MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht

Nieuw Utrecht 2010

MUNTPARK Inhoudsopgave

De verborgen schat van Utrecht



Inleiding 09

Werkwijze 12

I. Profiel Muntgebied 15 Geschiedenis 16 Impressie 20 Ligging 23 Actuele ontwikkelingen 26 Ideeën en initiatieven 30

II. Essays 35 Het leven rond de Muntsluis - Bettina van Santen 36 Muntsluis, stedelijke parel - Hans Oerlemans 38 Strategie voor onbeheerde plekken: het animeren van de tussenruimte - Jaco de Visser 40 Muntpark - Hans Venhuizen 42 Waar komt de stad vandaan? -Arie Lengkeek 44 Beeldessay - Daan Paans 46

III. Visie 51 Parkontwikkeling 52 Bouwstenen van het Muntpark 54 Coproductie 62 Actoren 63 Financiering 64 Communicatie 65

NU verder 68

Bronnen 69 Colofon 70  MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK Inleiding

De verborgen schat van Utrecht



Alles lijkt er vredig bij te liggen in het Er wordt niet over het Muntgebied Muntgebied. De zon schittert in het als samenhangend geheel nagedacht. water van het Merwedekanaal. Een Bovendien richt de belangrijkste gehaaste fietser werpt een blik op eigenaar, Rijkswaterstaat, de aan- de mensen die op de steiger zitten te dacht op andere prioriteiten. Het kletsen, terwijl een roeiboot net onder Merwedekanaal heeft haar functie als de draaibrug doorschiet. Woonboten economische vaarverbinding immers al kijken uit op de lege pier van de geruime tijd verloren. Muntsluis en het rustige groen van de oevers. Nieuw Utrecht (NU), vereniging voor nieuwe stedelijkheid, ziet de De Munt behoort zonder twijfel tot schoonheid en de potentie van het de meest karakteristieke plekken van Muntgebied. Met het project Breng Utrecht, passend in het rijtje Dom- de Muntsluis tot leven vragen wij plein, Utrechtse grachten en forten. aandacht voor de mogelijkheden van Het gebied herbergt cultureel erfgoed een plek die van functie is veranderd. van kaliber: het hele waterstaatkun- Rijkswaterstaat, Gemeente Utrecht dige complex is rijksmonument. Dit en Projectsubsidie Belvedere onder­ omvat de sluizen, bruggen en brug- en steunen het initiatief van Nieuw sluiswachterswoningen. De Rijksmunt Utrecht om een onderzoek naar het is het tweede rijksmonument van Muntgebied te doen en een ruim- Utrecht na de Dom. Ook de restanten telijk-programmatische strategie te van Cereol zijn rijksmonumenten. ontwikkelen. Bij het Muntgebied zijn veel mensen uit de buurt en de stad Honderd jaar geleden is het Munt­ betrokken. Hun kennis, energie en gebied aan de rand van de stad aan- ideeën zijn gebundeld in deze publica- gelegd voor economische bedrijvig- tie. Een combinatie van beschouwing, heid. Inmiddels is de stad er omheen inspiratie en aansporing tot daad- gegroeid en bevindt de Munt zich als kracht. Ontdek de verborgen schat van buitengebied letterlijk in het hart van Utrecht. æ de stad.

De Munt is een geliefde plek. Hier is rust en ruimte in een prachtig decor met de mooiste zonsondergangen van Utrecht. Ondanks de schoonheid, holt de gezondheid achteruit. Wie nog eens beter kijkt, ziet dat de sluizen en bruggen aan een opknapbeurt toe zijn. De oevers verzakken hier en daar. De op instorten staande sojafabriek is de dreigendste getuige van de manier waarop wij hier met ons culturele erfgoed omgaan. 10 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

“De halve wijk zit er.” 11 Werkwijze De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

12

Idee Ster. Een middag waarop initiatiefne- deze partijen op om tot een strategi- ‘De honderdjarige Muntsluis verkeert mers, bewonersvertegenwoordigers, sche samenwerking te komen. Eind in slechte staat, maar Rijkswater- culturele ondernemers, architecten, 2009 zeggen de eigenaar van het staat kan op dit moment geen geld ontwikkelaars, gemeente en Rijkswa- sluizencomplex, Rijkswaterstaat, en de uitgeven aan een opknapbeurt voor terstaat zich samen buigen over de Gemeente Utrecht, samen met com- het rijksmonument aan de Keulsekade potentie van het Muntgebied. Dan missie Belvedere subsidie toe om een in Utrecht. Op een basculebrug na, gaat het over kansrijke plekken, kern- ruimtelijk-programmatische strategie die enkele jaren terug helemaal werd waarden van het gebied, koppelingen voor het Muntgebied te maken. Hier- vernieuwd, maakt het sluizencomplex, van het gebied met cultuur en gebruik mee kan het NU-project als voorbeeld met de eerste betonnen sluis van Ne- van het water. Zij stellen vast dat fungeren voor nieuwe vormen van derland, een verpauperde indruk.’ herontwikkeling van het Muntgebied samenwerking bij ruimtelijke planvor- Dit citaat uit een krantenberichtje van integraal moet worden benaderd met ming voor dit soort complexe gebie- het Utrechts Nieuwsblad in 2005 roept maximaal respect voor het ensemble den. Het hoge participatieniveau sluit bij Nieuw Utrecht (NU) de vraag naar van het culturele erfgoed tussen de aan bij gemeentelijke ambities zoals mogelijke alternatieve oplossingen Soweto- en de Spinozabrug. Met een vastgelegd in de Participatienota. op. Zou je door verlevendiging van goede invulling kan het Muntgebied het Muntgebied middelen kunnen uitgroeien tot een pleisterplaats op de Participatie 2.0 vrijmaken voor renovatie van de route tussen binnenstad en Leidsche Het NU-team verkent als kwartierma- sluizen? Deze hypothese vormt twee Rijn. Financiering van erfgoedbehoud ker van het Muntgebied mogelijkhe- jaar later het uitgangspunt voor het uit gebiedsexploitatie is waarschijnlijk den van participatie 2.0 om ‘top’ en project Breng de Muntsluis tot leven. niet mogelijk. Een levendig Muntge- ‘bottom’ met elkaar te verbinden. NU Nieuw Utrecht stelt een haalbaarheids- bied kan evenwel ook indirect bijdra- is een onafhankelijke partij die het onderzoek voor volgens een vernieu- gen aan fysieke verbetering van het gebied vanuit de stad en vanuit een wende participatieaanpak, namelijk gebied. Meer kwaliteit verhoogt de breed perspectief bekijkt. Hierdoor door intensieve samenwerking met alle waarde van het omringende vastgoed. kan zij wensen, plannen, belangen, betrokken partijen. Gemeente Utrecht, Ook ontstaat er meer aandacht voor afspraken en kansen van verschillende projectbureau Belvedere, Rijkswater- het gebied. betrokken partijen op elkaar afstem- staat, K.F. Heinfonds en Niroc Vastgoed- men en met elkaar verbinden. Het ontwikkeling maken in 2007 een eerste Nieuw Utrecht spreekt met de part- initiatiefteam van NU heeft zelf geen verkenning en workshop mogelijk. ners af om een voorstel te doen voor particuliere belangen of betrokken- blijvende aandacht voor het Munt­ heid in het gebied als inwoner of Kennismaking gebied. Zo rondt NU de oriëntatiefase ondernemer en beschikt over kennis NU verkent de omgeving van het van dit project af. Het Muntgebied en ervaring met deze verbindende rol Muntgebied en zoekt contact met staat op de kaart en er is een breed via NU-projecten als Utrecht Utopia en omwonenden, ondernemers en ­samengestelde groep van betrok- Wonen boven winkels, en het Initiatief betrokkenen. Wat speelt er en welke kenen gevormd die zich samen sterk Domplein 2013. mogelijkheden zien betrokkenen om maken om het Muntgebied weer tot dit gebied weer tot leven te brengen? leven te brengen. Maakbare stad Met deze eerste verkenning worden Bij de NU-gebiedsaanpak is er zowel de uitgangspunten voor het gebied Organisatie aandacht voor de initiatieven als voor neergezet, een basis voor de workshop. Met de workshopresultaten in de de ondernemende burger. Breng de hand als praatstuk legt NU contacten Muntsluis tot leven is zelf een particu- Muntgebied op de kaart met overheid en politiek enerzijds en lier initiatief van een onafhankelijke Op 28 november 2007 organiseert NU actieve bewoners en ondernemers partij. Juist die vrije rol invullen en een workshop in Houtzaagmolen De anderzijds, en bouwt een relatie met waardevol maken, is de uitdaging van MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

13

dit project. De integrale gebiedsvisie of verbeelden. Ook voor zorgen of fungeert als kader om krachten van de boosheid biedt het boek een plek. De verschillende initiatieven te bundelen methode werkt als een trein. In een in een samenhangend geheel. Door leeg boek zet Marij Nielen beknopt intensieve, praktische en strategische bestaande initiatieven op een rij. Deze samenwerking wil NU het geloof in de maken volop reacties los en nieuwe maakbare stad herwinnen en initia- ideeën. Een prachtig resultaat: bewo- tiefnemerschap bevorderen. ners kennen hun leefgebied door en door. Zij voelen haarfijn aan wat er Uitwisseling speelt, hebben over elke grasspriet Via een speciale Muntsluis-website nagedacht en zitten boordevol ideeën (www.muntsluis.wordpress.com) voor hun buurt. De verzameling verha- brengt NU initiatieven voor het Munt- len, opmerkingen en beelden maken gebied in kaart. Iedereen kan nieuwe het boek tot een kunstwerk. Als on- plannen en projecten toevoegen en afhankelijke partij van buitenaf geeft reacties geven. Hierdoor ontstaat er NU het podium daarnaast ook aan een netwerk van betrokkenen die van andere spelers en ideeën uit en buiten elkaar weten wat er speelt aan ideeën. de stad. Dit om de balans tussen stad Mensen kunnen ook contact zoeken en buurt te bewaren. met elkaar om initiatieven op elkaar af te stemmen of krachten te bun- Publicatie delen. De website maakt inderdaad In deze publicatie brengt NU alle discussie en uitwisseling los, die via on- ­verzamelde kennis en informatie derling mailverkeer en bijeenkomsten over het Muntgebied samen. Deze wordt voortgezet. Zo trekt het NU-lab vormt de basis voor een integrale op 6 april in het Geldmuseum veertig gebiedsvisie en een slotbeschouwing betrokkenen. Het lab doet zijn naam over het vervolg. æ eer aan: het is een kennismaking met elkaar als groep, een experiment van uiteenlopende beelden presenteren en bespreken, en een uitwisseling van gedachten over de initiatieven. Het is goed om elkaar te zien en op elkaar te kunnen reageren. Dat is nodig naast een podium als een website die ook een vrijplaats vormt om ideeën te lanceren en te bespreken.

Buurtboek In april doet Marij Nielen van Stichting Maanzaad een bijzondere vorm van buurtonderzoek: ze gaat de deuren langs met een buurtboek. Hierin kan iedereen wensen, ideeën en dromen over het Muntgebied opschrijven 14 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

15

I. Profiel Muntgebied

Ontwikkeling van het Muntgebied vanuit haar be- staande kwaliteiten vraagt om een grondige kennis van het gebied en de mensen. Basis voor de beeld- vorming van Nieuw Utrecht over het Muntgebied op verschillende schaalniveaus: meer dan honderd gesprekken met diverse betrokkenen, uitgebreid telefonisch en e-mailverkeer, uitwisseling op het eigen weblog, een aantal buurtbijeenkomsten, een buurtboek, eigen ervaringen van het gebied op verschillende momenten en analyse van allerhande gebiedsinformatie. Nu samengevat in een impres- sie, die historische ontwikkelingen en de ligging van het Muntgebied duidt, een overzicht van relevante actuele ontwikkelingen, bestaande initiatieven en betrokken partijen, geïllustreerd met sfeerbeelden en hartenkreten van bewoners. Duizend jaar Muntgebied De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

16

Vanaf 1880 (Stadsuitbreiding, wonen) De wijk Lombok wordt gebouwd en breidt zich uit richting Merwedeka- naal.

› Utrecht 1775

1890-1911 (Industrie) 1905-nu Vanaf 1921 (Stadsuitbreiding, Machinefabriek Jaffa vestigt zich aan Het koffiehuis Kanaalzicht bij de wonen, park) de Oude Rijn. De beetwortelsuiker­ Muntsluis is de ontmoetingsplek voor Bouw van woningen voor de mid- fabriek verrijst langs de Leidsche Rijn. binnenvaartschippers. Zij strijken hier denstandswoonwijk Oog in Al. Het Een paar jaar later verhuist de Rijks- neer als ze op lading van de sojafa- landgoed wordt ingericht tot open- munt naar het terrein van de oude briek wachten. Met de opkomst van baar park. Beetwortelsuikerfabriek op de hoek het vrachtwagenverkeer in de jaren van de Leidsche Rijn en het Merwede- zestig, verandert het koffiehuis in kanaal. De Stichtse Olie- en Lijnkoe- buurtcafé. Alle verhalen over het kenfabriek (het latere Cereol) heeft Muntgebied passeren de bar van zich dan al bij het sluizencomplex aan Kanaalzicht. het Merwedekanaal gevestigd.

1952 (Vaarweg) Het Amsterdam-Rijnkanaal vervangt na zestig jaar het Merwedekanaal als internationale vaarroute. Door haar korte functioneren blijven alle oorspronkelijke waterwerken in het Muntgebied bewaard.

2004-2007 (Cultuur) Het oude Muntmuseum ondergaat een metamorfose tot modern Geld- museum vol interactie – van mekka voor muntenverzamelaars tot vrolijk vakantie-uitstapje voor het hele gezin. Vroeger was de zelf geslagen stan- daard munt een hoogtepunt, nu het › Utrecht 1948 persoonlijk op de computer ontwor- pen bankbiljet. MUNTPARK

1000-1200 (Landbouw) 1385-1665 (Vaarweg) 1666 (Voorloper stadsuitbreiding) De verborgen schat van Utrecht De Oude Rijn slibt dicht en laat vrucht- De Leidsche Rijn wordt gegraven als Aanleg van landgoed ’t Oog in Al voor bare grond achter die als landbouw- verbindingstrekvaart naar Leiden. Everard Meyster om alvast uitzicht te grond in gebruik wordt genomen. In 1665 wordt deze doorgetrokken hebben op de door hem voorgestelde naar de stad tot aan Leidseveer als stadsuitbreiding. Het plan Meyster onderdeel van het plan van burge- wordt evenmin gerealiseerd, op de meester Hendrik Moreelse om de stad aanleg van drie grachten evenwijdig aan de westkant uit te breiden. Dit aan de stadsbuitengracht na. plan wordt verder niet uitgevoerd.

17

1882-1892 (Vaarweg) Aanleg van het Merwedekanaal dwars door de landbouwgrond als interna- tionale vaarverbinding om de stad heen. Dit kanaal neemt de functie van de Vecht over. Ter hoogte van land- goed ’t Oog in Al kruist het kanaal de Leidsche Rijn. Hier komt een stelsel van sluizen en bruggen.

Vanaf 1950 (Verkeersverbinding) › Utrecht 1902 Het Merwedekanaal krijgt nieuwe bruggen, onder andere in het ver- lengde van de Graadt van Roggen- weg. Hiermee wordt de Leidseweg als verkeersroute sterk ontlast.

Vanaf 1959 (Bedrijvigheid, einde 1965 2002 (Einde industrie) landbouw) In het deelplan Welgelegen verdwijnt De winstgevende sojafabriek Cereol Met de bouw van Kanaleneiland de laatste hoveniersgrond onder de sluit na bijna honderd jaar haar deu- wordt de Merwedekanaalzone inge- kantoorgebouwen van de Ravellaan ren onder druk van een groep omwo- lijfd als bedrijvenstrook. en omgeving. nenden met een stevige uitkoopsom van de gemeente. Dan is alle industrie aan het water verdwenen, hoewel de muntproductie nog vol in bedrijf is.

2008 (Inbreiding, wonen) Voormalig bedrijventerrein rond de Groeneweg verandert in rustig woon- buurtje op de Zuidpunt – de plek waar roeivereniging Viking ruim honderd jaar geleden haar eerste botenhuis had.

› Utrecht 2007 De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK “Wat dit gebied nodig 18 heeft, is aandacht. Aandacht die het unieke karakter bewaakt en eer aandoet.” MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 19 Impressie De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

20 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 21 22 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht Ligging MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

23

Utrecht 1900

Ë 100.000 inwoners Ë Muntgebied ligt buiten de stad

Munt- Binnen- gebied stad

Merwedekanaal

Utrecht 2010

Ë Ruim 300.000 inwoners Ë Muntgebied ligt midden in de stad

Leidsche Munt- Binnen- Rijn gebied stad

Amsterdam- Merwedekanaal Rijnkanaal De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK “Niemand is de eigenaar en het 24 Muntgebied is van iedereen.” MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 25 Actuele ontwikkelingen De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

26

RELEVANTE MAATSCHAPPELIJKE Ë Grote culturele ambities zijn Vrede blijft weinig over. Een fabriekspand ONTWIKKELINGEN van Utrecht 2013 en culturele dat door de brand in 2008 op instorten hoofdstad van Europa 2018 staat en gestut wordt door containers Ë Toenemende voorkeur voor de Ë Cartesius ligt in het geografische – wat het geheel onbedoeld wel een stad als leefomgeving midden van de stad en wordt uniek, indrukwekkend aanzicht geeft. Ë Behoefte aan groen, ecologie, ­creatieve hotspot Andere karakteristieke elementen als ruimte voor rust in het drukke Ë Groen, open en sociaal zijn de directeursvilla en de kraan zijn even- stedelijke leven kernwoorden uit het college­ eens behouden gebleven. Ook in de Ë Noodzaak van duurzaamheid programma van 2010 oude sojafabriek krijgt cultuur een plek Ë Behoefte aan openbare ruimte Ë Tekort aan goedkope werkplekken met de geplande huisvesting van Het Ë Grotere kennisbehoefte door voor creatieve sector Wilde Westen, een cultuurcentrum van stedelijke complexiteit Ë Blijvende druk op de woning- en voor de wijk. Door de vertrokken Ë Van stadsuitbreiding naar inbrei- markt, betere doorstroom nodig, industrie is het Muntgebied stiller ge- ding, de compacte stad meer starterswoningen worden. Er is geen beweging meer op Ë Meer participatie en publiek-pri- Ë Utrecht wil meer met water doen, het water van de binnenvaart en geen vate samenwerking (PPS) zeker aan de westkant waar veel lawaai meer van de Cereolfabriek. Ë Meer ruimte voor burgerinitiatieven water is Ë Opkomst van de creatieve economie Dankzij het korte bestaan van het Ë Toename van kleine bedrijven Merwedekanaal als internationale Ë Behoefte aan een eigen identiteit ONTWIKKELINGEN IN HET vaarroute zijn de oude waterwerken Ë Netwerksamenleving MUNTGEBIED rond het Muntgebied intact geble- Ë Internet, sociale media ven. Het culturele erfgoed vormt een Verdwijnende industrie sieraad van de plek, al is het toe aan Het Muntgebied heeft een andere renovatie. ONTWIKKELINGEN IN UTRECHT functie gekregen, maar is er nog niet op ingesteld. In de industriële com- Centrale ligging en toch buiten Ë Sterke groei van stad en bevolking plexen wint de culturele functie lang- De ligging van het Muntgebied is door de bouw van Leidsche Rijn zaam maar zeker aan terrein. Op zich veranderd. Het Merwedekanaal is aan- Ë Utrecht blijft een jonge stad door de is de muntproductie in de Rijksmunt gelegd als vaarverbinding om de stad instellingen voor hoger onderwijs nog in volle gang, maar het Geld- heen. Door de bouw van Leidsche Rijn Ë Door Leidsche Rijn verschuift het museum bepaalt het gezicht van dit ligt de Munt echt in het midden van geografische midden naar het monumentale gebouw. Via een klein de stad - al wordt het nog steeds als westen raampje achter in het museum kun je buitengebied ervaren. Bewoners aan Ë Leidsche Rijn krijgt een eigen een glimp van de fabriek opvangen. het water zeggen ook: je zit midden in stadscentrum, vlak bij het geo­ de stad en toch lijkt het alsof je buiten grafische midden van de stad Het meest in het oog springende woont door de rust en ruimte aan het Ë Het Stationsgebied wordt nog industriële complex was de Cereolfa- water. stedelijker met uitbreiding van het briek. Bijna honderd jaar bracht deze station, vestiging van de centrale fabriek levendige bedrijvigheid met Het wonen rukt op bibliotheek, het gemeentelijke vrachtverkeer over land en water, Het Merwedekanaal is ter hoogte van stadskantoor en allerlei leisure aan lawaai en de geur van soja. De sluiting de Munt omgeven door de woon- de Jaarbeurszijde van de fabriek in 2002 vormt een kan- wijken Lombok en Oog in Al. Nu de Ë Utrecht is een zeer welvarende stad telmoment in het Muntgebied: dan industriële bedrijvigheid zo goed als Ë Utrecht kiest voor kennis en verdwijnt de karakteristieke industri- verdwenen is, is de woonfunctie van cultuur ële bedrijvigheid. Van het monument de omringende woonwijken beter MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

27

voelbaar. Het wonen rukt nog steeds stenig en dichtbebouwd. Het naast­ sche Rijn met de singel over circa acht iets verder op. Het bedrijventerrein op gelegen Stationsgebied wordt ook een jaar hersteld. De Stadsbuitengracht de Zuidpunt is veranderd in een rustig omvangrijk gebied vol bebouwing en wordt op haar beurt hersteld langs de wooncomplex van eengezinswoningen stedelijke drukte. Het Muntgebied is Catharijnesingel. Voor pleziervaart via en appartementen. Op het Cereolter- dan echt even een rustpunt. De stad het Muntgebied speelt deze verbin- rein wordt de woonfunctie ook domi- heeft deze openbare ruimte nodig. De ding een cruciale rol. nant. Verder zijn voor de Muntkade kwaliteit ervan maakt het Muntgebied Een andere route richting het Amster- appartementen voor starters gepland tot sieraad van de stad. Daar moeten dam-Rijnkanaal is te gevaarlijk voor in een industrieel pand dat tot voor we zorgvuldig mee omgaan. kleine boten wegens het intensieve kort als bedrijfsverzamelgebouw heeft vrachtverkeer en de sterke golfslag gefunctioneerd. daardoor. VERBINDINGEN De bruggen rond het Muntgebied Een plek in de luwte zijn zo laag dat er alleen kleine, lage Door de versterkte woonfunctie heeft Drukke fietsroute boten onderdoor kunnen. Verder zijn de publieke ruimte rond het Merwede­ De meeste mensen ervaren het er in heel Utrecht-West geen officiële kanaal een ander accent gekregen. Muntgebied vanaf de Muntbrug op de aanlegplaatsen. Alleen woonboten Het Muntgebied is een oase van rust doorgangsroute langs de Leidse Rijn. mogen sloepjes voor de deur leggen. æ in de drukke stad, een plek van luwte De Leidseweg is een drukke fietsroute tussen de bebouwing. Park Oog in Al tussen de binnenstad, Lombok, Oog in en de kaden vormen een populaire Al en Leidsche Rijn. De gemeentekan- route voor joggers en wandelaars. toren aan de Ravellaan trekken veel Op het water zijn altijd roeiers aan verkeer aan. Zwembad Den Hom- het trainen. Met mooi weer wordt er mel ligt op de route. Vooral vanuit zelfs gezwommen in het water. Op Leidsche Rijn zal het fietsverkeer naar de kades en op de steiger van het verwachting sterk toenemen. Muntplein tegenover het Geldmuseum Haaks op deze oost-westverbinding kun je heerlijk in de zon zitten. Hier is ligt de route langs het Merwede­ de mooiste zonsondergang van heel kanaal. Op zich is de Kanaalweg een Utrecht. De ‘halve wijk’ zit er. Strenge goede verbindingsroute, alleen is deze winters brengen weer een ander niet intensief in gebruik als zodanig. schilderachtig tafereel. Als het kanaal Aan de andere kant van het water dichtvriest, maken de buurtbewoners maak je tussen de Keulsekade en de een ijsbaantje met koek en zopie. Een Billitonkade een klein ommetje langs trekpleister, waar mensen uit de hele de Oude Rijn. stad op afkomen. Bevaarbare Leidsche Rijn Druk op de buitenruimte Voor kleine boten is momenteel alleen Parken in Utrecht worden intensief de vaarroute over het Merwedekanaal gebruikt. Op mooie dagen zijn Lepe- richting Vaartse Rijn een doorgaande lenburg, Griftpark en Wilhelminapark route naar de binnenstad. De Leidsche bijvoorbeeld gerust (gezellig) vol te Rijn voert direct naar de binnenstad, noemen. Dan voel je goed de druk die maar houdt voor het Westplein op. er op deze ruimte is: we hebben bui- Dankzij jarenlange inspanningen van tenruimte nodig. Oog in Al is vrij ruim Initiatiefgroep Bevaarbare Leidsche en groen van opzet, maar Lombok is Rijn wordt de verbinding van de Leid- 28 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht “Kiezen we voor MUNTPARK authenticiteit van dit De verborgen schat van Utrecht gebied, of gaan we hier een beetje Oudegrachtje zitten spelen?” 29 Ideeën en initiatieven De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

30

Groot kun je het Muntgebied niet noemen. Daarom is het des te opvallender om te zien hoeveel initiatieven er voor deze omgeving zijn. Wij inventariseerden 20 plannen, in dit overzicht gerangschikt op functie. Het is de bedoeling dat de gebiedsvisie als kader kan fungeren om buurtinitiatieven in al hun diversiteit én in samenhang met elkaar een plek te geven in het Muntgebied. Als methode om initiatiefnemerschap te bevorderen vanuit een overkoepelende visie.

1. 2. Dekkledenhuis (Wonen) Kraanwoning (Wonen) Renovatie van industrieel monument en ontwikke- Hergebruik van oude fabriekskraan als unieke ling van 30 eenpersoonsappartementen / starters- woning.VHV architekten, Cor van Hillo woningen aan de Muntkade 8. Carlo Andreoli, POG, State Invest

3. 4. Meysters Buiten (Wonen) Tweede Utrechtse Open Woonbotendag Nieuwbouw op Cereolterrein aan het Merwedeka- (Waterwonen, activiteit) naal en naast park Oog in Al: 70 appartementen Jaarlijks evenement om het wonen op het water rond fabriekspand, 51 eengezinswoningen aan positief over het voetlicht te brengen. verlengde Mozartlaan. SUWO, Marcel Greve VOF Meysters Buiten MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

31

5. 6. Muntsteiger (Openbare ruimte) Ecologisch groen (Openbare ruimte) Wegens succes van het Muntplein uitbreiding met Ecologische ontwikkeling van de groene eilanden in een steiger aan de overzijde voor de Munt aan de het sluizencomplex, op de oevers en walkanten en Leidseweg. in het water via watertuinen. Sluizeneiland overdag Marcus Kuitenbrouwer toegankelijk maken. Stichting Ecologisch Groen Utrecht-West

7. 8. IJsvogelroute (Openbare ruimte, activiteit) Geldmuseum (Cultuur) Natuurwandeling van ruim 6 kilometer in het hart Ambitie: intensivering van de museumfunctie, meer van de stad. naar buiten treden, meer bezoekers trekken. Stichting Ecologisch Groen Utrecht-West Geldmuseum, Heleen Buijs De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

32

9. 10. Zomerbootbioscoop (Cultuur) Nacht der …. (Cultuur, activiteit) Filmhuis en cultureel podium op een platbodem in 04-09-10, Het Wilde Westen viert haar tienjarig de zomermaanden – met terras voor een drankje. bestaan op bijzondere wijze. Wim ter Keurs, Wietske Smit Het Wilde Westen, Dorothé Lucassen

11. 12. Locatietheaterproject HKU (Cultuur, activiteit) Café Kanaalzicht (Horeca) Locatietheaterproject van HKU over tijd kan moge- Kanaalzicht heeft uitbreidingsplannen voor lijk worden opgenomen in cultureel programma. ­keuken, terras en mogelijk een hotelfunctie. Matthijs Mahler Café Kanaalzicht, Florent van der Staak / René Dracht

13. 14. Grand café (Horeca) De Kiosk (Horeca, activiteit) In de monumentale directeurswoning van Cereol is Het brugwachtershuisje als kiosk op het Muntplein een grand café gepland. tijdens een paar warme zomerdagen. VOF Meysters Buiten Margot Westermann, Marcus Kuitenbrouwer MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

33

15. 16. Botenhuis Viking (Recreatie) Recreantenhaven Merwedesluis (Recreatie) Viking zoekt een locatie voor een botenhuis - liefst Ligplaatsen in het oude sluizencomplex voor roei- in het Muntgebied, waar de roeivereniging haar boten, sloepen en kleine boten zonder mast – voor ruim honderd jaar oude ‘roots’ heeft liggen. inwoners van Utrecht. URV Viking, Jurjen Kolmer Hans en Liselot van Elsen

17. 18. Ligplaatsen (Recreatie) Multifunctionele accommodatie (Voorzieningen) Ligplaatsen voor kleine boten inplannen. In heel Huisvesting van cultuurcentrum Het Wilde Westen, Utrecht-West zijn nu geen officiële ligplaatsen. Er de bibliotheken van Lombok en Oog in Al, school- is een lange wachtlijst voor ligplaatsen in Utrecht. lokalen, gymzaal, kinderopvang, buitenschoolse Kleine Boten Club Utrecht, Dirk Borst opvang, ontmoetingsplek voor Oog in Al. VOF Meysters Buiten, BOEi

19. 20. Alternatieve fietsroute (Verkeer) Wijk West Energieneutraal (Duurzaamheid) Fietsroute tussen Leidsche Rijn, Utrecht-West en de Utrecht wil in 2030 energieneutraal zijn. Om te binnenstad als alternatief voor de drukke fiets- beginnen in de wijk West. route over de Leidseweg: Everard Meijsterlaan, over Bo-ex, Eneco, Home Automation Europe, Mitros, de sluis, Kanaalstraat. Natuur en Milieu Federatie Utrecht, Gemeente Fietsersbond, Ria Glas Utrecht, Wijkbureau West 34 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

35

II. Essays

Hun perspectieven en vakgebieden verschillen. Hun afstand tot het Muntgebied is iets groter. Zes experts uit en buiten Utrecht laten hun licht schijnen op de ­essentie van het Muntgebied en op haar mogelijk- heden. Zij laten het dna van het gebied zien waarop nieuwe ontwikkelingen kunnen aansluiten. Dan gaat het over het leven rond de Muntsluis, de rol van het gebied in relatie tot de positie en het imago van de stad, de werking van openbare ruimte en prikkelende handreikingen om op vernieuwende wijze invulling te geven aan de inrichting en programmering van het gebied. Het leven rond de Muntsluis Bettina van Santen De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

36

“De hoveniers ervoeren de komst van het Kanaal wel als een ‘afgesneden worden’ van de stad.” MUNTPARK Van intensief en extensief gebruik twee monumentale gebouwen en sluizencomplex zelf: sluiswachters wer- Net na de aanleg van het sluizencom- met aan- en afvoer over het water. den overbodig. Het eens zo levendige plex in het Merwedekanaal functio- vaarverkeer op het water nam snel af, neerde de openbare ruimte in feite De hoveniers ervoeren de komst van om daarna definitief te verdwijnen De verborgen schat van Utrecht het best. Er woonden betrekkelijk het Kanaal wel als een ‘afgesneden met de komst van het Amsterdam- weinig mensen. Toch werd het gebied worden’ van de stad en verlangden Rijnkanaal en de expansie van het in essentie intensief en functioneel ge- bruggen over het water. Ze moesten wegvervoer. De woonboten die ooit bruikt. De bebouwing en hoeveelheid het lange tijd doen met alleen een nog konden wegvaren, werden stillig- mensen mag hier de afgelopen eeuw draaibrug in de Leidseweg over gende woonboten, een ontwikkeling enorm zijn toegenomen, het beteke- het Kanaal. Pas na 1940 volgden vergelijkbaar met die van de woon- nisvolle gebruik van de plek is in feite andere bruggen. De plek van het wagens die hun wielen inruilden voor alleen maar extensiever geworden. sluizencomplex mét de draaibrug een betonnen vloerplaat. – de Muntbrug – was dan ook vanaf 37 Hoveniers, sluiswachters en de aanleg van het sluizencomplex een Nu scheepvaart stedelijk knooppunt, ook toen er nog Ondanks de vele diverse functies in Wie vanuit het centrum over de voornamelijk hoveniersgronden in de het gebied, is er al lang geen logische Leidseweg fietst en het sluizen- omgeving lagen. relatie meer tussen gebied en gebruik, complex nadert, moet vlak voor de zoals ooit wel het geval was. De enige Muntbrug nog even aanzetten omdat Relatie tussen inrichting en uitzonderingen vormen wellicht nog de weg iets oploopt. Hier ligt een dijk, gebruik van het gebied de roeiers die oefenen op het water het handwerk van vele 19e-eeuwse Alle functies rond het Kanaal en en de zwemmers die gebruikmaken polderjongens, die het nieuwe Kanaal de sluizen hadden in die tijd zon- van de trappen tegenover de Munt. uitgroeven en een deel van de grond der uitzondering een levendige en Maar is recreatie dan nu nog de enige hergebruikten voor de aanleg van directe relatie met de omgeving. Op functie die een directe relatie aan een dijk aan weerszijden. De polder- het water werd druk gevaren, bij de kan gaan met deze unieke openbare jongens waren voorafgegaan door de sluizen werd door schippers gewacht, ruimte? Of zijn er 21e-eeuwse varian- landinspecteurs, die het toekomstige afgemeerd en gelost. Zo was het bij ten te bedenken op de sluiswachter, tracé bekeken en uitzetten op de de SOL op de kade bij de elevator een de hovenier, de fabriek met elevator grond, die toen voornamelijk in han- komen en gaan van boten. Brug- en en het afmerende vrachtschip? æ den was van hoveniers. Deze hoveniers sluiswachters woonden en werkten bewerkten op hun beurt hier de grond aan en op het sluizencomplex. De al vanaf de 17e eeuw. Zij verbouwden hoveniers woonden aan het Kanaal en er hun groenten en fruit en leverden bewerkten er het land. Het sproei- en de producten aan de stad. spoelwater haalden ze uit het Kanaal of de parallelvaart. De eerste woonbo- Nadat de polderjongens met hun ten kwamen, maar dan van losse ar- kruiwagens verdwenen waren en de beiders, die met hun woning letterlijk sluizen, bruggen en alle benodigde voeren tot aan een plek waar werk te ‘werken’ naar genoegdoening van vinden was. Zij vertrokken weer als ar- de ingenieurs waren opgeleverd, beid elders lokte. Ook de transformatie kwamen de Rijnschepen en met de van landgoed ‘t Oog in Al in woonge- schepen kwamen de brug- en sluis- bied met park rond 1920 leverde ‘bijna wachters. Verhalen en foto’s getuigen als vanzelfsprekend’ een terras aan het van de drukte op en om het sluizen- water en een botenhuis op. complex rond 1900. Deze natuurlijke symbiose tussen Bekend is dat het Merwedekanaal ruimte en gebruik heeft het niet vol zijn belang als nationale waterweg weten te houden. Tot 1965 werd er nooit helemaal heeft kunnen waar- weliswaar nog spinazie verbouwd op maken. Ze was bij oplevering – acht hoveniersland waar vervolgens de jaar later en acht miljoen gulden kantoren van de Ravellaan verrezen. duurder dan gepland – al te klein Toch kwamen er al vrij snel functies voor de internationale scheepvaart. die geen gebruik maakten van het Daarentegen was ze voor de binnen- Kanaal. Tekenend is het bedrijfje dat scheepvaart uitstekend geschikt en hovenier De Rijk rond 1900 naast het functioneerde in dat opzicht dan ook sluizencomplex begon: die maakte optimaal. nog letterlijk gebruik van het water en land voor zijn wasserij en blekerij. Op Verwachtte de stad een economische diezelfde plek kwam vervolgens een impuls van het Kanaal? Het verhaal kartonnagefabriek in een karakteris- gaat dat Utrecht hierin teleurgesteld tiek gebouw (dat nu gesloopt is), die werd: er ontwikkelde zich nooit een geen directe relatie had met het water echt industriegebied. Het bleef nog en de plek. Een ontwikkeling die lange tijd een hoveniersgebied met zich voltrok langs grote delen van de velden vol spinazie, wortelen en sla. Kanaalzone. En toch vestigden zich hier al snel zowel de Stichtse Olie- en Lijnkoeken­ Even cruciaal was het teloorgaan van fabriek (SOL) als de Rijksmunt met de actieve rol van het Kanaal en het Muntsluis, stedelijke parel Hans Oerlemans De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

38

“In het stelsel van kanalen zijn sluizen en havens de pleinen.” MUNTPARK Utrecht, Kanalenstad bij het Amsterdam-Rijnkanaal is een betonnen bakken met opbouw. De Utrecht, Domstad. De Dom domineert potentieel uitzichtpunt en oversteek- vrachtschepen dragen bij aan de sfeer de stad en haar geschiedenis. Ze ge- plaats voor voetgangers en fietsers. De van een werkende sluis. Zíj zouden tuigt van de eeuwenlange macht van Meernbrug kan beter als verbinding rond de Muntsluis moeten liggen en De verborgen schat van Utrecht de bisschop en het machtscentrum dat voor fietsers en wandelaars over het de arken meer op afstand. Utrecht was. Maar Utrecht is meer dan Amsterdam-Rijnkanaal, maar daarna bisschopsstad. Het is ook altijd een volgt een prachtige route naar pit- Bij het schouwspel op het water hoort stad van gewone mensen geweest, toresk Harmelen en natuurlijk kasteel het kijken vanaf het land. Bankjes om van ambachtslui en handelslieden. Zij De Haar. rustig te zitten, de boten en mensen maakten van Utrecht een levendige te bekijken en een praatje te maken. stad, met drukke straatjes, allerhande Bij de Muntsluis kruist deze oost-west- Die bankjes ontbreken nu bij de Munt- markten, gepraat en geschreeuw, route het Merwedekanaal, een van de sluis. Die moeten er direct komen. ruzies en plezier. Aan die combinatie drie vaarroutes die de stad in noord- Cafés met terrassen horen daar ook 39 van bisschop en burgers dankt Utrecht zuidrichting doorkruisen. De route bij. Nu is er een, maar waarom niet zijn eerste kanaal: de Vaartse Rijn, Vaartse Rijn - Oudegracht - Vecht is meer? Andere activiteiten, als een geëist door de burgerij als de bisschop inmiddels zo populair dat de Oude- zomerbootbioscoop, passen eveneens in de 12e eeuw de Kromme Rijn wil gracht als ‘snelweg’ voor pleziervaart perfect bij de levendigheid. Samen afdammen. ‘s zomers net zo vast staat als de A2. zorgen ze dat vanuit de omgeving De bypass, het Merwedekanaal, ligt leven te zien is, mensen en activiteiten In de loop der eeuwen worden meer er al, maar wordt niet als zodanig die nieuwsgierigheid oproepen en kanalen gegraven. Deze zijn vooral in herkend, niet door de pleziervaart én weer nieuwe mensen aantrekken. gebruik als vaarwegen. Ontspanning niet door de stad. Utrecht moet deze en woongenot gelden eigenlijk nog route promoten en aantrekkelijker Op de westoever gaat de ontwikke- maar kort als belangrijke waarden van maken, zodat ze een echt alternatief ling van het Cereolterrein voor leven een kanaal. Zo wordt de Veilinghaven wordt voor de botencongestie in het zorgen, met naast woningen ook een hoog gewaardeerd in het woonproject centrum. De Muntsluis en zijn omge- school, gymzaal, ontmoetingsruimte, Parkhaven. Verderop worden plan- ving kunnen hier een motor in zijn, bibliotheek en grand café. Aan de nen gemaakt voor wonen langs het een aantrekkingspunt en aanjager van oostzijde is die levendigheid al volop Merwedekanaal met een ritme van de tweede recreatieve vaarroute door in de buurt aanwezig. De kleurrijke dwarskanalen. En in de nieuwste visie Utrecht. Kanaalstraat, een van de leukste voor de A12-zone wordt langs het straten van Utrecht, ligt vrijwel om Merwede- en Amsterdam-Rijnkanaal Brandpunt van levendigheid de hoek! Even de brug over en bij een heuse hoogstedelijke kanaalstad Op dit moment kruisen beide routes het schoolplein is de kraan van Cereol voorgesteld. De kanalen, de ruimtelij- elkaar nog redelijk ongemerkt met al te zien. Het verplaatsen van één ke dragers van Utrecht-West, worden een brug. Rond de kruising zijn echter woonark, die nu aan het eind van de echte identiteitsdragers van de stad. allerlei trekpleisters: het Geldmuseum, Ambonstraat het zicht blokkeert, zou park Oog in Al, de Muntsteiger, café veel verbeteren. Vanaf de winkelstraat Kruispunt van routes Kanaalzicht. Deze plekken liggen moeten de sluis en de boten op het In het stelsel van kanalen zijn sluizen alleen als los zand naast elkaar. Er is water natuurlijk direct te zien zijn. en havens de ‘pleinen’. Dit zijn de niets dat ze verbindt. Mensen komen Dat trekt mensen. Ook enig bekijks plekken van ontmoeting, waar boten er, en gaan weer weg zonder weet in de nu leegstaande winkels aan de stilvallen, mensen samenkomen, van de andere plekken. Of ze komen Laan van Nieuw Guinea helpt mensen nieuwtjes uitwisselen, boodschappen er alleen langs zonder aan stoppen te vanuit de Kanaalstraat honderd meter doen en tijd hebben voor ontspan- denken. De Muntsluis kan het cement verder te laten lopen en de sluis te ning en vertier. De Muntsluis ontleent zijn. Ze ligt midden in het water, zicht- zien. En omgekeerd, de mensen bij haar belang aan haar strategische baar vanuit alle punten in de omge- de sluis een uitstapje naar de Kanaal- ligging in dit netwerk, op de kruising ving. Door juist hier, zichtbaar in het straat te laten maken. van Leidsche Rijn en Merwedekanaal, midden, levendigheid te organiseren, twee doorgaande routes die de stad gaat de plek als magneet werken voor Muntsluis, hart van Kanalenstad verbinden met het ommeland. de routes en als schakelpunt tussen de De Muntsluis heeft alles in zich om een losse plekken. vitale plek in Utrecht te worden. Het De Leidsche Rijn, gegraven toen de verbindt gebieden, gebruik en routes Oude Rijn verzandde, is als historische Basis voor die levendigheid is een op meerdere schaalniveaus. Het kop- vaarverbinding vergelijkbaar met de rustpunt op het water of land waar pelt Cereol en de Kanaalstraat, park Kromme Rijn en Vecht. Dit zijn nu je kunt stoppen en de wisselwerking en Makassarplantsoen, Oog in Al en belangrijke recreatieve routes, ook al van water en land. Het schutten van Lombok. Het verbindt gebruik op het zijn ze nog niet optimaal. De Leid- een sluis is en blijft een intrigerend water en op het land. Het creëert een sche Rijn kan een derde recreatieve fenomeen dat mensen aantrekt. Een focuspunt voor fietsers langs en kano’s hoofdroute worden. In het Stations- recreantenhaven, voor passanten of over de Leidsche Rijn, voor wandelaars gebied wordt daar hard aan gewerkt. bootjes van mensen uit de wijk, zou langs Keulsekade en Kanaalweg, voor Met de terugkeer van het water bij het schouwspel nog meer verlevendi- bezoekers van het Geldmuseum en de Catharijnesingel en een goede gen. Initiatieven als aanlegplaatsen natuurlijk voor de mensen op het Mer- aansluiting bij het Smakkelaarsveld, en met vrijwilligers bemande sluis zijn wedekanaal. Een levendige Muntsluis is de verbinding van de Leidsche Rijn dan ook perfect om de Muntsluis le- verbindt mensen uit buurt, wijk en met de binnenstad weer hersteld. vendig te maken. Ook de woonboten stad en toont hen de schoonheid van Naast parels als molenerf De Ster zijn kunnen een rol vervullen in dit plaatje. Utrecht Kanalenstad. æ er nieuwe trekkers richting het westen In de buurt van de Muntsluis liggen nodig, zoals de Muntsluis. De sluis zowel oude vrachtschepen als arken, Strategie voor onbeheerde plekken: het animeren van de De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

tussenruimte Jaco de Visser MUNTPARK

40

Plekken waar bewoners en gebruikers rest heeft nauwelijks nog gebruiks- in vruchtbare aarde, als de intensive- van de stad elkaar kunnen ontmoeten, kwaliteit. Het ruimtelijke beeld wordt ring van de stad wordt gekoppeld aan zijn van groot belang voor elke stads- niet langer meer bepaald door een sfeer van de stad. wijk. Zij brengen stedelijke dynamiek, idee over hoe deze ruimte optimaal maken dat mensen zich thuis voelen tot haar recht kan komen en voor de De vraag wat openbare ruimte een en beïnvloeden sterk het karakter van komende decennia goed kan blijven goede verblijfskwaliteit geeft, is een een wijk. Vanwege hun strategische functioneren. Zonder nieuwe bezieling van de grootste mysteriën op aarde. ligging in de openbare ruimte, kunnen en ambities dreigt een risicoloze ruimte Natuurlijk zijn er wel enkele geheimen zij functioneren als dragers van een met een zielloos karakter. bekend: een goed functionerende ont- levendige en sociale samenhang in een moetingsruimte is een reservoir waarin wijk of wijken. De potentie van deze Voor behoud van het Muntgebied is alle stromen uitmonden, een zwaarte- plekken wordt nauwelijks herkend. een hernieuwd functioneel gebruik punt waar alles vanzelf naartoe rolt. Er is weinig oog voor de ruimtelijke onmisbaar. Het nieuwe gebruik moet Dit wordt (mede) bepaald door de ge- kwaliteiten van het bestaande weefsel vanzelfsprekend en tijdloos zijn en bruikskwaliteit en de kwaliteit van de en de verschillende manieren waarop nauwelijks ontdekte en onverwachte randen: deze zijn met zorg aangelegd, de plekken door bewoners gebruikt mogelijkheden tot leven wekken. schoon, onderhouden en beheerd. (kunnen) worden. Schakels ontbreken Minstens zo belangrijk voor de bele- De tussenruimte Een hecht netwerk van openbare ving is dat de Muntzone niet alleen een De potentiële plekken van samen- ruimten en continuïteit van routes fysieke ruimte is, maar ook geschiede- komst zijn vaak gelegen in de tus- kan van de openbare ruimte ontmoe- nis, betekenis, stedelijke duiding heeft. senruimte van het stadsweefsel, een tingsruimte maken. De aanwezige en Geheimen die daarbij een rol spelen ruimtecategorie tussen openbaar en veel gebruikte routes passeren alle het zijn het gebruik van logische stromen privaat. Het zijn strategische plekken Muntgebied, maar vormen nergens langzaam verkeer uit de buurt, het ont- in het weefsel met een potentiële een knooppunt, een ontmoetingsplek. wikkelen van stedelijke betekenis, de rijkdom aan gebruiksmogelijkheden. De wezenlijke schakel tussen het Geld- aanwezigheid van polen in de ruimte De Muntsluis als scharnier, als schakel museum en Cereol ontbreekt en een (zodat er een reden ontstaat om door tussen de wijken Lombok en Oog in Al slim uitgedachte passage of circulatie de ruimte te bewegen), en program- is zo’n Doornroosje die uit haar slaap zou hier een geweldige ‘boost’ aan mering van de juiste functies. Beheer kan ontwaken. Het opnieuw ‘laden‘ kunnen geven. van deze vooral recreatieve ruimte (‘uploaden’) van zo’n plek is nodig om zou daarom hier als eerste hoofdstuk de gemeenschappelijke eigenaardighe- Juist in deze Muntzone kunnen we moeten worden opgenomen, iets wat den en het karaktervolle troef te laten inzetten op een onderscheidende bepaald niet gebruikelijk is. worden voor een vitale toekomst van kwaliteit om de aanliggende woonge- de aanliggende wijken en regio. bieden aantrekkelijk te houden, zodat Ruimte is actief programmeren / mensen ook daadwerkelijk in de stad uploaden Een ruimte als die van de Muntsluis willen blijven wonen. Intensivering De Muntzone kan op vier schaal- lijdt de laatste decennia onder de van de stad vraagt om een andere niveaus worden geprogrammeerd: afwezigheid van functioneel gebruik en uitdagende openbare ruimte. buurt (leef- en ontspanningsruimte), en daardoor aan een veelheid van Dit begint met het benutten van de wijk (huiskamer), stad (geografisch ogenschijnlijk niemandsland. De ruimtelijke fenomenen, het voorkomen brandpunt) en regionaal (belangrijkste Muntsluis is ooit als schakel van een van discontinuïteiten in netwerken en cross roads). Met dit project wil Nieuw nieuw gedachte economische activiteit infrastructuur, en een goede interactie Utrecht van het Muntgebied een ‘place ontwikkeld, maar mist de identiteit van tussen programma en ruimte. to be’ maken voor buurtbewoners in een dorp, de intensiteit van een stad en plaats van een doorgangsroute en een de kracht van een landschap. Het is zaak om deze ontzielde plek van gastvrijer onthaal voor passanten. Wat Veel onbenoemde ruimte bevindt zich de stad te koesteren en door uiteenlo- er nodig is op deze schaalniveaus dient langs randen van wijken en tussen pende initiatieven te activeren. Werken breed gevoed te zijn door gesprekken aanliggende wijken. Daar waar vroeger aan de openbare ruimte is als het land met gebruikers en co-makers uit het een levendige economische vitaliteit bewerken: het zaaien gaat voor het culturele veld. Naast landschap, steden- plaatsvond, is nu vergane glorie en wat oogsten. Het zaaigoed valt alleen dan bouw en beheer dienen planologie, MUNTPARK gebruik, kunst, cultuurhistorie, veilig- basis, het substraat voor de dynamiek Er is een lijst van tien randvoorwaar- heid, openbare orde, duurzaamheid in de openbare ruimte. Beheer moet den voor succesvol functionerende en waterbeheer te worden betrok- daarom een integraal onderdeel zijn pleinen, opgesteld door de Ameri- ken. Cruciaal voor het project is dat van het nieuwe animeren. Dat kan op kaanse organisatie Project for Public De verborgen schat van Utrecht niet alleen de ruimtelijke en culturele verschillende manieren: door bewo- Spaces. Deze voorwaarden kun je betekenis wordt doorgrond, maar ook nersinitiatieven en/of voorzieningen, eveneens op parken toepassen: de economische. publieke of commerciële voorzienin- gen, of een combinatie hiervan. 1. Imago en identiteit: een goed plein Plekken krijgen een nieuwe publieke heeft een evenement, gebouw of betekenis, omdat zij verschillende Vaak zie je aan de openbare ruimte kunstwerk dat het een eigen identiteit soorten gebruikers en gebruik met en voorzieningen in een wijk dat het geeft. elkaar verbinden. Deze delen bepaalde beheer wordt opgevat als een taak van 2. Attracties en bestemmingen: elk kenmerken. De menging van lokale en controle en beperking. Het (potentiële) plein heeft een variëteit nodig aan 41 stedelijke reikwijdte vormt een essenti- gebruik wordt vaak als bedreigend kleinere plekken die mensen aantrek- ële voorwaarde voor openbaarheid. Dit gezien. Gebods- en verbodsborden ken, zoals cafeetjes, fonteinen, een type plekken heeft de flexibiliteit en verschijnen, evenals andere fysieke te- beeld of een podium. potentiële dynamiek in zich om men- kenen van controle - of in het slechtste 3. Voorzieningen: een plein heeft sen te verleiden tot verblijf, ontspan- geval hekwerken ter voorkoming van voorzieningen nodig die de ruimte nen, pauzeren en genieten. overlast of aansprakelijkheid. Daarom prettig in gebruik maken: banken, is het van groot belang om een praktijk verlichting, voetpaden, etc . Voor de vitaliteit en dynamiek van te ontwikkelen, die mensen betrekt bij 4. Flexibel ontwerp: het gebruik van het Muntgebied is het daarom van de totstandkoming, het gebruik en de een plein verandert in de loop van een levensbelang om naast hardware verzorging van de openbare ruimte. dag, week en jaar. Deze natuurlijke interventies ook een reeks soft- en verschuivingen moeten ruimte krijgen orgware interventies uit te proberen. Gedeeld versus verdeeld in een flexibel ontwerp. Het Geldmuseum en Cereol (onder Succesvolle gedeelde openbare ruimte 5. Seizoensstrategie: in een succesvol andere Het Wilde Westen) kunnen bij- vraagt om een omslag in het denken park zoals Bryant Park verandert het voorbeeld een samenwerking aangaan over openbare ruimte. De wens van de gebruik per seizoen. ’s Winters geeft via gemeenschappelijke programme- gemeenschap als uitgangspunt nemen, een ijsbaan een andere dimensie aan ring: de Muntzone als nieuw cultureel is een succesfactor. Als je gebruikers het park. platform, die (bijvoorbeeld zeker tot meer betrekt bij de openbare ruimte, 6. Toegang: een goed plein bereik je 2018) ondersteuning krijgt van een accepteren zij eerder maatregelen; makkelijk te voet: omliggende straten gemeenschappelijke organisatie en ze hebben er immers zelf aan meege- zijn nauw, oversteekplaatsen zijn marketingstrategie. Het wiel behoeft werkt. Een andere meerwaarde van duidelijk aangegeven, stoplichten zijn niet te worden uitgevonden. Dit actief gedeelde ruimte is dat de openbare afgestemd op voetgangers. programmeren van een locatie is sterk ruimte dan weer een echte ontmoe- 7. Het binnenplein & het buitenplein: in opkomst. Er zijn meer voorbeelden tingsplek wordt voor iedereen; zij is dit idee van parkontwerper Frederick van clusters, zoals de Westergasfa- niet verdeeld onder specifieke gebrui- Law Olmsted is na honderd jaar nog briek, die actief samenwerken via een kers. Betrokkenheid bij de openbare altijd actueel. De straten en stoepen gemeenschappelijke programmering. ruimte leidt tot een verantwoorde- rondom een plein beïnvloeden het In het Muntgebied zijn verschillende lijkheidsgevoel voor het gedrag in gebruik enorm. ondernemers en particulieren reeds de openbare ruimte. Kiezen voor 8. Invloed op de omgeving: de in- initiatieven aan het opzetten. Het door gedeelde ruimte betekent echt kiezen vloed van een plein strekt zich als de de bewoners zelf gerealiseerde Munt- voor alle facetten die bij deze vorm van tentakels van een octopus uit in de plein biedt al comfort en verleidt tot openbare ruimte horen: wat betreft omgeving. gebruik: de start van het consumeren gebruik, inrichting, beheer en proces. 9. De centrale rol van pleinbeheer: een van de ruimte. goede beheerder voelt precies aan De inrichting van de openbare ruimte wat er nodig is in een park op gebied De nieuwe opgave: naar een weerspiegelt onze opvattingen over van bijvoorbeeld schoonmaken, ontspannen stedelijkheid de verhouding tussen staat en burger, evenementen en benodigdheden voor Kleine ingrepen die gebruik van het publiek en privé. Dit geeft niet alleen een kantine. Dit geeft het park een park(gebied) stimuleren, kunnen hier weer hoe er wordt gedacht over de rol prettige, veilige sfeer, waar mensen een groot verschil maken. Cereol heeft van de overheid. Het illustreert ook de graag komen. tot op heden door allerlei oorzaken nieuwe verhouding tussen publiek en 10. Verschillende financieringsbron- nog niet die magneet kunnen worden privé. De kunst is om de esthetische nen: meestal ligt het beheer in handen die deze plek verdient. Ontwikkeling beleving van de openbare ruimte te van de overheid, maar met sponsor- van dit gebouw kan een katalysator combineren met haar functie als plaats ships en partnerships stimuleer je zijn om de potentie van deze plek tot van uitwisseling. æ diversiteit in het park. uitdrukking brengen.

Levendige openbare ruimte, waar kinderen veilig kunnen spelen, waar mensen vaak aanwezig zijn en zich be- trokken bij voelen, is een toegevoegde waarde van formaat. Net als wat van waarde is of waaraan we gehecht zijn verdient dit verzorging en onderhoud. Het beheer en onderhoud vormt de MUNTPARK Hans Venhuizen De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

42

“Die stedeling zoekt vooral naar openheid in de volle stad waar hij op adem kan komen van de waanzin van de dag.” MUNTPARK Op haar website raadt de Konink- in het midden. Ik stel voor het gebied lijke Nederlandse Munt de bezoekers vanaf nu MUNTPARK te noemen. dringend aan om de aankopen in haar Hiermee verschuift de aandacht van

‘coinshop’ toch echt digitaal per iDEAL het kunstwerk dat Rijkswaterstaat De verborgen schat van Utrecht te voldoen. Wanneer de Munt in haar bouwde om de scheepsbewegingen af eigen domein al de voorkeur geeft te handelen naar het recreatieve kunst- aan digitaal in plaats van contant werk in wording dat het hele gebied is. geld, geeft ze daarmee feitelijk haar Vanuit het perspectief van de sluis kun eigen achterhaaldheid toe. Dat is voor je de aanlegsteigers voor pleziervaar- haar omgeving, het Muntsluisgebied, ders die gepland worden in het gebied, niet veel anders. Ooit was het een keurig recht langs de kant leggen en zo trots knooppunt op de belangrijkste in een nieuwe functie voorzien. Maar vaarroute tussen Amsterdam en het wanneer we het gebied als park zien, 43 Duitse achterland. Waterpoort tot de kunnen die steigers ook over het water stad. Drukke vestigingsplaats voor meanderen waardoor een nieuw en bedrijven en sleutel tot de Hollandse spectaculair waterwandelpad ontstaat. Waterlinie. Inmiddels heeft het gebied nagenoeg al deze functies verloren. De benoeming als MUNTPARK opent bovendien de sluis naar een reeks ver- De Munt is druk bezig zichzelf bijzonderingsmogelijkheden voor het opnieuw uit te vinden. Echt geld gebied. Een aanstekelijke thematise- wordt er nog wel gemaakt, maar de ring kan helpen om de nieuwe beteke- aandacht verschuift meer van de munt nis van het gebied ‘te munten’. En wat als drager van concrete waarde naar ligt er in het MUNTPARK meer voor de de munt als drager van betekenis. Her- hand dan die Munt zelf. Plekken voor denkingsmunten voor jubilea, eremun- muntspelen worden ingericht, er komt ten voor helden en zelfs huwelijks- en een geschillenarena waar het munt- geboortemunten worden er geslagen. werpen beslist, de sluizen kunnen door Met het Geldmuseum omhelst de iedereen worden bediend tegen beta- Munt bovendien onomwonden de ling van de juiste munten en op alle oe- nieuwe tijd. Of we nu met in een vers gooien mensen, ter verhoging van bijzondere vorm geslagen stukjes me- hun levensgeluk, met hun rechterhand taal betalen of via het internet, geld munten over hun linkerschouder in het is geld en kent in elke tijd zijn eigen water van het MUNTPARK. De nieuwe functie en verschijningvorm. Aan een status van het gebied wordt bevestigd soortgelijke metamorfose die de Munt door een groots evenement waarin momenteel ondergaat werkt Nieuw omwonenden van het MUNTPARK het Utrecht voor het Muntsluisgebied. Het wereldrecord simultaan opwerpen van gebied mag dan vele functies kwijt een munt, op 3 maart 2010 door de zijn geraakt, het blijkt plots over vele British School of Bahrein scherp gesteld andere kwaliteiten te beschikken. Als op 1117 deelnemers, met duizenden knooppunt voor concrete waarden via deelnemers overtreffen en zo het industrie en scheepvaartverkeer heeft MUNTPARK ook een plekje in het Guin- het afgedaan, maar haar toekomst als ness Book of Records bezorgen. drager van betekenis voor de recre- ërende stedeling is pas net begon- De benoeming en thematisering nen. Die stedeling zoekt vooral naar thematisering als MUNTPARK kan een openheid in de volle stad waar hij op sterke en aanstekelijke manier zijn om adem kan komen van de waanzin van de nieuwe betekenis van het gebied de dag. Het Muntsluisgebied met haar een ‘kick-start’ te bezorgen. Die ‘kick- groene oevers en haar bruggen, slui- start’ kan helpen om voldoende lobby zen en gebouwen, biedt de Utrechter op te bouwen voor het realiseren van een bijzonder vormgegeven openheid enkele noodzakelijke ingrepen zoals waar het goed recupereren is. het herstel van de sluis. Wanneer die nieuwe betekenis eenmaal van start is Evenals de Munt, die van harde gegaan, moet de thematisering echter munten steeds meer overstapt op het weer stoppen. Werkelijke beteke- begrip geld en zelfs het internetban- nis ontstaat immers niet via glossy kieren omhelst, begint het Muntsluis- brochures en een bekendheid die ver gebied met het opnieuw definiëren boven de gemeentegrenzen uitstijgt. van haar kernkwaliteiten. Dan staat Werkelijke betekenis ontstaat doordat daarin niet zozeer het sluizencomplex de mensen eromheen de plek gebrui- centraal maar veel meer haar directe ken en ervan houden. æ omgeving, haar groene oevers en recreatieve functies die zich daar steeds Noot van de redactie meer concentreren. Het sluisgebied is De analyse en het voorstel van Venhuizen sluiten feitelijk een park voor haar omgeving. naadloos aan bij de visie van het projectteam. Een park met een joviale waterpartij Vanaf nu noemen we het Muntgebied ‘Muntpark’. Waar komt de stad vandaan? Over nieuwe coalities bij de De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

­ontwikkeling van openbare ruimte Arie Lengkeek MUNTPARK

44

“Een ondernemer ziet potentie op een dode plek in de stad, waar anderen letterlijk niets in zagen.” MUNTPARK Kees van der Leeuw was een Rot- manier verdeeld, zoals onlangs ook terdamse ondernemer in koffie en nog eens werd bevestigd door de thee. Hij promoveerde in Wenen bij VROM-raad1. Als het gaat om gevoe-

Sigmund Freud in de psychiatrie, was ligheid voor de potentie van een plek, De verborgen schat van Utrecht geen onverdienstelijk musicus en hebben ondernemers, gebruikers en schilderde idem dito. Maar bovenal bewoners vaak een veel fijnzinniger heeft hij in Rotterdam zijn sporen en gerichter inzicht dan bevoegde nagelaten als opdrachtgever voor de instanties. De kunst is vervolgens om Van Nellefabriek van de architecten parallelle belangen te vinden die Leendert van der Vlugt en Mart Stam. inzicht kunnen omzetten in beweging, Minder manifest maar even groot investering, transformatie. Die bena- was zijn invloed op het Basisplan dat dering stimuleert de Van der Leeuw- de wederopbouw van Rotterdam kring op uiteenlopende manieren in 45 bepaalde. Als opdrachtgever was hij Rotterdam. vooral ondernemer. Maar zijn bijdrage aan het gezicht en functioneren van Bijvoorbeeld door het ontsluiten en de stad zijn enorm geweest. publiekelijk onderscheiden van private initiatieven met meerwaarde voor de Van der Leeuw wilde een gebouw stad middels een jaarlijkse terugke- waar de productiviteit van zijn werk- rende prijs. De winnaar van 2009 was nemers hoog zou zijn. Van der Leeuw de architect Joost Kuhne, die op uiterst wilde een stad die als een geoliede inventieve wijze een gebouw realiseer- machine het economische proces van de dat in één beweging ook een straat handelen en uitwisselen zou facili- afmaakt. Ook hier geldt: een onderne- teren. In beide gevallen wist hij dat mer ziet potentie op een dode plek in te verbinden met een begrip voor de stad, waar anderen letterlijk niets in de waarde van schoonheid. De Van zagen. Ook in de eigen praktijk van de Nellefabriek was vanaf de oplevering leden wordt deze benadering gezocht. een bezienswaardigheid, maar vooral Op concrete locaties, waar leden van ook een fabriek. Bij al het denken over de kring zelf in het vastgoed betrok- mooie, levendige en goed gestof- kenheid hebben, wordt gewerkt aan feerde steden dreigen we maar al te business cases voor de publieke ruimte. makkelijk te vergeten wat de dragers Met vallen en opstaan zijn zo proces- daarvoor zijn. De stad is niet een te sen in gang gezet die de potentie van regisseren voorstelling, met architecten, de plek, de essentie van de opgave en stedenbouwers en stadsontwikkelaars de betrokkenheid van uiteenlopende als copywriters, scenarioschrijvers en actoren verbinden. Een mooi voorbeeld regisseurs. Stedelijkheid heeft andere daarvan is het Rondje Rijnhaven, waar motieven, waarbij de belangrijkste op initiatief van de kring voor het eerst actoren niet primair bezig zijn met het alle aaneengrenzende bouwinitiatie- maken van interessante steden. ven rond de Rijnhaven naast elkaar zijn gezet. Gezamenlijk hebben de bouw- De wederzijdse relatie tussen privaat heren hierop besloten om met elkaar ondernemerschap en de publieke kwa- op realistische wijze de publieke be- liteit van architectuur is de drijvende tekenis van hun projecten in overeen- kracht voor de Van der Leeuwkring, stemming te brengen, en daar nu, in de een initiatief van AIR, het architec- tussentijd van bouwputten en tijdelijke tuurcentrum van Rotterdam. In deze inrichtingen, al mee te beginnen. kring brengt AIR op persoonlijke titel een aantal prominente Rotter- Essentieel is parallelliteit van belangen. damse opdrachtgevers in de stedelijke Dat is een realistisch streven zolang het ontwikkeling en -vernieuwing bijeen wat snerende ‘welbegrepen eigenbe- rond het thema privaat initiatief voor lang’ niet wordt uitgesloten of, sterker publieke ruimte. De kring is vernoemd nog, het vertrekpunt is. Elke actor naar Kees van der Leeuw, en is stevig heeft zijn eigen motieven, letterlijk: be- geworteld in Rotterdam. De drijvende weegredenen. Om de stad in beweging overtuiging achter de kring is dat te krijgen, is het van belang daar zicht privaat initiatief meerwaarde kan op te krijgen en daarover uitwisseling, hebben voor de stad; en dat goed herkenning en verbinding te organi- ondernemerschap deze meerwaarde seren. Uitdagen tot dat gesprek is de ook bewust inzet in de ontwikkeling rol die AIR met de Van der Leeuwkring van gebieden en gebouwen. in Rotterdam neemt. Daarbij is de aansluiting op de cultuur van onderne- De publieke ruimte is daarmee niet merschap die Van der Leeuw vertegen- louter het domein van de publieke woordigde inspiratie en drijfveer. Wie dienst. Belang en betrokkenheid bij de is de van der Leeuw van Utrecht? Daar 1 Advies VROM-raad ‘Publieke ruimte: naar een publieke ruimte blijken dan ook lang zou de stad wel eens vandaan kunnen nieuwe balans tussen beeld, belang en beheer’, niet altijd op een vanzelfsprekende komen! æ juni 2009 Beeldessay Daan Paans De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

46 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 47 48 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 49 50 MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

51

III. Visie

Verandering van een gebied begint met een nieuwe kijk. Door het Muntgebied als samenhangend geheel te verkennen, ontstaat er zicht op de kansen die het gebied herbergt: een vergeten plek wordt centrale publieke ruimte in de stad. Het Muntgebied heeft potentie als park. Deze visie geeft het gebied samen- hang en een nieuwe bestemming. Het is ook een leidraad om bouwstenen voor het park te benoemen. Zo ontstaat er een kader dat houvast én volop ruimte biedt voor verdere invulling. De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

52

Stadsparken in Utrecht Het Muntpark is een uniek nieuw stadspark in Utrecht: een waterpark met groene omlijsting en volop cultureel erfgoed. Het park maakt deel uit van de parkzones die de gemeente langs de kanalen wil ontwikkelen (Groenstructuurplan 2007). Parkontwikkeling MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

53

Het Muntgebied is een oase in de stad. Oog in Al is onderdeel van het Munt- Samenhang creëren Iedereen houdt van deze plek. Van de park. Hiermee ontstaat een stadspark Momenteel vormt het Merwedekanaal rust, de ruimte, het water, het groen in het nieuwe midden van Utrecht. Het een scheiding tussen twee verschillen- en het culturele erfgoed en dat midden Muntpark verbindt de omringende de wijken. Een parkopvatting van het in het rumoer van de stad. Het is ook wijken Lombok en Oog in Al. Muntgebied kan de kanaalomgeving een verwaarloosde plek die smeekt om veranderen in een open ontmoetings- aandacht. Of positief geformuleerd: Sferen en kwaliteiten versterken plek voor beide omringende wijken. een verborgen schat vol kansen om een In het Muntgebied zijn al verschil- Het Muntgebied heeft samenhang sterlocatie van Utrecht te worden. Met lende sferen te onderscheiden. Deze nodig om een echt stadspark te kun- een duidelijke bestemming kan het kunnen verder versterkt en uitgewerkt nen zijn. Dit kan via een centrale zone, Muntgebied sterk aan kracht winnen. worden om het gebied stapsgewijs te verbindende routes, een rode draad Het huidige gebruik geeft al een sleu- ontwikkelen tot park. Het park is een in de verschillende ontwerpen, en via tel naar de verborgen schat. toneel voor beweging en activiteit in beeldvorming door communicatie over een stoere setting van het voormalige het gebied als park. De sleutel naar de verborgen schat industriegebied. Tegelijkertijd is dit In de praktijk schemert af en toe een ook juist een plek om in de zon te Beheer glimp door van wat het Muntgebied zitten, te zijn – the place to ‘be’. De De leefbaarheid van het gebied staat kan zijn: een park, omgeven door weidsheid en openheid geven een onder druk. Er is veel inzet van de drukke thuiswerkers, bedrijfjes en gevoel van ruimte. Je kijkt uit over buurt nodig om rommel op te ruimen actieve bewoners. Binnen zitten zij bij het water, zoals je vanaf het strand zo en vervelend gedrag te verhelpen. wijze van spreken achter de laptop de nu en dan de verte in kijkt op zee. De Die energie is er volop, maar de druk mooie omgeving te ontwerpen waarin zuidpier steekt net als een kale rots of is groot. Er moeten betere afspraken de opkomende creatieve sector goed een zeepier uit in het water. In die rust over beheer worden gemaakt. Beheer gedijt. Buiten komen ze op adem van is een aantal trekpleisters, gerela- rond nieuwe activiteiten en ingrepen het werken – door een wandeling, een teerd aan buitenleven, ontspanning moet al in de planfase worden uitge- rondje joggen, een uurtje roeien of op en cultuur. De Rijksmunt, Cereol, de werkt. æ het terras. Op die ontwikkeling willen directeurswoning en Kanaalzicht zijn wij aansluiten, deze willen wij omar- ontmoetingsplekken op de kant. Op men en waar nodig versterken. Door en rond het water brengen waterrecre- onderhoud en beheer, verbetering van atie en bijbehorende voorzieningen als de inrichting, aanvullende programme- een haventje, roeiloods en zwemstei- ring en het creëren van samenhang in gers levendigheid, naast de culturele het gebied als park. programmering en goed gekozen horeca. De waterwerken geven het Waterpark, stadspark, Muntpark park een unieke kwaliteit door hun Het Muntgebied kan een bijzonder cultuurhistorische waarde. De brug- park zijn, een waterpark. Water is het gen, sluizen, brug- en sluiswachters- meest karakteristieke element in dit woningen vormen een schilderachtig gebied, omlijst door cultuurhistorisch decor van het park, te vergelijken met waardevolle waterwerken. De Rijks- de forten van de Nieuwe Hollandse munt heeft de potentie als grootste Waterlinie. Aansluitend op bestaande stedelijke trekker aan het water. sferen en kwaliteiten worden inrichting, Vandaar de naam Muntpark (net zoals programmering en beheer per locatie de waterwerken naar de Munt zijn ver- uitgewerkt om het gebied door te noemd: Muntbrug en Muntsluis). Park ontwikkelen tot echt stadspark. Bouwstenen van het Muntpark De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

54

A. LIGGING EN MORFOLOGIE

Oude Rijn

Lombok

Leidsche Rijn

Oog in Al

Merwedekanaal

Leidsche Rijn

Amsterdam-Rijnkanaal

Het Muntpark is een centrale ontmoetingsplek in het nieuwe midden van de stad. MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

55

B. HOOFDINGANGEN EN DOORGANGSROUTES

Het Muntpark is een nieuwe pleisterplaats op een knooppunt van verbindingen voor pleziervaart en langzaam verkeer. De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

56

C. CIRCULATIE EN CENTRALE ZONE

Goede verbindingen over land en water geven het Muntpark samenhang, in de hier abstract weergegeven centrale zone/ circulatie. MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

57

D. BOUWSTENEN VAN HET MUNTPARK

12 11 14

10 13 09 15 08 07 06 01

02 05 04

03

Vanuit de parkvisie worden bestaande kwaliteiten in het Muntgebied ontwikkeld als bouwstenen van het Muntpark. Zo krijgt het voormalige industriegebied een nieuw leven als stadspark.

01 Circulatie en centrale zone 06 Muntplein 11 Kanaalzicht 02 Rijksmunt 07 Oevers 12 Muntsluis 03 Muntkade - Kanaalweg 08 Cereol 13 Sluisplein Muntsluis 04 Muntbrug 09 Cereolplein 14 Noordpier 05 Park Oog in Al 10 Elevator 15 Zuidpier De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

58

01 Circulatie en centrale zone water. De Kanaalweg is ter hoogte verbindt het Muntpark op korte af- Het Muntpark heeft vier hoofd­ van Welgelegen in de toekomst alleen stand alweer met de Veilinghaven en ingangen: aan de Leidseweg, nog toegankelijk voor langzaam en het Jongeriuscomplex. Groeneweg en op het eind van de bestemmingsverkeer, aansluitend Everard Meysterlaan. De centrale op de gemeentelijke visie Welgele- 02 Rijksmunt zone van het park strekt zich uit van gen. Cereol is een mooi eindpunt De ster van het Muntpark is het statige het water rond de noordpier van de op de levendige route Kanaalstraat, gebouw van de Rijksmunt met haar Muntsluis tot en met het waterplein Groeneweg en Muntpark. voorname geschiedenis als eeuwen­ ten zuiden van de Muntbrug. Rond de oude landelijke muntproducent. centrale zone liggen de verschillende Waterroutes Vandaag de dag trekt zij in de vrije trekpleisters van het park aaneenge- Het water is een verbindend element tijd hele gezinnen voor een bezoek schakeld via verbindende routes. in de centrale zone van het Muntpark: aan het interactieve Geldmuseum. met kleine bootjes, waterfietsen, een Achter de gevel herbergt zij nog veel Landroutes watertaxi of ander tot de verbeelding meer ruimte, dus mogelijkheden De routes in het Muntpark hebben sprekend vervoermiddel kunnen bez- voor nieuwe invullingen. Gezien het verschillende sferen en een nieuwe oekers zich door het park verplaatsen monumentale pand en de strategische inrichting op diverse plekken. Rond en verschillende locaties aandoen. Elke ligging aan het park en in de stad, kan de Rijksmunt wordt het profiel van trekpleister in het Muntpark heeft een nieuwe aanvullende functie de de Leidseweg beter afgestemd als dan ook ruimte om aan te meren. Rijksmunt nationale en zelfs inter- overgang naar het omringende Munt- De vlonders nodigen uit voor een nationale aantrekkingskracht geven. park. De brede weg op de Muntkade wandeling of verblijf aan het water. Vergelijkbaar met een Hermitage aan krijgt een nieuwe inrichting met Een belangrijke vaarverbinding voor de Amstel. Door de publieke ruimte terughoudende ruimte voor autover- het Muntpark is de Leidsche Rijn als op stijlvolle wijze bij de entree te keer en nadruk op een aantrekkelijke deze aangesloten is op de singel rond betrekken en activiteiten van buitenaf looproute en verblijfszone langs het de binnenstad. Het Merwedekanaal beter zichtbaar en toegankelijk te MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

59

maken, profiteert de Rijksmunt van verlevendiging van deze kade. worden ingericht dat verschillende een mooi park voor de deur. Ander- De Kanaalweg begrenst het nautische soorten langzaam verkeer deze veilig som geeft een levendig gebouw het kwartier aan de overzijde van de kunnen gebruiken. park weer extra gewicht. Muntkade met een botenhuis half In 2011 bestaat de Rijksmunt honderd op het land en half op het water. De 05 Park Oog in Al jaar. De gelegenheid om het nieuwe nieuwe oeverbeplanting vormt een Park Oog in Al is door de gemeente leven in de Rijksmunt aan te kondigen natuurlijke overgang die het zicht op recent uitgeroepen tot Groen Monu- tijdens een feestelijk evenement. het water bewaart. ment en is in deze visie onderdeel van het Muntpark. Doordat het laatste 03 Muntkade - Kanaalweg 04 Muntbrug deel van de Everard Meijsterlaan Net om de hoek van de Rijksmunt Bij de hoofdingang van het Muntpark verandert in een fietsroute, ligt het bevindt zich het nautische kwartier ter hoogte van de Rijksmunt is de Cereolterrein in park Oog in Al. De van het Muntpark: een levendige, Muntbrug de verbindende schakel op uitbreiding van het wijkpark met het gezellige omgeving met verschillende de doorgangsroute van de Leidseweg. restaurant in de directeurswoning van functies op en rond het water. Deze Deze brug is hét uitzichtpunt op het Cereol is een stap in de ontwikkeling zone is geschikt als pleisterplaats voor weidse water aan weerszijden. Als tot stadspark. Ook de invulling van kleine boten omgeven door toepassel- rijksmonument is de draaibrug uniek landgoed Oog in Al moet bekeken ijk uitgaansleven, zoals een drijvende in zijn soort in Nederland en heeft worden vanuit het perspectief van een bioscoop of bijzonder schip met dus een belangrijke cultuurhistorische stadspark. horecafunctie. waarde. Daarbij vormt de Muntbrug Het voormalige Dekkledenhuis is een een centraal onderdeel en verbind- 06 Muntplein aanliggend industrieel monument dat ingselement in het park. Wegens het Naast de hoofdingang van het sfeer aan wal kan brengen in de vorm toenemende fietsverkeer op de route Muntpark bij de Rijksmunt en de Abel van een hotel of met publieksfuncties tussen Leidsche Rijn en de binnenstad Tasmanbrug bevindt zich het Munt- op de begane grond, passend bij de moet het wegdek van deze brug zo plein aan het Merwedekanaal. Dit is De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

60

een sleutelplek in de publieke ruimte iconen die de parkranden markeren. 09 Cereolplein van het Muntpark: een ontmoeting- Cereol is de luidruchtige, stoere neef Het Cereolplein is een verbindende splek met fraai uitzicht op het park, van de deftige Munt. De sojafabriek schakel tussen het Cereolterrein, park een pleisterplaats om in de zon te zit- heeft op alle mogelijke manieren leven Oog in Al, het Sluisplein en Kanaal- ten, te zwemmen, vissen of schaatsen in de brouwerij gebracht. Dat moet het zicht. Zij biedt een goede opmaat onder te binden. Het brugwachters­ vooral blijven doen, liefst op stedelijk en toegang naar deze verschillende huisje wordt een kiosk waar dingen niveau, passend bij het bijzondere ge- plekken. Als open ruimte geeft het verkijgbaar zijn voor het verblijf op de wicht van een gebied als het Muntpark plein gewicht aan het Cereolcomplex steiger. De kioskhouder is mede park- in Utrecht. Gezien het aanhoudende en aan park Oog in Al, zeker met een wachter en houdt een oogje in het zeil. belang van de creatieve economie, duidelijk vormgegeven entree naar dit transformeert ook dit industriële monu- park. Het plein biedt prettige ruimte 07 Oevers ment in een culturele trekpleister, een om te zitten, afgestemd op de be- Oevers zijn een belangrijk element podium voor de creatieve sector, als schikbare zonuren. Door de aanwezig- voor de samenhang in het Muntpark. breed samengestelde, gevarieerde plek heid van Cereol is er veel beweging op Een goede inrichting maakt contact voor ontmoeting, presentatie, werk en het plein van langzaam bestemmings- met het water voor iedereen mogelijk, stedelijke horeca. Geïnspireerd op de verkeer en het bijbehorende praatje brengt sfeer en rust met beplanting, voormalige ruimtelijke uitbundigheid in voor de deur. en biedt plekken om aan te meren. vormstijlen van de contrasterende silo’s, Verzakte kaden en oevers worden het silogebouw en het oude fabriek- 10 Elevator opgeknapt. De oeverontwikkeling sluit spand, leent renovatie van het rijksmon- De elevator op de kade aan het plein aan op het gemeentelijke oeverbeleid. ument zich goed voor een combinatie voor Cereol is een landmark in het met een moderne opbouw. Deze vorm Muntpark. Een nieuwe functie zoals 08 Cereol van renovatie-nieuwbouw markeert het een minihotel versterkt dat effect. De Rijksmunt en Cereol zijn elkaars nieuwe elan van het Cereolcomplex en Een eigentijdse toevoeging geeft de pendanten in het Muntpark, twee het Muntpark in het algemeen. kraan een spannende nieuwe twist en MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

61

behoudt karakteristieke eigenschap- dringend om onderhoud. Door het 14 Noordpier pen als haar transparantie en indus- beperkte functionele gebruik van De noordpier is een rustig laantje aan triële verleden. Het ‘kraanhotel’ is een de sluis leent het water zich voor de rand van het park. De zonzijde van potentieel project om op korte termijn andere toepassingen, bijvoorbeeld de pier is geschikt als ligweide. Onder mee te beginnen als aanjager voor de evenementen. Via een cultureel de bomen kun je juist de schaduw ontwikkeling van het Cereolterrein en evenement, zoals een film en exposi- opzoeken. het Muntpark. tie over het leven rond de Muntsluis, maakt het publiek kennis met een 15 Zuidpier 11 Kanaalzicht belangwekkende plek in Utrecht. De Zuidpier is een intrigerend punt in De zonnige kade voor café Kanaal- Tegelijkertijd functioneert de aan- het Muntpark door de ogenschijnlijke zicht lokt al meer bezoekers dan dacht als lobby voor renovatie van onbereikbaarheid ervan. Als een rots het café aankan. Uitbreiding van de de Muntsluis. ligt de pier in het water. Het is een terrasfunctie of plezierige zitmogeli- vergezicht dat vanaf verschillende jkheden in de publieke ruimte zijn hier 13 Sluisplein Muntsluis punten in het park de aandacht trekt. een welkome aanvulling. Het levendige Cereol en het goed Daarnaast is het ook een mooie afge- bezochte café Kanaalzicht zijn door legen plek om te zijn en te genieten 12 Muntsluis het Sluisplein met elkaar verbonden. van een zonsondergang. De inrichting De stoere sfeer van het water- Deze robuuste, massieve vlakte geeft van de pier sluit aan bij de weidsheid staatkundige complex vormt een een gevoel van ruimte en vormt een en vrijheid rond deze plek. æ contrast met het alom aanwezige bijzonder zomerpodium voor stijlvolle groen. De cultuurhistorische waarde culturele programmering. Ook voor als eerste betonnen sluis in Neder- een (drijvende) markt biedt de omgev- land is belangwekkend. Ook heeft ing Sluisplein een idyllische locatie, die de sluis een decoratieve waarde in logisch aansluit op de bedrijvigheid het park. Het sluizencomplex vraagt van vroeger. Coproductie De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

62

Coproductie is een expliciete keuze een parkteam waarin eigenaren, van Nieuw Utrecht als samenwerkings­ gebruikers, ondernemers en instanties vorm voor het project Breng de uit de buurt en de stad zijn vertegen- Muntsluis tot leven. NU werkt volgens woordigd. Het parkteam zet de ont- het principe ‘vernieuwend verenigen’. wikkeling van het Muntpark in gang: Dit betekent maximale samenwerking door een combinatie van regisseren, tussen overheid en burger, maximale onderzoeken, organiseren, ontwer- betrokkenheid van eigenaren, initia- pen en communiceren en/of hiertoe tiefnemers, burgers en ondernemers opdracht te geven. Dit team wordt bij ruimtelijke planning. Dat gaat veel zorgvuldig samengesteld en werkt op verder dan inspraak of een klank- betaalde basis. bordgroep. Het gaat over mede-zeg- genschap en budgetten. Wij geloven Parkteam vormen dat deze vorm van samenwerking Het mooie van deze afgeronde fase is toekomst heeft in gebiedsontwikke- dat het parkteam al in wording is. Bin- ling. De overheid ondersteunt een nen de groeiende groep betrokkenen dergelijke aanpak ook. ontstaat een kerngroep met bredere blik en leidinggevende capaciteiten. Al doende blijkt de waarde ervan: in Nu moeten we dit idee verder uitwer- de loop van het project ontstaat een ken en in gang zetten. Nieuw Utrecht groeiende groep die de blik verruimt biedt de betrokkenen in het gebied of versmalt tot gebiedsniveau en die aan om dit te doen. æ met het gebied en de visie erop bezig is. Hierdoor vinden mensen nieuwe ingangen en doen nieuwe inzichten op. Duidelijk wordt dat er ook bij bewoners en gebruikers van het ge- bied naast betrokkenheid veel kennis, kunde, inspiratie en realiteitszin is.

Regie Coproductie ontstaat voor een deel vanzelf, maar vraagt ook om regie. Nieuw Utrecht heeft die rol op zich genomen als kwartiermaker. Ook voor volgende stappen in de ontwikkeling van het Muntgebied pleit NU voor de coproductie als samenwerkingsvorm. NU geeft het stokje over aan een nieuwe regisseur. Belangrijk is dat er een bevlogen trekker is met passie voor het Muntgebied, die leidingge- vende kwaliteiten heeft en over het vermogen beschikt om partijen met elkaar te verbinden. De trekker vormt Actoren MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

63

Overzicht van partijen die betrokken Ë KBCU, Kleine Boten Club Utrecht Ë SUWO, Stedelijk Utrechts zijn bij het Muntgebied. Via deze Woonschepen Overleg organisaties komen we in contact Ë Koninklijke Nederlandse Munt met mogelijke deelnemers aan het Ë Tresforte parkteam. Ë Kringloopwinkel Emmaus Lombok Ë U.R.V. Viking Ë Aorta Ë Lombox Ë U.S.R. Triton Ë A.U.S.R. Orca Ë Mensen maken Oog in Al Ë Vereniging Nieuw Utrecht Ë Beheergroep Makassarstraat Ë Ministerie van Financiën Ë Vereniging Oud-Utrecht Ë Beheergroep Muntplein Ë Ministerie van OCW Ë Vereniging van Eigenaren Adikade Ë Bewonerscomité Leidseweg Ë Ministerie van VROM (deel Welgelegen) Ë Vereniging van Eigenaren Ë Muziekhuis Lombok Zuidpunt Ë Bewonerscomité Ronduit Weg Ë NoiZ, Nachtopvang in Zelfbeheer Ë Visiegroep Welgelegen Ë BOEi Ë Pas op! Fietsbrug! Ë VOF Meyster´s Buiten Ë Café Kanaalzicht Ë Passie voor Utrecht Ë Wijk-/ vakwethouder Ë College van B en W Ë POG Vastgoed Ë Wijkbureau West Ë Fietsersbond Ë Politieke partijen Ë Wijkraad West Ë Geldmuseum Ë Provincie Utrecht Ë Gemeente Utrecht Ë Rijksdienst Cultureel Erfgoed Ë Gemeenteraad Ë Rijkswaterstaat Utrecht Ë Groengroep Zuidpunt Ë ROC Midden Nederland Ë Het Wilde Westen Ë Stichting Ecologisch Groen Ë Hoogheemraadschap Stichtse Utrecht-West Rijnlanden Ë Stichting Historisch Erfgoed Ë Houtzaagmolen De Ster Ë Stichting Open Oog (in Al) Ë Initiatiefgroep Bevaarbare Leidsche Rijn Ë Stimuleringsfonds voor Architectuur / Belvedere Financiering De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

64

Het project Breng de Muntsluis tot Nieuw Utrecht heeft dit aangegeven leven resulteert in een integrale in haar onderzoek en visie. Vervolgens gebiedsvisie op het Muntgebied als kan het parkteam onderzoek doen Muntpark. De visie is gebaseerd op naar mogelijke financieringsvormen het uitgangspunt om via parkge- en mogelijke partnerschappen. Gezien bruik – ook indirect – financieel bij de cultuurhistorische waarde van de te dragen aan de fysieke verbetering waterwerken ligt een samenwerkings- van het Muntgebied. Binnen de visie verband met overheden van lokaal tot zijn drie pijlers voor vervolgstappen: nationaal of misschien zelfs Europees parkontwikkeling, versterking van de niveau voor de hand. Vormen van PPS aantrekkingskracht van het gebied en moeten ook worden verkend. Inves- onderhoud van het culturele erfgoed. teringen in de Rijksmunt en Cereol Wat betreft financiering levert de visie kunnen mogelijk gekoppeld worden de volgende inzichten op: aan investeringen in het omliggende gebied. Daarnaast bieden creatieve Cultureel erfgoed financieringsvormen mogelijk ook Rijkswaterstaat schat de kosten soelaas. De Stichting Vrienden van het voor renovatie van de waterwerken Jongeriuscomplex grijpt bijvoorbeeld exclusief oevers op ruim tien miljoen alle evenementen en communicatie- euro. Een vorm van basisonderhoud middelen aan om aandacht voor het komt uit op zo’n 3,5 miljoen euro. Jongeriuscomplex te creëren. Deelna- Verbetering van de oevers tussen de me aan het tv-programma Restauratie! Soweto- en Spinozabrug kost circa van de AVRO levert niet de hoofdprijs 1,5 miljoen euro. Aansluitend op de van een miljoen euro voor restauratie parkvisie, kan Rijkswaterstaat nu heel op, maar is wel aanleiding voor de ge- gericht benodigde onderhoudswerk- meente om het Jongeriuscomplex voor zaamheden voor de waterwerken in nul euro aan de stichting te verkopen, kaart brengen en deze voorzien van op voorwaarde dat zij het voor 31 een prioritering, begroting en plan- december 2011 restaureren. ning. Belangrijk punt in de parkvisie is dat het sluizencomplex deel uitmaakt Parkontwikkeling van een groter ensemble van rijksmo- Financiering van parkontwikkeling numenten in het Muntgebied (met de kan gefaseerd worden in afzonderlijke Rijksmunt en Cereol). Dit sluit aan bij uitvoeringsprojecten, op basis van een het gebiedsgericht werken dat het mi- nog te maken parkontwerp. Het park- nisterie van OCW bepleit in haar nota team moet mogelijke financierings­ over Monumentenzorg: aanpak van vormen, faseringen en samenwer- monumenten moeten functioneel en kingsverbanden in kaart brengen. financieel in relatie tot de omgeving Het gemeentelijke Groenstructuurplan worden bezien. biedt aanknopingspunten voor finan- ciering van de parkontwikkeling. æ Kosten krijgen een andere beteke- nis als de waarde van het culturele erfgoed duidelijk is in relatie tot haar context en beoogde nieuwe functie. MUNTPARK Communicatie

De verborgen schat van Utrecht

65

Kennisuitwisseling en netwerkvorming Nieuw Utrecht heeft een speciale ­projectwebsite ontwikkeld en bij- gehouden als platform voor kennis­ uitwisseling, idee-ontwikkeling, discus- sie en netwerkvorming. In de praktijk blijkt de website goed te werken als forum. Daarnaast zijn bijeenkomsten en onderlinge afspraken belangrijk voor persoonlijk contact. Het park- team kan voorzetting van de website en van bijeenkomsten coördineren of organiseren. Ook kunnen zij de website breder onder de aandacht brengen.

Publiciteit en lobby Van al haar projectactiviteiten in het Muntgebied maakt Nieuw Utrecht tel- kens een document om aandacht voor het Muntgebied te vragen. Hoe verder de visievorming en planontwikkeling vorderen, hoe breder de publiciteit gezocht kan worden. Deze publicatie is beschikbaar voor alle betrokkenen en wordt via de vakwereld onder de aandacht gebracht.

Activiteiten Ook via activiteiten kan de potentie van het Muntgebied bij een groter pu- bliek onder de aandacht worden ge- bracht. Denk aan rondleidingen door het gebied, Open Monumentendag, Dag van de Architectuur, tv-program- ma’s als Restauratie van de Avro of Het mooiste pand van Nederland van SBS6. Het parkteam is de aangewezen partij om dergelijke communicatie-activitei- ten te regelen. æ De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK “Het is gewoon opvallend 66 hoeveel mensen graag zelf de handen uit de mouwen willen steken en het trouwens nu al doen.” MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 67 NU verder De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

68

In dit project heeft Nieuw Utrecht Een parkontwerp een begin gemaakt met coproductie De eerste stap die logisch voortvloeit in het Muntgebied. Een unieke vorm uit de visie van het Muntpark is de van samenwerking tussen overheid en opdracht van het parkteam voor een particulier initiatief. Hoe nu verder? parkontwerp. Het gebied verdient hiervoor een internationale prijsvraag. De kunst van het samenwerken Nieuw Utrecht biedt aan om dit idee Coproductie is vandaag de dag geen uit te werken. mogelijke optie meer, het is de enige weg. Top-down gebiedsontwikkeling Direct beginnen met inspraak leidt te vaak tot jaren- Een aantal goed gekozen initiatieven lange vertraging. en activiteiten kan dit jaar al wor- Coproductie vraagt om het vermogen den gerealiseerd. Bijvoorbeeld een tot samenwerken: van eigen belan- feestelijke opening van het Muntpark. gen naar voren brengen en in groter Nieuw Utrecht draagt dan het stokje perspectief plaatsen. Verschillende over aan het parkteam. invalshoeken dragen bij aan een krachtige visie. Omdat het Muntge- Aandacht bied zo’n bijzondere en mooie plek is, Dit gebaar maakt duidelijk dat we het zijn mensen er zeer begaan mee. Sa- Muntgebied nu echt als park willen menwerken betekent dus ook ruimte gebruiken, dus als publieke ruimte geven aan emoties. die voor iedereen toegankelijk is. Wij willen het tij van verval keren. Als we Een ruimtelijke visie als kader niets doen, zakt het eiland letterlijk Een ruimtelijk-programmatische stra- weg in het water. Wij wijzen op de tegie geeft coproductie samenhang, enorme waarde van het Muntgebied. houvast en vrijheid. Vanuit het kader Op haar kansen. De schoonheid. kunnen initiatieven op elkaar worden Utrecht zal veel plezier hebben van afgestemd. onderhoud en nieuwe initiatieven in het Muntpark. Dit pakken we samen Parkteam op. En dat is straks te zien aan een Er is behoefte aan visie en leider- toegankelijk, verzorgd, onderhouden, schap. Nieuw Utrecht heeft regie in smaakvol park vol rust, activiteit en handen gekregen waarmee wij vanuit bijzonder cultureel erfgoed. Het prak- een eigen onafhankelijke positie een tische resultaat van coproductie. De verbinding met alle betrokken partijen verborgen schat is ontdekt. æ maakten. Van daaruit hebben wij een visie op het Muntgebied ontwikkeld. Een parkteam kan deze verbindende rol overnemen. Het parkteam is een coördinerende, verbindende, centrale partij van het Muntgebied. Voor een goede overdracht van dit project wil Nieuw Utrecht een opzet voor deze organisatievorm maken. MUNTPARK Bronnen

De verborgen schat van Utrecht

69

A.U.S.R. Orca, Lustrumboekcommissie, Gemeente Utrecht, Beleidskaders Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2010. Lustrumboek 1970 - 1995, A.U.S.R. Merwedekanaal, werkversie januari Kleppe, R., W. Mulder, Utrecht Orca, Utrecht, 1995. 2009. Roeistad, Viking/ Orca/ Triton, Utrecht, 1990. Appeldoorn, F., C. Hupkes, C. van Gemeente Utrecht, Duik in Utrecht. Winden, Eeuwig Viking. Eeuwboek Visie watertoerisme Utrecht, 2008. Steenvoorden, E., Muntsluis: van de Utrechtse Roeivereniging een verpauperd rijksmonument. Viking, U.R.V. Viking, Utrecht, 2006. Gemeente Utrecht, Rijkswaterstaat heeft geen geld voor Groenstructuurplan 2007. opknapbeurt, Utrechts Nieuwsblad, 12 Arends, G. J., Historische sluizen juli 2005. en stuwen. Waardering en Gemeente Utrecht, Havenverordening instandhouding, STOWA/ Uitgeverij 2006. U.S.R. Triton, redactie, Triton, honderd Matrijs, Utrecht, 2004. jaar aan de riemen, U.S.R. Triton, Gemeente Utrecht, Plan van Aanpak Utrecht, 1980. Baars, K. E., Varend vervoeren van handhaving oeverbeleid woonboten, Amsterdam tot aan de Rijn. 100 jaar 2007. Volkers, K., 20 Vensters in de provincie Merwedekanaal, Matrijs, Utrecht, Utrecht. Een cultuurhistorische 1991. Gemeente Utrecht, Reinigings- en verkenning, USINE/ provincie Utrecht, Havendienst, Havenatlas, 2005. Utrecht, 2006. Blijstra, R., 2000 jaar Utrecht. Stedebouwkundige ontwikkeling van Gemeente Utrecht, Stadsontwikkeling, Wijkmanagement Overleg West, castrum tot centrum, A.W. Bruna & Bouwen aan participatie. Hoe Wijkvisie West. Divers en aantrekkelijk Zoon, Utrecht/ Antwerpen, 1969. belanghebbenden beter, vaker en wonen, leven en werken in een eerder betrokken kunnen worden bij authentieke stadswijk, 2003. Bouwman, O. (red., et al.), complexe bouwprojecten, 2008. Architectuur als noodzaak. Nederlandse ontwerpen voor de Gemeente Utrecht, Structuurvisie toekomst, NAi, Rotterdam, 2009. Utrecht, 2004 .

Bruin, R. E. (red. et al.), Een paradijs Gemeente Utrecht, Visie vol weelde. Geschiedenis van de Merwedekanaalzone, 2005. stad Utrecht, Het Utrechts Archief/ Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2000. Gemeente Utrecht, Woonbotenbeleid, 2007. Bruin, R. E., T. J. Hoekstra, A. Pietersma, Twintig Eeuwen Utrecht. Gerritsen, J., Utrecht Verleden Tijd, Korte geschiedenis van de stad, SPOU Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, 1981. en Het Utrechts Archief, Utrecht, 1999. Heering, A., E. Paalvast, Vaart in Gemeente Utrecht, afdeling de Vaartse Rijn, Landschap Erfgoed Bestuursinformatie, Utrecht Monitor Utrecht/ Aorta, Utrecht, 2007. 2010. Heuvel, M. van den, Fabrieken! Gemeente Utrecht, Beleid Industrieel erfgoed in de gemeente Recreatievaartuigen, 2005. Utrecht, Marijke van den Heuvel/ Colofon De verborgen schat van Utrecht De verborgen schat van

MUNTPARK

70

PROJECT Grafisch ontwerp Thoenes, Ineke van der Hee, Jaap de Autobahn grafisch ontwerp Jong, Jacco Pekelder, Jacob-Jan Bakker, Deze publicatie maakt deel uit van Jacolien Rutten, Jan de Boer, Janita het project Breng de Muntsluis tot Kaarten Drost, Jerker Menninga, Jeroen Breen, leven, een initiatief van vereniging Autobahn grafisch ontwerp, Joost de Groot, Jurjen Kolmer, K.F. Nieuw Utrecht. Gemeente Utrecht, TDK Kadaster Heinfonds, Lawrence Matthews, Lies König, Maarten Dullemeijer, Initiatiefteam Citaten bij illustraties Marcel Engelman, Marcel Greve, • Paul Baltus (pb&co) Bewoners Muntgebied Marco Tankink, Marcus Kuitenbrouwer, bemiddeling, advies Margot Westermann, Maria van • Bas Pickkers (Pickkers Consult) Beeld der Vegt, Marij Nielen, Mariken van initiatief herontwikkeling Autarc, Filmvanalledag, Cor van Hillo, Nimwegen, Marjolein Bracht, Mark • Henri van der Vegt (Urban Pilots) Wim ter Keurs, Marcus Kuitenbrouwer, Polman, Matthijs Mahler, Nanette projectleiding Lawnge, Edwin Prins, Stichting Danckaarts, Nicolien Rengers, Niroc • Jaco de Visser (JDdV architecten) Ecologisch Groen Utrecht-West, Vastgoedontwikkeling, Peter Jans, stedenbouwkundig ontwerp Utrechts Archief, Henri van der Vegt, Piet Kuipers, Pieter Huibers, Pieter van Jaco de Visser, VOF Meysters Buiten Sluijs, Radboud van der Linden, René Ruimtelijke visie Dracht, Rento Hermanns, Ria Glas, Paul Baltus, Bas Pickkers, Henri van der Niet alle rechthebbenden van de Riek Westerhof, Rik Vos, Rikkert Vegt, Jaco de Visser gebruikte illustraties konden worden Paauw, Rob Leenen, Roland Goetgeluk, achterhaald. Belanghebbenden wordt Stichting Fotodok, Stijn van Tuijl, Buurtverkenning verzocht contact op te nemen met Suzanne Hautvast, Thea Veldkamp, Marij Nielen, Stichting Maanzaad vereniging Nieuw Utrecht: Thomas Vernooij, Trevor James, [email protected] Wietske Smit, Willem de Vries, Willem Stuurgroep Wouters, Wim Greijn, Wim ter Keurs Pieter van Sluijs (Gemeente Utrecht), Uitgave Willem Wouters (Rijkswaterstaat) Nieuw Utrecht www.nieuwutrecht.nl www.muntsluis.wordpress.com

PUBLICATIE MET DANK AAN ISBN/EAN: 978-90-806226-3-0

Samenstelling en redactie Albert Sesink, Anco Schut, Angelien © Nieuw Utrecht, 2010 Marijke Orthel en Henri van der Vegt Borgdorff, Bart Bleijerveld, Bastiaan Alle rechten voorbehouden (Urban Pilots) van de Kraats, Bestuur Nieuw Utrecht, Carla Voskuilen, Carlo Andreoli, Dit project is mede mogelijk gemaakt Essays Charles van Eijkelenburg, Chris de door Rijkswaterstaat, Gemeente Daan Paans (documentair fotograaf), Vilder, Cor van Hillo, Corinne Vis, Utrecht, projectsubsidie Belvedere/ Bettina van Santen (Gemeente Deelnemers buurtboek, Denise Stimuleringsfonds voor Architectuur. Utrecht), Hans Oerlemans (OKRA), Goossens, Dirk Borst, Dorothé Jaco de Visser (JDdV architecten), Hans Lucassen, Florent van der Staak, Fred Venhuizen (Bureau Venhuizen), Arie Dekkers, Free Vermeulen, Gemeente Lengkeek (AIR Rotterdam) Utrecht, Gerco Meyer, Grand Catering, Guus Haest, Hans Buiter, Hans van den Foto omslag Brink, Hans en Liselot van Elsen, Daan Paans Harrie Bosch, Heleen Buijs, Ida MUNTPARK De verborgen schat van Utrecht 71 MUNTPARK

De verborgen schat van Utrecht

‘De honderdjarige Muntsluis verkeert in slechte staat, maar Rijkswater- staat kan op dit moment geen geld uitgeven aan een opknapbeurt voor het rijksmonument aan de Keulsekade in Utrecht. Op een basculebrug na, die enkele jaren terug helemaal werd vernieuwd, maakt het sluizen- complex, met de eerste betonnen sluis van Nederland, een verpauperde indruk.’ Utrechts Nieuwsblad, 2005

Een krantenberichtje in het Utrechts Nieuwsblad van 2005 vormt aan- leiding voor Nieuw Utrecht om een nieuwe kijk op het sluizencomplex te ontwikkelen. Deze vereniging voor nieuwe stedelijkheid in Utrecht plaatst de Muntsluis in breder perspectief van het Muntgebied. Het Merwedekanaal is ter hoogte van de Rijksmunt een prachtige oase in de stad. Maar ook een verweesde plek, die om aandacht schreeuwt. Of positief geformuleerd: een verborgen schat vol kansen om een bij- zonder park in Utrecht te worden, een waterpark. Nieuw Utrecht begint een onderzoek naar een voormalig industriegebied dat van functie en ligging veranderd is en laat in een wenkend perspectief zien hoe een vergeten ruimte vol rijksmonumenten zich kan ontpoppen tot spranke- lende publieke ruimte midden in de stad.