (podtyp kręgow- i porządkowania nazewnictwa obserwuje się: 1) ce), Chordata (typ strunowce). Rangę niektórych tak- zmiany nazw różnych jednostek taksonomicznych, sonów, zwłaszcza wyższych kategorii systematycz- w tym także gatunków, najczęściej poprzez zmianę nych, można określić po końcówkach (przyrostkach) nazwy rodzajowej, ale nie tylko; 2) ciągłe zmiany dodawanych do nazwy zasadniczej, odpowiednich w zaszeregowaniu taksonomicznym różnych gatun- dla taksonomii botanicznej i zoologicznej (tab. 1). ków; 3) usuwanie i rozbijanie taksonów polifiletycz- Nazwa dwuwyrazowa (dwuczłonowa, binominal- nych na mniejsze jednostki; 4) powstawanie szeregu na, dwuimienna, podwójna) dotyczy zawsze nomen- taksonów pośrednich (np. infrarzędy, nadrodziny, klatury gatunków. Składa się z nazwy rodzajowej itp.) i wydłużenie tej „drabinki taksonomicznej” ga- w formie rzeczownika, pisanej zawsze od dużej litery tunku ponad liczbę przyjętych wcześniej poziomów i tzw. epitetu gatunkowego, czyli nazwy gatunkowej, taksonomicznych. W dodatku mamy obecnie do najczęściej w formie przymiotnika, pisanej zawsze czynienia z niezwykle szybkim obiegiem wszelkich małymi literami, niezależnie od tego, czy ta nazwa Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12/2017 ARTYKUŁY 249 jest na początku, w środku czy na końcu zdania, np.: z nazwy rodzajowej i frazy opisowej, liczącej do 12 Berberis vulgaris (berberys pospolity), Pica pica słów (tzw. nazwy polinominalne). Pierwotnie jedno- (sroka), Lumbricus terrestris (dżdżownica ziemna). wyrazowe epitety gatunkowe służyły tylko do celów

Tabela 2. Lista powszechnie stosowanych przyrostków w nazewnictwie naukowym rodzajów chrząszczy (Coleoptera) z pochodnymi nazwami takso- nów rangi pomiędzy rodzajem a rodziną.

Końcówka Pochodzenie Nazwa rodzaju – Nazwa taksonu wyższej nazwy Znaczenie polskie końcówki nazwy przykład rangi – przykład rodzajowej taksonu

-apion gruszka -api - Aspidapion Aspidapiina -arthron staw, połączenie -arthr - Decarthron Decarthrina -aspis tarczka, osłona -aspid - Anaspis Anaspidinae -baris łódź płaskodenna -barid - Baris Baridini -celis plamka -celid - Xiphoscelis Xiphoscelidini -ceras róg -cerat - Megaceras Megaceratini -cnema goleń -cnem - Pachycnema Pachycnemina -derma skóra -dermat - Cryptoderma Cryptodermatinae -dytes nurek -dyt - Aspidytes Aspidytidae -genys szczęka -geny - Chaetogenys Chaetogenyini -hospes gość -hospit - Termitohospes Termitohospitini -ides podobny do -id - Anaides Anaidinae -ites niby, podobny -it - Aegialites Aegialitinae -loma brzeg lub frędzel -lomat - Discoloma Discolomatinae -macer cienki, chudy -macr - Rhynchitomacer Rhynchitomacrini -odes podobny do -od - Agyrtodes Agyrtodini -odon ząb -odont - Pentodon Pentodontini -omma oko -ommat - Omma Ommatidae -opsis pojawiający się -opse - Brachyceropsis Brachyceropseini -otes naturalny -ot - Agriotes Agriotini -pteryx skrzydło -pteryg - Trichopteryx Trichopterygini -pus stopa -pod - Baripus Baripodina -rhinus ryjek, ryj -rhin - Platyrhinus Platyrhinini -rhynchus ryjek, ryj -rhynch - Doydirhynchus Doydirhynchini -soma ciało -somat - Platysoma Platysomatini -stoma usta, pysk -stomat - Stenostoma Stenostomatini -teles doskonały -tel - Abroteles Abrotelina -termes robak drzewny -termit - Philotermes Philotermitini -typus ukształtowany -typ - Amarotypus Amarotypini

Nazewnictwo binominalne zostało po raz pierwszy indeksowych, ponieważ zajmowały mniej miejsca. zastosowane w 1623 r. przez braci Gasparda i Jeana Z czasem jednak wygoda ich stosowania spowodo- Bauhin w dziele pt. „Pinax Theatri Botanici”, a do wała, że zastąpiły rozbudowane frazy opisowe. Zgod- upowszechnienia i akceptacji takiej zasady konstru- nie z zasadami Międzynarodowych Kodeksów No- owania nazw gatunków przyczynił się Karol Linneusz menklatury nazwę binominalną (inaczej binom, z łac. za sprawą publikacji „Species Plantarum” w 1753 r. binomen) należy pisać krojem pisma wyróżniającym i X wydania „Systema Naturae” w 1758 r. W owym ją na tle pozostałego tekstu, czyli najlepiej pismem czasie stosowano nazwy gatunków składające się pochylonym (kursywą) w tekście pisanym pismem 250 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017 prostym (normalnym). Pełna nazwa naukowa gatun- albifrons („białoczelna”) ptakowi w rodzaju Branta ku powinna jeszcze zawierać przynajmniej tzw. cyta- (bernikla), a następnie gatunek ten został przeniesio- cję, czyli nazwisko (lub jego skrót) autora pierwszego ny do ważnego obecnie rodzaju Anser (gęś). Zasa- naukowego opisu danego gatunku (diagnozy takso- dę taką stosuje się w nazewnictwie zoologicznym, nomicznej) oraz rok publikacji tego opisu, oddzielone zostawiając nazwisko autora epitetu gatunkowego, od siebie przecinkiem, np. Apion cruentatum Walton, bez podawania autora nowej kombinacji. Natomiast 1844. Taki zapis sugeruje ICZN [20], ale nie narzuca w nomenklaturze botanicznej w takim przypadku jest stosowania przecinka po nazwisku autora. Większość nieco inny zapis. Autor nowej kombinacji podawany autorów respektuje te sugestie i my też do tego zachę- jest poza nawiasem, np. Picea abies (L.) H. Karst. camy. Jednak w niektórych publikacjach oraz na por- Oznacza to, że epitet gatunkowy „abies” nadał Linne- talu Fauna Europaea (FE) [13] spotykane są zapisy usz, opisując ten gatunek pierwotnie w rodzaju Pinus, bez przecinka. Dobrze jest, gdy w publikacji nauko- a z tego rodzaju do rodzaju Picea przeniósł go Gustav wej (nie tylko o charakterze taksonomicznym) doty- Hermann Karsten. czącej badań dowolnych organizmów, przynajmniej Zarówno w nomenklaturze botanicznej, jak też raz podany jest pełny zapis nazwy naukowej danego zoologicznej, ustala się zwykle standaryzację zapisu gatunku, co wszystkim ułatwia zrozumienie. W nie- nazwisk autorów, tak aby jego forma w nazwie bi- których publikacjach stosuje się zapis naukowy ga- nominalnej była jednoznaczna. Czasem jest to pełne tunku rozszerzony o podanie miejsca opublikowania nazwisko (np.: katalogi, atlasy, checklisty), a najczę- diagnozy, np.: Anser albifrons (Scopoli, 1769), Annus ściej jego skrót (klucze do oznaczania, prace nauko- I Hist.-Nat. 69 (Ryc. 3). Tak dokładne dane są tylko we) lub inicjał (zwykle wtedy, kiedy nazwisko jest w specjalistycznych, taksonomicznych publikacjach, powszechnie znane), niekiedy dodawany jest inicjał

Ryc. 3. Anser albifrons (gęś białoczelna), źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Anser_albifrons_albifrons.jpg natomiast nie podaje się danych bibliograficznych imienia. Przykładowo autorstwo Linneusza może zo- w przypadku oryginalnej kombinacji, czyli „zesta- stać oznaczone jako Linnaeus lub Linn., a najczęściej wu” nazwy rodzajowej i gatunkowej w takiej formie, inicjałem L., zaś Fabriciusa: Fabricius, Fab. lub F. jaką nadał pierwszy autor opisu. W zapisie powyż- Zalecane jest unikanie epitetów gatunkowych, które szej nazwy w porównaniu z wcześniejszym przykła- zastosowano wcześniej w jakimś blisko spokrew- dem widać dodatkowy znak – nazwisko autora opisu nionym rodzaju, epitetów podobnych brzmieniowo, i rok tej publikacji podano w nawiasie. Oznacza to, że a także będących czyimś nazwiskiem w mianowni- zmieniono oryginalną kombinację nazwy rodzajowej ku, gdyż taka nazwa może wprowadzać w błąd co i gatunkowej – przeniesiono gatunek do innego rodza- do autora opisu. Kodeks Nomenklatury Botanicznej ju niż ten, w którym pierwotnie został opisany. W tym w ogóle nie dopuszcza tworzenia nazw, w których przypadku Scopoli w 1769 r. nadał nazwę gatunkową nazwa rodzajowa przypomina epitet gatunkowy lub Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12/2017 ARTYKUŁY 251 pochodzi od niego. Natomiast Kodeks Nomenklatury (trójskładnikowe, trinominalne) lub wieloskładniko- Zoologicznej zezwala na tworzenie tzw. tautonimów, we (wieloczłonowe, polinominalne), np.: Parnassius czyli takich nazw gatunków, gdzie nazwa gatunkowa apollo carpathicus (podgatunek karpacki niepyla- brzmi podobnie jak nazwa rodzajowa, np. Cardina- ka Apollo), Salamandra salamandra salamandra lis cardinalis (kardynał szkarłatny), czy Salamandra (podgatunek nominatywny salamandry plamistej) salamandra (salamandra plamista) (Ryc. 4). Zgodnie czy Salmo trutta morpha trutta (troć wędrowna), z Kodeksem musi być zachowana oryginalna pisow- w przypadku nomenklatury zoologicznej. Jak widać,

Ryc. 4. Salamandra salamandra (salamandra plamista), płaz ogoniasty z rodziny Salamandridae (salamandrowate). Fot. M. Matysiak (fotomatysiak.pl). nia nazw rodzajowych lub epitetów wywodzących w nomenklaturze zoologicznej nie używa się żadne- się od nazwisk lub nazw geograficznych. Nazwy ga- go skrótu poprzedzającego człon podgatunkowy, na- tunkowe pochodzące np. od nazwisk lub nazw geo- tomiast odmianę oznacza się słowem „morpha”, choć graficznych mogą być zarówno przymiotnikami, jak stosowanie taksonów poniżej podgatunku nie jest i rzeczownikami w dopełniaczu (łac. Genetivus). Na- już regulowane przez Kodeks. Natomiast w nazew- zwy gatunkowe pochodzące od nazw geograficznych nictwie botanicznym w nazwach trój- i więcej czło- określane są jako tzw. toponimy. Pełnią one funkcję nowych słowo definiujące takson o randze niższej epitetów gatunkowych (rzadziej nazw rodzajowych), od gatunku wymaga poprzedzenia skrótem wska- najczęściej określających miejsce lub obszar (tzw. lo- zującym na jego rangę systematyczną, np.: subsp. cus typicus), gdzie zaobserwowano po raz pierwszy – podgatunek (skrót używany też w nomenklaturze osobniki danego gatunku. Charakterystyczne koń- bakteriologicznej), var. – odmiana, subvar. – podod- cówki epitetów gatunkowych pochodzących od na- miana, f. – forma, subf. – podforma, np.: Calystegia zwisk dla formy rzeczownikowej to: -i, -eri, -ae, -e, sepium subsp. americana (podgatunek amerykański -orum, -arum np. Acalles petryszaki czy Acallocra- kielisznika zaroślowego), Nymphaea alba var. minor tes colonnellii, a dla formy przymiotnikowej: -ianus, (odmiana grzybienia białego), Saxifraga aizoon var. -anus, np.: Haemanthus germarianus. aizoon subvar. brevifolia f. multicaulis subf. surculo- W nazewnictwie naukowym stosuje się także na- sa (podforma formy pododmiany odmiany skalnicy zwy dla taksonów poniżej rangi gatunku (taksony gronkowatej). W podobny sposób botanicy wskazują infraspecyficzne). Są to zwykle nazwy trójczłonowe również rangę taksonu poniżej rodzaju, np. Acacia 252 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017 subg. Phyllodineae (podrodzaj akacji). Nie wymaga- gicznych, bądź o występowaniu geograficznym czy ne jest to w nomenklaturze zoologicznej, tu nazwę biotopie danego taksonu. Czasem są one intencjonal- podrodzaju podaje się w nawiasie, np. Phyllobius (Al- nie prowokujące czy wręcz rozbawiające. sus) – podrodzaj rodzaju naliściak. Trzeba pamiętać, Nazwy taksonów od rodziny do rodzaju biorą się że wymienione skróty wskazujące kategorię taksono- nieraz z kompilacji różnych słów, a niektóre z nich miczną taksonu nie są składnikiem nazwy naukowej wyróżniają się charakterystycznymi dla danej rangi jako takiej. taksonu przyrostkami (tab. 1 i 2). Są też nazwy nada- Czasami obok nazwy taksonu podaje się także do- wane na cześć pewnych osób, jednak zgodnie z za- datkowe symbole lub znaki, np.: sp., spp., ssp., cf. sadami nie mogą być obraźliwe wobec osoby w ten lub „†”, które mogą być kłopotliwe w zrozumieniu sposób „uczczonej”. Przykładowo Karol Linneusz na przez niewtajemniczonych. Skróty „sp.” lub „spp.” cześć Sir Josepha Banksa – angielskiego botanika, oznaczają łacińskie słowo „species”, czyli po polsku podróżnika i prezesa Royal Society, nadał w 1782 r. „gatunek”. Różnica między nimi jest taka, że „sp.” nazwę Banksia nieznanemu wcześniej na świecie to gatunek w liczbie pojedynczej, a „spp.” w liczbie australijskiemu rodzajowi wiecznie zielonych drzew mnogiej. Skróty te stawia się po nazwie rodzajowej, i krzewów z rodziny Proteaceae (srebrnikowate). kiedy nie wiadomo o jaki dokładnie gatunek (gatun- Z kolei Robert Brown na cześć Williama Baxtera, ki) chodzi, ale mamy pewność, że należy on (należą brytyjskiego kolekcjonera roślin, głównie z Zachod- one) do konkretnego rodzaju, np.: Apion sp. – nie- niej Australii, nadał nazwę gatunkową Banksia baxte- zidentyfikowany gatunek pędrusia z rodzaju Apion; ri nieopisanej wcześniej roślinie z rodzaju Banksia. Apion spp. – grupa lub wszystkie gatunki pędrusiów Zaskakująca jest natomiast nazwa Dziwneono, nada- z rodzaju Apion, których w danym czasie nie możemy na przez polskiego entomologa, panią Irenę Dwora- rozpoznać. Stosuje się także skrót „ssp.”, oznaczają- kowską [4] dla rodzaju należącego do australijskich cy „subspecies”, czyli podgatunek, np. Salamandra pluskwiaków z rodziny Cicadellidae (bezrąbkowate). salamandra ssp. –bliżej nam nieznany podgatunek Przez pana Marka Izaaka nazwa ta została uznana za salamandry plamistej. Z kolei skrót „cf.” oznacza jedną z najbardziej kuriozalnych nazw organizmów słowo „confer”, czyli dosłownie po polsku „porów- na świecie [16]. Człon „ono”, choć brzmi po pol- naj.” W przeciwieństwie do poprzednich skrótów, sku, nawiązuje do wywodzących się z języka hawaj- „cf.” stawiamy zwykle pomiędzy nazwą rodzajową skiego nazw dwóch innych rodzajów australijskich i gatunkową wtedy, kiedy mamy wątpliwości, czy pluskwiaków: Kahaono i Aneono. Natomiast słowo poprawnie zidentyfikowaliśmy dany gatunek, np. „dziwne” jak najbardziej pochodzi z języka polskiego Liophloeus cf. gibbus – prawdopodobnie jest to Lio- i odnosi się do nietypowej budowy aparatów kopula- phloeus gibbus, ale nie mamy całkowitej pewności, cyjnych samców tego rodzaju [5]. Są też nazwy na że to ten gatunek, gdyż nie widzieliśmy samca, który cześć uznanych artystów, np. Mozartella beethoveni, posiada lepsze cechy diagnostyczne niż samica. Na- błonkówka z nadrodziny Chalcidoidea (bleskotki) tomiast obecność symbolu „†” przed nazwą naukową lub bliskich krewnych, np. Bagous aliciae – nazwa jakiegoś taksonu oznacza, że on już wymarł, a znamy chrząszcza wodnego z rodziny Curculionidae (ryj- go na podstawie materiałów paleologicznych. kowcowate) nadana przez prof. Cmolucha na cześć Przedstawione tu zasady pisowni dotyczą wyłącznie swojej żony Alicji [3]. Niektórzy autorzy w nazwach nazewnictwa naukowego, a nie nazw wernakularnych nadawanych przez siebie zawierają np. komentarz (rodzimych, zwyczajowych, powszechnych). Nazwy o liczebności opisywanego taksonu, używając m.in. te, czyli w naszym przypadku nazwy polskie wszyst- słów: multus, polus (pol. liczny), oligos, paucos kich taksonów, niezależnie od kategorii systematycz- (nieliczny) lub innych określeń o charakterze opiso- nej, powinno się pisać zgodnie z zasadami pisowni wym, np.: lugubrious (ponury), nitidus (jasny), pa- polskiej, czyli małymi literami. Wyjątek jest wtedy, lustris (bagnisty), gracilis (wdzięczny), carpathicus kiedy dana nazwa stanowi początek zdania, tytuł, np. (karpacki), itp. Nie wszystkie jednak nazwy nauko- rozdziału, bądź w nazwie taksonu jest nazwa własna, we są tak poważne jak sam problem nazewnictwa. np. nazwisko, imię, nazwa geograficzne, itp. Pewne z nich wydają się co najmniej dziwne, jeśli nie rozbawiające, np.: Tipula shogun – muchówka Skąd się biorą nazwy naukowe organizmów? z rodziny Tipulidae (koziółkowate), Bryaxis karate, B. sumo – chrząszcze z rodziny Staphylinidae (kusako- Nazwy naukowe są bardzo zróżnicowane. Niektóre wate), Macrostyphlus frodo, M. gandalf – chrząszcze mają charakter pouczający, informując np. o wyglądzie, z nadrodziny Curculionoidea (ryjkowce), Macropsis kolorze lub innych szczególnych cechach morfolo- sauroni – pluskwiak z rodziny Cicadellidae Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12/2017 ARTYKUŁY 253

(skoczkowate), Pheidole harrisonfordi (mrówka), Ano- naukowym niż potocznym, dzięki czemu moż- phthalmus hitleri – chrząszcz z podrodziny Trechinae na uniknąć wielu nieporozumień, także w Polsce, w obrębie rodziny Carabidae (biegaczowate), Le- a w relacjach międzynarodowych nazwy rodzime luthia canalia i Aleiodes shakirae (Ryc. 5) – paso- i tak są bezużyteczne. Takie nazwy jak Apion czy żytnicze błonkówki z rodziny Braconidae (męczel- Polydrus są na pewno bardziej komunikatywne niż kowate), Aha ha i Oxybelus cocacolae – błonkówki ich polskie odpowiedniki: pędruś i obryzg (Ryc. 6).

Ryc. 5. Paratyp samicy Aleiodes shakirae, pasożytniczej błonkówki z rodziny Braconidae (męczelkowate). Fot. Eduardo Shimbori. z rodziny z rodziny Crabronidae (otrętwiaczowate), Co najważniejsze, nazwy łacińskie są jednoznaczne Cylindera debilis – chrząszcz z rodziny Cicindelidae i uniwersalne. Powinniśmy też wybrać nazwę obec- (trzyszczowate), Pentodon idiota – chrząszcz z rodzinie ważną i odpowiednio ją zapisać, a także powołać ny Scarabaeidae (poświętnikowate), Pseudatrichia się na źródło, na podstawie którego przyjęliśmy daną atombomba – drapieżna muchówka z rodziny Sceno- taksonomię. Polecamy źródła poprawnego nazewnic- pinidae, Synalpheus pinkfloydi (krewetka) czy Hor- twa: tipes terminator – pająk z rodziny Corinnidae [16]. • Catalogue of Life (CoL), indeksuje znane gatunki na świecie [8]; O czym warto też wiedzieć? • The Integrated Taxonomic Information Sys- tem (ITIS), zawiera informacje taksonomiczne Taksonomia i systematyka obecnie bardzo dyna- o roślinach, zwierzętach, grzybach i mikro- miczne się rozwijają i trudno dać uniwersalne rady bach świata [28]; na problemy, które są tego konsekwencją. Niewąt- • National Center for Biotechnology Informa- pliwie trzeba najpierw prawidłowo oznaczyć dany tion (NCBI), źródło informacji biomedycz- gatunek i zaszeregować go do odpowiedniej grupy nych i o genomach [21]; taksonomicznej, wyraźnie określając, co się bada • Paleobiology database (PBDB), zbiera dane i analizuje. Lepiej też posługiwać się nazewnictwem o zdarzeniach kopalnych, kolekcjach, próbkach, 254 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 10 ̶ 12 /2017

taksonach i opiniach z bazy danych paleobio- Ponadto istnieją źródła bardziej regionalne lub lo- logicznych [22]; kalne, dotyczące tylko określonych grup, np.: • Encyclopedia of Life (EOL), bezpłatna, inter- • Fauna Europaea (FE), obejmuje zwierzęta lą- netowa encyklopedia dokumentująca wszyst- dowe Europy [13]; kie taksony znane nauce, kompilująca in- • Coleoptera Poloniae (COLPOL), baza infor- formacje z istniejących obecnie baz danych, macji poświęcona różnorodności krajowych obejmuje linki wymienionych wcześniej baz chrząszczy [9]. danych internetowych dotyczące nazewnictwa Najwięcej szczegółowych danych nomenklato- i systematyki [11]; rycznych dostarczają jednak krajowe, regionalne lub lokalne listy gatunków (ang. checklist) oraz katalogi i klucze do oznaczania poszczególnych grup systematycznych.

Ryc. 6. Polydrusus formosus, polska nazwa rodzaju to obryzg. Chrząszcz z rodziny Curculionidae (ryjkowcowate). Fot. W. Wantuch.

Bibliografia:

1. Bouchard P., Bousquet Y., Davies A.E., Alonso-Zarazaga M.A., Lawrence J.F., Lyal C.H.C., Newton A.F., Reid C.A.M., Schmitt M., Ślipiński S.A., Smith, A.B.T. 2011. Family-group names in Coleoptera (Insecta). ZooKeys 88: 1–972. 2. Brickell C.D., Alexander C., David J.C., Hetterscheid W.L.A., Leslie A.C., Malecot V., Jin X. & Cubey J.J. 2009. International Code of Nomenclature for Cultivated Plants, ICNCP. 8th edition. Scripta Horticulturae Number 10. ISHS, Leuven, Belgium. 3. Cmoluch Z. 1983. Bagous aliciae sp.n. (Coleoptera, Curculionidae) aus Mittelpolen. Bull. Ac. Pol. Sc. Ser. Sc. Biol. 31: 51–55. 4. Dworakowska I. 1972. Australian Dikraneurini (Auchenorrhyncha, Cicadellidae, Typhlocybinae). Bull. Ac. Pol. Sc. Ser. Sc. Biol. 20: 193–201. 5. Jóźwiak P., Rewicz T., Pabis K. 2010. Inspiracje i osobliwości naukowego nazewnictwa zoologicznego. Kosmos, 59: 39–59. 6. Weber, H.E., Moravec, J. & Theurillat, J.-P. 2000. International Code of Phytosociological Nomenclature, ICPN. 3rd edition. Journal of Veg. Sc. 11: 739–768.

Źródła internetowe

7. http://blog.oxforddictionaries.com/2014/06/ladybirds-ladybugs-cows 8. Catalogue of Life (CoL); www.catalogueoflife.org 9. Coleoptera Poloniae (COLPOL); http://coleoptera.ksib.pl 10. http://czachorowski.blox.pl/t/48717/etymologia.html 11. Encyclopedia of Life (EOL); eol.org 12. Encyklopedia PWN; http://encyklopedia.pwn.pl 13. Fauna Europaea (FE); http://www.fauna-eu.org 14. Global Biodiversity Information Facility (GBIF); http://www.gbif.org 15. Krajowa Sieć Informacji o Bioróżnorodności (KSIB); http://www.ksib.pl